Atık Yönetiminde Vergi Politikasının Rolü: Türkiye Değerlendirmesi

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 30, 435 - 461, 20.04.2018

Murat Aydın Kendal Deniz

Öz

Aşırı büyüme, sanayileşme, ihtiyaçtan fazla tüketim, bilinçsizlik gibi nedenlerle, insanoğlu içinde bulunduğu ve yaşadığı ortamdaki sınırlı doğal kaynakları tüketerek atıklar ortaya çıkarmaktadır. Söz konusu atıklar, sadece insanları değil, canlıcansız tüm yaşamı tehdit etmektedir. Tehdidin büyüklüğü ise atıkların önlenmesi, tekrar kullanımı, geri dönüşümü, geri kazanımı ve bertaraf edilmesini içeren atık yönetimini zorunlu kılmaktadır. Atık yönetimi kapsamında başarının sağlanması için kuşkusuz uygulanacak birçok araç (hukuksal, teknolojik, ekonomik) olup, bu araçlardan bir tanesi de, maliye politikasının bir parçası olan vergi politikasıdır. Bu çalışmanın amacı, vergi politikası kullanılarak atık yönetiminde başarı sağlanması için ne yapılabileceğini yazın taraması kapsamında ortaya koymak olmuştur. Bunun için çeşitli ülke örnekleri (İsveç, Danimarka, Macaristan, İtalya ve benzerleri) incelenmiş, Türkiye’de uygulanan vergi politikasının atık yönetimi kapsamında durum tespiti yapılmıştır. Genelde çevre, özelde ise atık yönetimi konusunda Türkiye’de vergi politikasının yetersiz olduğu ortaya konularak, yapılması gerekenler araştırılmıştır. Her geçen gün artan atıkların yarattığı ekonomik, sosyal, sağlık ve çevresel sorunlarsa konunun önemini arttırmaktadır

Anahtar Kelimeler

Atık, Atık Yönetimi, Atık Hiyerarşisi, Vergi Politikası, Türkiye

The Role of Tax Policy on Waste Management: the Case of Turkey

Öz

Mankind produces waste by using limited natural resources around the world due to excess growth, industrialization, over-consumption and unawareness. Waste not only threatens mankind but also it threatens the all living and non-living forms of life. The magnitude of the threat force waste management, which includes reuse, recycling, regaining and elimination of waste. Several tools (legal, technological and economic) can be implemented in the framework of waste management. One of these tools is tax policy as part of fiscal policy. The aim of this study is to put forward a discussion of waste management from the scope of tax policy to reach effective results. For this purpose, several case studies from different countries (Sweden, Denmark, Hungary, and Italy) have been analyzed. Moreover, Turkey’s
tax policy with regard to waste management has been stated. Suggestions have
been made by stressing that tax policy about environment in general and waste
management in particular are insufficient. Increased economic, social, health and
environmental problems caused by waste creates forms the basis for the significance
of subject

