KADINLARIN EVDEN ÇALIŞMASININ DEZAVANTAJI: BİRLEŞİK MESAİ

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 984 - 1016, 30.09.2025

Merve Çiloğlu Yörübulut

Öz

Pre-endüstriyel toplumlarda ev, hem üretim hem de yeniden üretim süreçlerinin merkezi iken, sanayi devrimleriyle birlikte bu bağ zayıflamış, kadın emeği düşük ücretli ve güvencesiz işlere yönelmiştir. Ancak Endüstri 4.0 ve 5.0 dönemlerinde dijitalleşmenin artmasıyla evden çalışma yeniden yaygınlaşmış; kadınların istihdama katılımını artırırken aynı zamanda iş ve ev sorumluluklarının eş zamanlı ve iç içe yürütülmesine yol açmıştır. Bu durum, geleneksel “çifte mesai” kavramının ifade ettiği tecrübeden farklı olarak eş zamanlı yaşanmakta, kadınların zihinsel ve fiziksel yükünü artırmaktadır. Bu araştırma, evden çalışma modelinde ev ve iş sorumluluklarının eş zamanlı olarak iç içe geçme durumunu “Birleşik Mesai” olarak tanımlamaktadır. Ayrıca tarihsel süreçte ev ile üretim arasındaki ilişkinin dönüşümünü kadın emeği bağlamında ele alarak, günümüzde evden çalışma modelinin kadınlar üzerindeki etkilerini “Birleşik Mesai” kavramı çerçevesinde incelemektedir. Çalışmada, bilişim sektöründe evden çalışan kadın mühendislerle yapılan yarı yapılandırılmış mülakatlar aracılığıyla bu olgunun nasıl tecrübe edildiği fenomenolojik bir yaklaşımla ve Maxqda programı aracılığıyla analiz edilerek ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Evden Çalışma , Birleşik Mesai , Dezavantajlı Gruplar , Kadın

THE DISADVANTAGE OF WOMEN WORKING FROM HOME: COMBINED WORK

Öz

In pre-industrial societies, the home served as a central site for both production and social reproduction. However, with the onset of the industrial revolutions, this connection weakened, and women’s labor became increasingly confined to low-paid and insecure forms of employment. In contrast, the rise of digitalization during the Industry 4.0 and 5.0 eras has led to the resurgence of home-based work. While this shift has contributed to increased female labor force participation, it has also resulted in the simultaneous and intertwined execution of professional and domestic responsibilities. Unlike the traditional notion of the "Second Shift," this experience occurs concurrently, intensifying the mental and physical burden on women. This study conceptualizes the simultaneity of work and household responsibilities in remote work settings as a form of “Unified Shift” (Birleşik Mesai). Furthermore, it explores the historical transformation of the relationship between the home and production through the lens of women’s labor, analyzing how contemporary remote work practices affect women within the framework of this concept. Employing a phenomenological approach, the research is based on semi-structured interviews with female engineers working remotely in the information technology sector. The collected data were analyzed using the MAXQDA software to reveal how the “Unified Shift” is experienced by women.

