TÜRKİYE’DEKİ YABANCILARIN ÇALIŞMA HAYATINA VE SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNE ETKİLERİ

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 4, 1065 - 1099, 31.12.2024

Leyla Yılmaz , Suat Uğur

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1515108

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin demografik yapısı; şehirleşme, teknolojik değişimler, ekonomik koşullar, iç ve dış göçler vb. unsurlardan etkilenmektedir. Nüfusun doğal değişimi olan doğum ve ölüm istatistiklerine de etki eden göçler sosyal devlet politikaları üzerinde de değişiklikler yapmaktadır. Devletin yabancılar için üstlendiği sorumluluklar sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir.
Literatür taraması ve veri incelemeleri yapılan bu çalışmada başta Suriyeli yabancılar olmak üzere yabancıların Türk çalışma hayatına ve sosyal güvenlik politikalarına etkisi incelenmektedir. Bu kapsamda ülkeye giriş yapan yabancıların teknolojik imkânlardan da yararlanarak kayıt altına alınması ve kayıt dışı istihdamlarının engellenmesi önerilmekte ve yabancılarla ilgili karşılaşılabilecek sorunlar için çözüm önerileri sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yabancılar, Sosyal güvenlik, Demografik yapı, Çalışma hayatı

Etik Beyan

Etik beyan gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• AFAD (2024a). Suriye’den Türkiye’ye Nüfus Hareketleri – Kardeş Topraklardaki Misafirlik (2014, s.C1). https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/17932/xfiles/webformatisuriyedenturkiyeyenufushareketleri_1_.pdf (Erişim Tarihi: Haziran 2024).
• AFAD (2024b). Suriyeli Misafirlerimiz Kardeş Topraklarında 2016. https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/25332/xfiles/13a-Suriyeli_Misafirlerimiz_Kardes_Topraklarinda_2016_Turkce_.pdf.(Erişim Tarihi: Haziran 2024).
• Akar Vural, R. (2022). Mülteci Çocukların Okullaşma Sürecinde Bir Araç Olarak Sosyal Reçeteleme, Sanatlar Ve Drama, s. 366-371. Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Aksakal, İ. (Ed.) (2022). Türkiye'deki Suriyeli Sığınmacılar: Türk Toplumsal Yapısı ve Ulus Devlet Politikasına Etkisi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sonbahar 2022, (30), 671-690.
• Alagöz, M. (2020). 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü - Geçici Korunan Suriyelilerin Türk Ekonomisine Etkileri (Özel Rapor) https://21yyte.org/tr/ozel-raporlar/gecici-korunan-suriyelilerin-turk-ekonomisine-etkileri (Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2024).
• Alay, F. (2022). Türkiye’de Sağlık Hizmet Sunumunda Suriyeli Sığınmacıların Yol Açtığı Bölgelerarası Dengesizliğin Analizi. T.C. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sağlık Yönetimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Balun, B. Kurter, O. ve Dinçay İ. H. (2023). Göç Yönetimi ve Göçlerin Türkiye'deki Sosyoekonomik Yaşama Etkilerine İlişkin Akademisyen Görüşleri, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 58(1), 877-900.
• BM (2024a). BM - UNHCR-Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği - Türkiye (2022). 3RP Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı Türkiye Ülke Bölümü 2023-2025 https://www.3rpsyriacrisis.org/wp-content/uploads/2023/03/3RP-2023-2025-Turkiye-Country-Chapter_TR.pdf (Erişim Tarihi: 10 Mart 2024).
• BM (2024b). BM - UNHCR-Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği - Türkiye (2021). 3RP Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı Türkiye Ülke Bölümü 2021-2022 https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2022-10/HDR22%20insani%20gelisme%20ozet_11%20Ekim.pdf. (Erişim Tarihi: 10 Mart 2024).
• BM (2024c). BM - UNHCR-Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği - Türkiye (2024). “UNHCR, zorla yerinden edilmelerdeki artış karşısında kayıtsız ve eylemsiz kalma konusunda uyarıda bulunuyor 13 Jun 2024” https://www.unhcr.org/tr/42721-unhcr-warns-against-apathy-and-inaction-amid-spike-in-forced-displacement.html. (Erişim Tarihi: 29 Ağustos 2024).
• BM (2024d).BM – UNHCR (2022). Türkiye’de Geçici Koruma Altında Olan Çocuklara Yönelik Eğitim Müdahalesinin Belgelendirilmesi Nihai Rapor, Eylül – 2022.