Anahtar Kelimeler

Atık, Atık Yönetimi, Atık Hiyerarşisi, Vergi Politikası, Türkiye

Kaynakça

• Acuner, Serkan. Katı Atık ve Atık Su Bedelinin Hukuki Niteliği ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Değerlendirilmesi, Türk İdare Dergisi, Sayı 478, Haziran 2014, 131-166.
• Arıkan, Aslıhan. İçecekler ve Ambalajlar, ASO-Ambalaj Sanayicileri Derneği Ambalaj Bül- teni, Temmuz-Ağustos 2006, 38-45.
• Bartelings Heleen, usw. Effectiveness of Landfill Taxation, Institute for Environmental Studies, R-05/05, November 24, 2005, Netherlands.
• Bartelings, Heleen and Vincent Linderhof. Effective Landfill Taxation: A Case Study for the Netherlands, ECOMOD 2006 Conference, March 2006, 1-23.
• Bayerisches Landesamt für Umwelt. Abfall, UmweltWissen-Produkte und Abfall Vermei- den, trennen, verwerten oder beseitigen, Bayerisches Landesamt für Umwelt, Augus- burg, August 2013.
• Biyan, Özgür ve Musa Gök. Çevre Politikaları Kapsamında Avrupa Birliği ve Türkiye’de Çevre Vergilerinin Uygulanışı: Karşılaştırmalı Bir Analiz, Hitit Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 2, 2014, 281-310.
• Can, Fatih. Çevre Politikasının Ekonomik Araçları, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bi- limler Fakültesi Dergisi, 9 (3), Temmuz 2016, 58-73.
• Canpolat, Seda. Çevre Vergileri ve Türkiye Uygulaması, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye (Kamu Ekonomisi) Anabilim Dalı, Ankara.
• Çelikkaya, Ali. Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Çevre Vergisi Reformları ve Türkiye’deki Durumun Değerlendirilmesi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 2, 2011, 97-120.
• Çetin, Öner. Tersine Lojistik Açısından Katı Atık Yönetiminin İncelenmesi ve Kazanç Ençoklanması Üzerine Bir Uygulama, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Li- sans Tezi, Haziran 2013.
• Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kı- lavuz, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Mart 2011.
• Çitil, Ercan, Kınacı Cumali ve Özgür Kayalıca. Katı Atık Yönetiminde Ekonomik Araçların Kullanımı ve Çevre Temizlik Vergisi, İstanbul Teknik Üniversitesi Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 6, Aralık 2010, 28-36.
• Danish Environmental Protection Agency. Waste in Denmark, Ministry of Environment and Energy (Editors: Helle Husum, Lotte Wammen Rahbek, Lonne Lykke Nielsen and Tina Wissendorff Seheim), Denmark: Nordic Swan Ecolabel, 1999.
• Doedens, Heiko. Text 2.1. Abfallwirtschaft –Einführung und Grundlagen, Müllwelten, Fakten, Hintergünde, Beispiele Materialien für Schule und Unterricht, Köln, 2006, 1-20, http://www.stadt-koeln.de/media asset/content/pdf57/5.pdf, (Erişim Tarihi: 18.05.2017).
• Elele, Onur. “Geri Dönüşüm ve Geri Kazanım Uygulamalarında Vergi”, http://www.ver- gidegundem.com/ docume nts/10156/994209/10.11.13.pdf, (Erişim Tarihi: 15.12.2016).
• Euroäische Kommission, Bericht der Kommission an das Europäische Parlament, den Rat, den Europäischen Wirtschafts- und Sozialausschuss und den Aussuchuss der Regio- nen, über die Thematische Strategie für Abfallvermeidung und –recycling, SEK (2011) 70 endgültig, Brüssel 2011.
• Euroäische Kommission. Mitteilung der Kommission an das Europäische Parlament, den Rat, den Europäischen Wirtschafts- und Sozialausschuss und den Aussuchuss der Re- gionen, Der Bietrag der energetischen Verwetung von Abfällen zur Kreislaufwirtsc- haft, COM (2017) 34 final, Brüssel 2017.
• European Commission. Final Report, Use of Economic Instruments and Waste Management Performances, Nisan 2012.
• European Environment Agency Report. Effectiveness of Waste-Management Policies in the European Union, No: 7, 2009.
• Fırat, Fatih Kürşat ve Fahri Akbaş. İnşaat Endüstrisinde Geri Dönüşüm Çalışmalarının Geliştirilmesi ve Ekonomi Üzerine Etkileri, İnternational Conference on Eurasıan Economies, 2015, 637-643.
• Gözler, Kemal. Hukukun Temel Kavramları, 8. Baskı, Bursa: Ekin Yayınevi, 2011.
• Gündüzalp, A. Anıl ve Seval Güven. Atık, Çeşitleri, Atık Yönetimi, Geri Dönüşüm ve Tüketici: Çankaya Belediyesi ve Semt Tüketicileri Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştır- malar E-Dergisi, Şubat 2016.
• Gürer, Cahit, Akbulut Hasan ve G. Osman Kürklü. İnşaat Endüstrisinde Geri Dönüşüm ve Bir Hammadde Kaynağı Olarak Farklı Yapı Malzemelerinin Yeniden Değerlendirilmesi, 5. Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, İzmir, 2004, 28-36.
• Gürtekin, Engin ve Ayhan Ünlü. Mermer İşletmeciliğinde Katı Atık Yönetimi: Elazığ İli Örneği, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, 2013, 20-24.
• Inkubator, Leuphana. Abfall ist Wertstoff, Das Kreislaufwirtschaftsgesetz: Chancen für kle- ine und mittelständische Unternehmen, Leuphana Universität Lüneburg, Innovations- Inkubator, 04, ISBN: 978-3-935786-57-7, Lüneburg 2013.