Anahtar Kelimeler

Work from Home , Combined Work , Disadvantaged Groups , Women

Kaynakça

• Acar, E. (1986). Kapitalizmde yaşamak işi: Emek sürecinin işyeri mekanı ve işbaşı zamanı ötesine uzantıları (11. Tez Kitap Dizisi). Ankara: Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı (TÜSES).
• Disa, T. A., Aiyenitaju, O., & Adekoya, O. D. (2021). The work-family balance of British working women during the Covid-19 pandemic. Journal of Work-Applied Management, 13(2), 241–260. doi:10.1108/JWAM-07-2020-0036
• Akbaş Tuna, A., & Türkmendağ, Z. (2021). Covid-19 pandemi döneminde uzaktan çalışma uygulamaları ve çalışma motivasyonunu etkileyen faktörler. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(3), 2599–2613. doi:10.20491/isarder.2021.1292
• Akkaya, Y. (2000). Sosyal güvenlik tarihi üzerine notlar. Toplum ve Hekim Dergisi, 15(2), 45–60.
• Aksoy, B., & Kuzucu, A. K. (2024). Y kuşağı ve esnek çalışma: Çalışma kültüründe dönüşüm. Pamukkale Üniversitesi İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(2), 592–610. doi:10.47097/piar.1566291
• Allen, T. D., Golden, T. D., & Shockley, K. M. (2015). How effective is telecommuting? Assessing the status of our scientific findings. Psychological Science in the Public Interest, 16(2), 40–68.
• Bianchi, S. M., Sayer, L. C., Milkie, M. A., & Robinson, J. P. (2012). Housework: Who did, does or will do it, and how much does it matter? Social Forces, 91(1), 55–63. doi:10.1093/sf/sos120
• Bingöl, Y., Eraydın, Ş., Vural, B., Geniş, B., vd. (2024). COVID-19 pandemisinin kadınlar üzerindeki etkisi ve algıları. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 13(2), 751–759. doi:10.37989/gumussagbil.1367202
• Blandford, A. (2013). Semi-structured qualitative studies. In M. Soegaard & R. F. Dam (Eds.), The encyclopedia of human-computer interaction (2nd ed., pp. 1–20). The Interaction Design Foundation.
• Boserup, E. (1970). Woman’s role in economic development. Earthscan.
• Castro-Trancón, N., Zuazua-Vega, M., Osca, A., Cifre, E., & García-Izquierdo, A. L. (2024). Effects of teleworking on wellbeing from a gender perspective: A systematic review. Frontiers in Organizational Psychology, 2, 1360373. doi:10.3389/forgp.2024.1360373
• Chung, H. (2022). The flexibility paradox: Why flexible working leads to (self-) exploitation. Bristol University Press.
• Chung, H., & van der Horst, M. (2018). Women’s employment patterns after childbirth and the perceived access to and use of flexitime and teleworking. Human Relations, 71(1), 47–72. doi:10.1177/0018726717713828
• Chung, H., & van der Lippe, T. (2020). Flexible working, work–life balance, and gender equality: Introduction. Social Indicators Research, 151(2), 365–381. doi:10.1007/s11205-018-2025
• Chung, H., Seo, H., Forbes, S., & Birkett, H. (2021). Working from home during the COVID‐19 lockdown: Changing preferences and the future of work. University of Birmingham Working Paper Series.
• Collins, C., Landivar, L. C., Ruppanner, L., & Scarborough, W. J. (2021). COVID‐19 and the gender gap in work hours. Gender, Work & Organization, 28(S1), 101–112. doi:10.1111/gwao.12506
• Craig, L., & Churchill, B. (2021). Working and caring at home: Gender differences in the effects of Covid-19 on paid and unpaid labor in Australia. Feminist Economics, 27(1–2), 310–326. doi:10.1080/13545701.2020.1831039
• Creswell, J. W. (2013). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (3rd ed.). SAGE Publications.
• Creswell, J. W. (2018). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• De Stefano, V. (2015). The rise of the “just-in-time workforce”: On-demand work, crowdwork and labour protection in the “gig-economy”. Comparative Labor Law and Policy Journal, 37(3), 471–504.
• Del Boca, D., Oggero, N., Profeta, P., & Rossi, M. (2020). Women's and men's work, housework and childcare, before and during COVID-19. Review of Economics of the Household, 18, 1001–1017. doi:10.1007/s11150-020-09502-1
• Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (2018). The SAGE handbook of qualitative research (5th ed.). SAGE Publications.
• Desrochers, S., & Sargent, L. D. (2004). Boundary/Border theory and work–family integration. Organization Management Journal, 1(1), 40–48.
• Erafşar, R. B. (2022). Türk iş hukukunda evden çalışma. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 1, 279–317.
• Erdayı, A. U. (2021). İş yeri dışında bir esnek çalışma modeli olarak ev eksenli tele çalışma: Beklentiler ve sorunlu alanlar. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(41), 1211–1246. doi:10.21550/sosbilder.844684
• Esen, D., & Bircan, Ö. (2022). Ar-Ge çalışanlarının bakış açısıyla evden çalışma. Fenerbahçe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 113–132.