• BM (2024e). BM-UNICEF Türkiye (2024). Şartlı Eğitim Yardımı Programı (Ş.E.Y). Şartlı Eğitim Yardımı Programının Suriyeli ve Diğer Mültecilere Yaygınlaştırılması. (Erişim Tarihi: Ağustos 2024).
• BM (2024f). BM-ILO Uluslararası Çalışma Örgütü – Türkiye (2024).
• Bozkır Serdar, A. (2020). Sosyal Politika,1. Bölüm; Sosyal Politika Kavramı, A.Tokol, Y. Alper, Genişletilmiş ve Güncellenmiş 11. Baskı.
• Caro, L.P. (2020). Türk İş Piyasasında Suriyeli Mülteciler – ILO Türkiye Ofisi 09 Şubat2020.https://www.ilo.org/sites/default/files/wcmsp5/groups/public/@europe/@ro-geneva/@ilo-ankara/documents/publication/wcms_739463.pdf. (Erişim Tarihi: Haziran 2024)
• Ciğerci, İ. ve R.T. Eğmir (2022), “Geçici Koruma Altında Bulunan Suriye Uyruklu Kişilerin Türk Vergi Sistemine Uyumu: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması”, Sosyo ekonomi,30(54),257-268.
• Çataklı, İ. ve Taşdoğan, C. (2024). Suriyeli Göçü ve Türkiye’nin Sığınmacılara Yönelik Politikaları Üzerine Bir Değerlendirme. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 26/1 (2024) 233-260 E-ISSN 2667-405X
• Çelik, F. (2022). Uluslararası Göç Ve Ulus aşırılığın Geleceği: Göçmen Dövizleri Üzerinden Bir İnceleme, s.319-330. Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı Yayınları,19. Yüzyıldan Günümüze Türkiye’ye Yapılan Göçler, Göçmenlik Ve Sosyal Uyum. Editör: Zehra ASLAN Ankara, 2022, ISBN: 978-975-17-5359-5 Yayın No: 531.
• ÇSGB, (2024). Çalışma Genel Müdürlüğü (ÇGM), Çalışma İstatistikleri Daire Başkanlığı Şubat 2024 Çalışma Hayatı İstatistikleri Aylık E-Bülteni. https://www.csgb.gov.tr/media/95677/calisma-hayati-istatistikleri-aylik-e-bulten-agustos-2024.pdf (Erişim Tarihi: 04 Eylül 2024)
• Doğan ve Sertkaya Doğan (2022). Türkiye’nin Jeopolitiği. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi https://doi.org/10.33712/mana.1159064.
• Durgun, S. ve Taş, İ. E. (2022). Demografik Özelliklerin Suriyeli Sığınmacılara Bakış Açısına Yansıması: Türkiye Özelinde Karşılaştırmalı Bir Analiz. Araştırma Makalesi DOI:0.47147 /ksuiibf.1202304
• Erdoğan, M. M. (2019). Türkiye’deki Suriyeli Mülteciler. https://www.kas.de/documents/283907/7339115/T%C3%BCrkiye%27deki+Suriyeliler (Erişim Tarihi: 22 Mayıs 2024)
• Erdoğan, M.M. (2020). Suriyeliler Barometresi 2019 – Suriyelilerle Uyum İçinde Yaşamın Çerçevesi Temmuz 2020. ORİON KİTABEVİ ISBN: 978-605-9524-82-7 Orion Kitabevi, Temmuz-2020. https://www.unhcr.org/tr/wp-content/uploads/sites/14/2020/09/SB2019-TR-04092020.pdf. (Erişim Tarihi 2023).
• Erdoğan, M. M. (2021). Suriyeliler Barometresi-SB-2020 “Suriyelilerle Uyum İçinde Yaşamanın Çerçevesi”. Eğiten Kitap Yayıncılık ISBN: 978-625-8420-21-0 © Copyright 2022, Eğiten Kitap Yayıncılık Org. Tic. Ltd. Şti. https://www.unhcr.org/tr/wp-content/uploads/sites/14/2022/03/SB-2020-turkce-son.pdf. (Erişim Tarihi: 22 Mayıs 2024)
• Erdoğan, M. M. (2022). Suriyeliler Barometresi-SB-2021 “Suriyelilerle Uyum İçinde Yaşamanın Çerçevesi https://www.unhcr.org/tr/wp-content/uploads/sites/14/2023/01/SB-2021-TR-MME-FINAL-19-Ocak-2023.pdf Ermumcu, S. (2013). Sığınmacıların ve Mültecilerin Sosyal Güvenlik Hakkı. Çalışma İlişkileri Dergisi, Temmuz 2013, 4(2), ss.58-76.