• Jamali, Tarık, Ekolojik Vergiler (Çevre Vergileri), Ankara: Yaklaşım Yayıncılık, 2007.
• Karagözoğlu, M. Bünyamin, Özyonar Fuat, Yılmaz Ali ve Eyüp Atmaca. Katı Atıkların Ye- niden Kazanımı ve Önemi, Türkiye’de Katı Atık Yönetimi Sempozyumu, 15-17 Haziran 2009, 1-8.
• Massoud, May and Faouk Merhebi. Guide to Municipal Solid Waste Management, Ameri- can University of Beirut (AUB), Publisched by the American University of Beriut-Na- ture Conservation Center, Lebanon 2016.
• OECD. OECD Çevresel Performans İncelemeleri: Türkiye 2008, OECD, Paris.
• Özyardımcı, M. Cemal. Belediyelerde Emlak ve Çevre Temizlik Vergisi Uygulamaları, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 3, Temmuz 1988, 81-93.
• Pfaff-Simonelt, Wolfgang. Abfallwirtschaft: Jobs, Ressourcen, Unwelt-, Klima- und Ge- sundheitsschutz, KFW-Positionspapier, 2012, 1-4.
• Pirler, Orhan. Belediyelerde Çevre Temizlik Vergisinin Uygulanması, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2, Mart 1994, 33-44.
• Resmi Gazete. 2464 Sayılı Belediye Gelirler Kanunu, 29.05.1981 Tarih, Sayı: 17354, Yayım- landığı Düstur: Tertip:5, Cilt: 20, Sayfa: 280.
• Resmi Gazete. 2872 Sayılı Çevre Kanunu, Kabul Tarihi: 09.08.1983, Yayımlandığı Resmi Ga- zete Tarihi: 11.08.1983, Sayı: 18132, Yayınlandığı Düstur, Tertip: 5, Cilt: 22, Sayfa: 499.
• Resmi Gazete. 18757 Sayılı Çevre Kirliliğini Önleme Fonu Yönetmeliği, Resmi Gazete Ta- rihi: 17.05.1985.
• Resmi Gazete. 5326 Sayılı Kabahatler Kanunu, Resmi Gazete Tarihi: 31.03.2005, Kabul Ta- rihi: 30.03.2005.
• Resmi Gazete. 27742 Sayılı Atık Su Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik, Çevre ve Orman Ba- kanlığından, 27 Ekim 2010.
• Resmi Gazete. 28868 Sayılı 29 Seri Numaralı Özel Tüketim Vergisi Genel Tebliği, Resmi Gazete Tarihi: 21.12.2013
• Resmi Gazete. 29314 Sayılı Atık Yönetimi Yönetmeliği, Resmi Gazete Tarihi: 02.04.2015.
• Resmi Gazete. 2017 Yılında Uygulanacak Çevre Temizlik Vergisi Tutarları, 49 Seri No.lu Belediye Gelirleri Kanunu Genel Tebliği, Sirküler Tarihi/No: 01.01.2017/2017/6.
• Saygılıoğlu, Nevzat ve Adnan Gerçek. Dış Ticaret ve Gümrük, Ankara: Yaklaşım Yayıncı- lık, 2007.
• Şengül, Ümran. Tersine Lojistik Kavramı ve Tersine Lojistik Ağ Tasarımı, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı, 2011, 407-429.
• Şenyüz, Doğan, Yüce Mehmet ve Adnan Gerçek. Türk Vergi Sistemi, 14 Baskı, Ekin Yayı- nevi, Bursa, 2017.
• T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (BSTB). Ulusal Geri Dönüşüm Stratejisi Belgesi ve Eylem Planı 2014-2017, BSTB Sanayi Genel Müdürlüğü, 2014, http://www.resmigaze- te.gov.tr/ eskiler/2014/12/ 20141230M1-12-1.pdf, (Erişim Tarihi: 15.07.2017).
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 2015 Yılı 4. Atık Yönetimi Sempozyumu Sonuçlarının Değerlendirilmesi, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlü- ğü, 2015, http://www.csb.gov.tr/gm/ cygm/index.php?Sayfa=duyurudetay&Id=33513, (Erişim Tarihi: 18.06. 2017).
• T.C. Gelir İdaresi Başkanlığı. Hatay Vergi Dairesi Başkanlığı Vergi ve Anlaşmalar Uygulama Müdürlüğü, Özelge: Hurda Araç Satışı KDV İstisnası Hk., Sayı: B.07.1.GİB.4.31.15.01- KDV.06.03, 16.06.2010.
• T.C. Kütahya Valiliği. Defterdarlık: Gelir Müdürlüğü, Özelge: Bedeli Tahsil Edilen Depozi- tolu Ürünlerde KDV’siz kesilen depozito faturasına Ba-Bs Bildirim Formlarına Dâhil Edilip, Edilmeyeceği Hakkında, Sayı: 61504625-3191/1711-30, Tarih: 27.09.2013.
• Tenikler, Gökhan. Türkiye’de Tehlikeli Atık Yönetimi ve Avrupa Birliği Ülkeleri ile Karşılaştırma- lı Bir Analiz, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2007.
• TÜDAM Değerlendirilebilir Atık Malzemeler Sanayiciler Derneği. Geri Dönüşüm Sektörü Teşvik Raporu, Ankara, Ağustos, 2016.
• Türk Dil Kurumu. “Politika”, T.C. Başbakanlık Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index. php?option=com_gts&arama=gts&guid =TDK.GTS. 58f4bf1a751d14.72150503, (Erişim Tarihi: 17.04.2017).
• Türkiye Belediyeler Birliği (TBB). Katı Atık Geri Dönüşüm ve Arıtma Teknolojileri (El Kita- bı), Ankara: Korza Yayıncılık Basım San. ve Tic. A.Ş., Mayıs, 2015.
• United Nations Human Settlements Programme (UN-HABITAT). A Note to Decision-Ma- kers, Solid Waste Management in the Worlds’s Cities, Water and Sanitation in the World’s Cities 2010, Washington DC, 2010.
• Uzunoğlu, Hande. Çevremizi Kirleten Atıklar ve Atık Yönetiminin Önemi, Ar&Ge Bülten- Sektörel, 2014 25-31, http://www.izmir.org.tr/portals/0/argebulten/at%C4%B1klarveat%C4 %B1ky%C3%B6netimihan deuzun oglu.pdf, (Erişim Tarihi: 10.04.2017).
• Üstün, Ümit Süleyman. Motorlu Taşıtlar Üzerinden Alınan Vergilerin Çevreyi Korumaya Yönelik ve Adil Olarak Düzenlenmesi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 1, 2012, 153-190.