• Eurofound. (2020). Living, working and COVID-19. Publications Office of the European Union.
• Felstead, A., & Jewson, N. (2000). In work, at home: Towards an understanding of homeworking. Routledge. doi:10.4324/9780203018965
• Fine, B. (2012). Women’s employment and the capitalist family. Routledge.
• Folbre, N. (1994). Who pays for the kids? Gender and the structures of constraint. Routledge.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, N. (2012). How to design and evaluate research in education. New York: McGraw-Hill.
• Giddens, A. (2012). Sosyoloji (C. Güzel, Çev.). Kırmızı Yayınları. (Orijinal eser 1989’da yayımlandı)
• Gökçe, E. U. (2022). Uluslararası ilişkiler çalışmalarında açıklamaya ve anlamaya dayalı nitel araştırma süreci, yöntemler ve bilgisayar destekli veri analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 51, 37–53. doi:10.30794/pausbed.1116961
• Gray, J. (2006). Küresel yanılgılar (Z. Koltukçuoğlu, Çev.). Etkileşim Yayınları. (Orijinal eser 2002’de yayımlandı)
• Gregg, M. (2011). Work’s intimacy. Polity Press.
• Güler, M., & Nalbant, F. (2022). Evden çalışma uygulamasının çalışanlar üzerinde yaratabileceği sorunlar ve çözüm önerileri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(1), 530–549.
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (3. baskı). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Hilbrecht, M., Shaw, S. M., Johnson, L. C., & Andrey, J. (2008). “I’m home for the kids”: Contradictory implications for work–life balance of teleworking mothers. Gender, Work & Organization, 15(5), 454–476. doi:10.1111/j.1468-0432.2008.00413.x
• Hill, E. J., Jacob, J. I., Shannon, L. L., Brennan, R. T., Blanchard, V. L., & Martinengo, G. (2008). Exploring the relationship of workplace flexibility, gender, and life stage to family-to-work conflict, and stress and burnout. Community, Work & Family, 11(2), 165–181. https://doi.org/10.1080/13668800802027564
• Hochschild, A. R., & Machung, A. (2012). The second shift: Working families and the revolution at home. New York: Penguin.
• Huberman, L. (2024). Feodal toplumdan yirmibirinci yüzyıla (M. Belge, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Husserl, E. (2003). Fenomenoloji üzerine beş ders. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Huws, U. (1981). The new homeworkers. London: Low Pay Unit.
• Huws, U. (2014). Labor in the global digital economy: The cybertariat comes of age. New York: Monthly Review Press.
• Huws, U., Korte, W. B., & Robinson, S. (1990). Telework: Towards the elusive office. Chichester: John Wiley & Sons.
• Karaçınar, A., & Filizöz, B. (2024). Uzaktan çalışma modelinin (hibrit model) çalışan performansı üzerine etkisi. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 6(4), 1073–1089. https://doi.org/10.33712/mana.1394601
• Karlankuş, N., & Eser, B. (2023). Covid-19 döneminde evden çalışmanın kadın çalışanların iş-yaşam dengesine etkisi: Trabzon ili üzerine bir araştırma. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 9(2), 347–366.
• Keser, A. (2014). Çalışma psikolojisi (4. baskı). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Kıcır, B. (2019). Evden çalışma: Özgürlük mü esaret mi? Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1), 173–196. https://doi.org/10.16953/deusosbil.302154
• Kılıç, R. (2023). Sanayi devrimlerinin serüveni: Endüstri 1.0’dan Endüstri 5.0’a. Takvim-i Vekayi, 11(2), 276–291.
• Koca, D. (2020). Sanayi devrimlerinin tarihsel arka planı ve işgücü becerileri üzerindeki yansımaları. OPUS International Journal of Society Researches, 16(31), 4531–4558. https://doi.org/10.26466/opus.704841
• Kossek, E. E., & Lambert, S. J. (2005). Work-family scholarship voice and context. In E. E. Kossek & S. J. Lambert (Ed.), Work and life integration: Organizational, cultural, and individual perspectives (ss. 3–19). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Kossek, E. E., Ruderman, M. N., Braddy, P. W., & Hannum, K. M. (2012). Work–nonwork boundary management profiles: A person-centered approach. Journal of Vocational Behavior, 81(1), 112–128. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2012.04.003
• Lordoğlu, K., & Özkaplan, N. (2007). Çalışma iktisadı (3. baskı). İstanbul: Der Yayınları.
• Lott, B. (2001). The third shift: Women learning online. Journal of Social Issues, 57(1), 125–139.
• Lyttelton, T., Zang, E., & Musick, K. (2022). Telecommuting and gender inequalities in parents’ paid and unpaid work before and during the COVID-19 pandemic. Journal of Marriage and Family, 84(1), 230–249. https://doi.org/10.1111/jomf.12785