• FES-FRIEDRICH EBERT STIFTUNG (2024). Seçilmiş Sosyo-Ekonomik Göstergeler 2024-2 Tüketici Borçlanması, Sosyal Güvenlik Harcamaları, Kadın İstihdamı Haziran 2024. https://library.fes.de/pdf-files/bueros/tuerkei/21329.pdf. (Erişim Tarihi: 04 Eylül 2024).
• Gençler, A. (2020). Türkiye’deki Suriyeli sığınmacıların sosyo-ekonomik yaşama etkileri: Fayda maliyet ekseninde bir bakış. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi,78: 111-145. https://doi.org/10.26650/jspc.2019.78.0036
• GİB (2024a) : Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununda Geçici Koruma. https://www.goc.gov.tr/yabancilar-ve-uluslararasi-koruma-kanununda-gecici-koruma.
• GİB (2024b) https://www.goc.gov.tr/duzensiz-goc-istatistikler (Erişim Tarihi: 01 Eylül 2024)
• GİB (2024c) İltica ve Göç Mevzuatı (2005). Bu kitap “BMMYK Türkiye ve Türk İçişleri Bakanlığı’nın işbirliği ile İltica ve Göç Konulu Avrupa Birliği Eşleştirme Projesi” kapsamında yayınlanmıştır. ISBN-975-6964-05-7, Ankara Şubat 2005. https://www.goc.gov.tr/kurumlar/goc.gov.tr/Yayinlar/Kitaplar/iltica_goc_mevzuati.pdf. (Erişim Tarihi: Haziran 2024)
• GİB (2024d) https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638 (Erişim Tarihi; 26 Ağustos 2024)
• Göç İşleri Genel Müdürlüğü (2017). 2016 Türkiye Göç Raporu. T.C.İçişleri Bakanlığı Göç İşleri Genel Müdürlüğü Yayınları Yayın No:40 Nisan 2017. https://www.goc.gov.tr/kurumlar/goc.gov.tr/YillikGocRaporlari/2016_yiik_goc_raporu_haziran.pdf.
• Gül, İ. (2021). Suriyelilere Yapılan Yardımlar ve Kamusal Hizmetlerin Etkinliği. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi Yıl: 2021,4 (1), ss.194-211. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mana/issue/62171/876959. ( Erişim Tarihi: 16 Mayıs 2024).
• Gülerce, R. ve Nur Bayram, M. (2023). Ukrayna’dan Avrupa'ya Kitlesel Göçte Avrupa Birliği’nin Sığınma Politikalarının İnsan Hakları Bağlamında Değerlendirilmesi ( Araştırma Makalesi). Göç Araştırmaları Dergisi, 9(1) Ocak-Haziran 2023 ss.77-104 (Erişim Tarihi: 28 Ağustos 2024).
• Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği (2022). Göç Politikaları: Türkiye’deki Mülteciler ve 2023 Seçimleri. Yazar; Merve Tahiroğlu, 20 Eylül 2022. https://tr.boell.org/tr/2022/09/20/goc-politikalari-turkiyedeki-multeciler-ve-2023-secimleri ( Erişim Tarihi: 24 Ağustos 2024).
• ILO (2024). Türkiye İşgücü Piyasasında Suriyeliler. https://www.ilo.org/tr/media/80406/download (Erişim Tarihi: 4 Eylül 2024)
• Işığıçok, Ö.ve Kariman, S. (2022). Afganistan’da Yaşanan Göç Hareketleri Ve Türkiye’deki Afganların Durumunun İncelenmesi. Uluslararası Kriz Ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, Aralık 2022, 6(2),455-486.
• İHD – İnsan Hakları Derneği (2013). Yok Sayılanlar; Kamp Dışında Yaşayan Suriye’den Gelen Sığınmacılar – İstanbul Örneği. https://www.ihd.org.tr/images/pdf/2013/YokSayilanlar.pdf Yayınlanma Tarihi 30. 10. 2013. (Erişim Tarihi: 28 Ağustos 2024).