• Makal, A. (2015). Türkiye’de kadın emeğinin tarihsel kökenleri: 1920–1960. In A. Makal & G. Toksöz (Ed.), Geçmişten günümüze Türkiye’de kadın emeği (ss. 37–50). Ankara: İmge Kitabevi.
• Mas, A., & Pallais, A. (2017). Valuing alternative work arrangements. American Economic Review, 107(12), 3722–3759. https://doi.org/10.1257/aer.20161500
• Mokhtarian, P. L., & Salomon, I. (1997). Modeling the desire to telecommute: The importance of attitudinal factors in behavioral models. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 31(1), 35–50. https://doi.org/10.1016/S0965-8564(96)00010-7
• Moore, P. V., Upchurch, M., & Whittaker, X. (2018). Humans and machines at work: Monitoring, surveillance and automation in contemporary capitalism. London: Palgrave Macmillan.
• Mullan, K., & Wajcman, J. (2017). Have mobile devices changed working patterns in the 21st century? A time-diary analysis of work extension in the UK. Work, Employment and Society, 33(1), 3–20. https://doi.org/10.1177/0950017017730529
• Neuman, W. L. (2012). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nitel ve nicel yaklaşımlar (S. Özge, Çev.). Ankara: Yayınodası.
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsal araştırma yöntemleri – Nitel ve nicel yaklaşımlar 1 (S. Özge, Çev.). Ankara: Yayınodası.
• Offer, S., & Schneider, B. (2011). Revisiting the gender gap in time-use patterns: Multitasking and well-being among mothers and fathers in dual-earner families. American Sociological Review, 76(6), 809–833. https://doi.org/10.1177/0003122411425170
• Omay, U. (2011). Yedek işgücü ordusu olarak kadınlar. Çalışma ve Toplum, 3(30), 137–166.
• Özkanan, A. (2022). Covid-19 pandemisi ve çalışmaya etkisi: Dönüşümlü (uzaktan - evden) çalışmayı sevdik mi? İşletme Araştırmaları Dergisi, 14(1), 353–370. https://doi.org/10.20491/isarder.2022.1384
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
• Powell, A., & Craig, L. (2015). Gender differences in working at home and time use patterns: Evidence from Australia. Work, Employment and Society, 29(4), 571–589. https://doi.org/10.1177/0950017014568140
• Saraç, H. (2022). Otomasyonun yükselişi: Kitlesel işsizlik mi? Yeni istihdam mı? İşgücü piyasasına etkisine dair bir değerlendirme. Çalışma İlişkileri Dergisi, 13(2), 55–76.
• Shockley, K. M., Clark, M. A., Dodd, H., & King, E. B. (2021). Work-family strategies during COVID-19: Examining gender dynamics among dual-earner couples with young children. Journal of Applied Psychology, 106(1), 15–28. https://doi.org/10.1037/apl0000857
• Smite, D., Moe, N. B., Hildrum, J., Gonzalez-Huerta, J., & Mendez, D. (2022). Work-from-home is here to stay: Call for flexibility in post-pandemic work policies. Journal of Systems and Software, 195, 111552. https://doi.org/10.1016/j.jss.2022.111552
• Sullivan, C., & Lewis, S. (2001). Home-based telework, gender, and the synchronization of work and family: Perspectives of teleworkers and their co-residents. Gender, Work & Organization, 8(2), 123–145. https://doi.org/10.1111/1468-0432.00125
• Sunman, G. (2021). Intermediation role of job alienation in the relationship between job stress and cyberloafing behaviour. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 13, 45–61.
• Şahin, K., & Uslu, Y. (2024). Changes and challenges in women’s employment over the years: Türkiye and OECD perspective. Şura Akademi, 7, 87–96. Tahlyan, D., Mahmassani, H., Stathopoulos, A., Said, M., Shaheen, S., Walker, J., & Johnson, B. (2024). In-person, hybrid or remote? Employers' perspectives on the future of work post-pandemic. arXiv. https://arxiv.org/abs/2402.18459
• Tilly, L., & Scott, J. W. (1989). Women, work and family. London: Psychology Press.
• Turan, B. Ö. (2019). Enformasyon teknolojisiyle evden tele çalışma: Türkiye’de hizmet sektörü üzerinden bir inceleme (Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Uysal, N. & Çayır Yılmaz, M. (2020). Akademisyenlerde iş yaşam dengesi ve uzaktan çalışmaya ilişkin görüşlerin belirlenmesi. International Journal of Social Science Academic Researches, 4(2), 26–37.
• Xu, X., Lu, Y., Vogel-Heuser, B. & Wang, L. (2021). Industry 4.0 and Industry 5.0—Inception, conception and perception. Journal of Manufacturing Systems, 61, 530–535.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yorgun, S. (2010). Sömürü, koruma ve pozitif ayrımcılıktan çalışma hayatının egemen gücü olmaya doğru kadınlar: 21. yüzyıl ve pembeleşen çalışma hayatı. Sosyoekonomi, 11(11). Erişim adresi: https://doi.org/10.17233/se.16399
• Zamarro, G. & Prados, M. J. (2021). Gender differences in couples' division of childcare, work and mental health during COVID-19. Review of Economics of the Household, 19(1), 11–40. doi:10.1007/s11150-020-09534-7