• İMRA – International Migration and Refuge Association (2020). Türkiye’de Göçmenlere Yönelik Sosyal Yardım Uygulamaları. http://www.imra.org/sosyal-yardim-bilgi-notu.pdf. (Erişim Tarihi: 27 Ağustos 2024)
• İstanbul Barosu (2018). İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 70. Yılı. İstanbul Barosu İnsan Hakları Merkezi 2018. https://www.istanbulbarosu.org.tr/HaberDetay.aspx?ID=13994veDesc=%C4%B0nsan-Haklar%C4%B1-Evrensel-Bildirgesi%E2%80%99nin-70.-Y%C4%B1l%C4%B1. (Erişim Tarihi: 28 Ağustos 2024)
• İstanbul Planlama Ajansı (2024). Göç İstatistikleri – Düzensiz Göç. https://ipa.istanbul/yayinlarimiz/genel/goc-istatistikleri-duzensiz-goc/#:~:text=2014%20y%C4%B1l%C4%B1%20ile%202024%20y%C4%B1l%C4%B1%20A%C4%9Fustos%20ay%C4%B1%20aras%C4%B1nda%20yakalanan%20d%C3%BCzensiz,Suriye%20uyruklu%20g%C3%B6%C3%A7menler%20takip%20etmektedir. (Erişim Tarihi: 30 Ağustos 2024).
• İşcan, İ.H. ve Çakır, M. (2019). Türkiye’deki Sığınmacı Ve Mültecilerin Türk İşgücü Piyasasına Etkisi: Bir Saha Araştırması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 19(43) Tarih: Nisan - Haziran 2019 ISSN: 2148-9424
• Karadeniz, O. (2023). Türkiye İşgücü Piyasasında Geçici Koruma Sağlanan Suriyelilerin Sosyal Güvenlik Durumu ve Kayıtlı İstihdama Geçiş İçin Öneriler. ILO Uluslararası Çalışma Örgütü- İlk basım 2023.
• Karasu, M.A. (2018). Türkiye’ye Yönelik Dış Göçler, Suriyeli Sığınmacı Göçü ve Etkileri PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi 2018, 14(1), ss.21-41
• Kayaoğlu, A. (2023). Geçicilikten Kalıcı Misafirliğe: Zorunlu Göçün 10. Yılında Türkiye’deki Suriyeli Nüfusun Sosyo-Demografik Tahlili (Araştırma Makalesi). IJHM- İnsan Hareketliliği Uluslararası Dergisi 2023;3 (2): ss.106-133
• Kaya, İ., Eren Y., E. (2014). SETA Siyaset, Ekonomi Ve Toplum Araştırmaları Vakfı, Türkiye’deki Suriyelilerin Hukuki Durumu, Arada Kalanların Hakları ve Yükümlülükleri. https://file.setav.org/Files/Pdf/20151230134459_turkiyedeki-suriyelilerin-hukuki-durumu-. (Erişim Tarihi: 25 Ağustos 2024)
• Kırdar, M. (2023). Suriyelilerin Olumlu Ve Olumsuz Sosyoekonomik Etkileri Üzerine Bir Değerlendirme. Betam – Araştırma Notu 23/266,9 Ocak 2023.
• Korkusuz, M. R. ve Uğur, S. (2022). Sosyal Güvenlik Hukuku, Ekin Basım Yayın Dağıtım 2022.
• Mülteciler Derneği (2024a). https://multeciler.org.tr/turkiyedeki-suriyeli-sayisi/#:~:text=%C3%9Clkemizde%203%20milyon%2099%20bin, kal%C4%B1%C5%9F%20hakk%C4%B1%20bulunan%20yabanc%C4%B1%20bulunmaktad%C4%B1r. (Erişim Tarihi: 29 Ağustos 2024)
• Mülteciler Derneği (2024b). https://multeciler.org.tr/turkiyedeki-suriyeli-sayisi-haziran-2024/ (Erişim Tarihi: 1 Eylül 2024).
• Mülteciler Derneği (2024c). https://multeciler.org.tr/turkiye-sartli-egitim-yardimi-programi/ (Erişim Tarihi: 1 Eylül 2024).
• Mülteciler Derneği (2024d). https://multeciler.org.tr/tamamlayici-sosyal-uyum-yardimi-t-suy-programi/ (Erişim Tarihi: 25 Ağustos 2024).
• MHM-Mülteci Hakları Merkezi (2017). Suriye’de Gelen Sığınmacılar İçin Türkiye’de Geçici Koruma. https://www.mhd.org.tr/images/yayinlar/MHM-1.pdf (Erişim Tarihi: 20 Mayıs 2024).
• Nurdoğan, A. K. ve Öztürk, M. (2018). Geçici Koruma Statüsü İle Türkiye’de Bulunan Suriyelilerin Vatandaşlık Hakkı. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Y.2018, 23(3), s.1163-1172.
• Ökmen, M. (2022) Türkiye’de Suriyeli Mülteci Göçünün İl Düzeyinde Büyüme Üzerindeki Etkisi, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Önder Y. N. ve Karataş, M. (2022). Türk sosyal güvenlik sisteminin finansal sorunları ve çözüm önerileri. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi,11(30),128-152.
• Sarp, Ç. (2022). 21. Yüzyıl’da Orta Doğu’dan Türkiye’ye Göçün Etkileri: Riskler Ve Fırsatlar, s. 269-293. Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı Yayınları,19. Yüzyıldan Günümüze Türkiye’ye Yapılan Göçler, Göçmenlik Ve Sosyal Uyum, Editör: Zehra ASLAN Ankara, 2022, ISBN: 978-975-17-5359-5 Yayın No: 531.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı (2023). İnsani Yardımda Türkiye Modeli (2023). Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları, I. Baskı, İstanbul –2023,ISBN:978-625-7377-71-3. https://www.yuzuncuyil.gov.tr/files/yayinlar/insani-yardimda-turkiye-modeli.pdf (Erişim Tarihi 01 Eylül 2024).
• T.C. İçişleri Bakanlığı (2023). Bakanlığımızın Son 180 Günlük Çalışmalarına İlişkin Basın Toplantısı Gerçekleştirildi, https://www.icisleri.gov.tr/bakanligimizin-son-180-gunluk-calismalarina-iliskin-basin-toplantisi-gerceklestirildi. (Erişim Tarihi: Mayıs 2024).
• TÜİÇ AKADEMİ (2022). Arap Baharı’nın Göç Üzerindeki Etkisi. Yazar: Editör,28 Nisan 2022. https://www.tuicakademi.org/arap-baharinin-goc-uzerindeki-etkisi (Erişim Tarihi: 23 Ağustos 2024)
• TÜİK, (2024a). 2023 yılı Uluslararası Göç İstatistikleri – 19 Temmuz 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Uluslararasi-Goc-Istatistikleri-2023-53544 (Yayım Tarihi:19 Temmuz 2024, Saati:10.00, Sayısı:53544) (Erişim Tarihi: 26 Temmuz 2024).
• TÜİK (2024b) Uluslararası Göç İstatistikleri 2022, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Uluslararasi-Goc-Istatistikleri-2022-49457 (Erişim Tarihi: 28 Ağustos 2024).
• TÜİK (2024c). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit- Sistemi-Sonuclari-2023-49684 (Erişim Tarihi:2024).
• TÜİK (2024d) https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=National-Education-Statistics-2022-49756#:~:text=Okuma%20yazma%20bilen%20oran%C4%B1%20%97,99%2C3'e%20y%C3%BCkseldi. (Erişim Tarihi 1 Eylül 2024).
• TÜİK (2024e). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Labour-Force-%20%20%20%20%20Statistics-June-2024-53512 (Yayım Tarihi: 10 Haziran 2024; Erişim Tarihi: 25 Haziran 2024).
• UNICEF (2024). https://www.unicef.org/turkiye/raporlar/t%C3%BCrkiyede-ge%C3%A7ici-koruma-alt%C4%B1nda-olan-suriyeli-%C3%A7ocuklara-y%C3%B6nelik-e%C4%9Fitim-m%C3%BCdahalesi-raporu. (Erişim Tarihi: Haziran 2024).
• UNICEF (2024). https://www.unicef.org/turkiye/sartli-egitim-yardimi-programi-sey#:~:text=%C3%87ocuk%20koruma%20bile%C5%9Feni%20kapsam%C4%B1nda%20ise,ailelerine%20%C3%A7ocuk%20koruma%20hizmetleri%20sa%C4%9Flan%C4%B1r.
• Yenihan, B. (2017) Bir Sosyal Politika Aracı Olarak Sosyal Güvenlik: Dünya’da ve Türkiye’de Gelişimi Üzerine Bir İnceleme. Yönetim Bilimleri Dergisi/Journal of Administrative Sciences 15(30), ss. / pp.:177-196.
• Yuvalı, E. (2020). Sosyal Politika Aracı Olarak Sosyal Güvenlik Kavramı. Dergi Park Akademik, Cilt:6 Sayı:11 Yıl:2020. https://dergipark.org.tr/tr/pub/isvehayat/issue/57736/823544 (Erişim Tarihi: 4 Eylül 2024)