Örgütsel Adalet Algısının Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerindeki Etkisi ve Örgütsel Özdeşleşmenin Aracılık Rolü: Yapısal Eşitlik Modeli Çalışması

Yıl 2014, Cilt: 12 Sayı: 23, 237 - 278, 01.06.2014

Melek Çetinkaya Sevcan Çimenci

Öz

Bu çalışmanın amacı, çalışanların örgütsel adalet algısı ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkiyi ve bu ilişkide örgütsel özdeşleşmenin aracılık rolünü incelemektir. Bu amaçla, örgütsel adalet boyutları dağıtım, prosedür ve etkileşim adaleti olarak üç boyutta ele alınmıştır. Örgütsel vatandaşlık davranışı ise özgecilik, vicdanlılık, nezaket, centilmenlik ve sivil erdem olarak beş boyutta incelenmiştir. Çalışma Afyonkarahisar’da bir alışveriş merkezinde faaliyet gösteren işletmelerde çalışan 160 kişinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada çalışanların örgütsel adalet algısının örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisini ve örgütsel özdeşleşmenin aracılık rolünü tespit etmek amacıyla yapısal eşitlik modeli oluşturularak test edilmiştir. Sonuç olarak örgütsel adalet algısının prosedür adaleti ve etkileşim adaleti boyutları ile örgütsel vatandaşlık davranışının özgecilik, nezaket ve centilmenlik boyutları arasındaki ilişkide örgütsel özdeşleşmenin tam aracılık rolüne sahip olduğu ortaya çıkmıştır

Anahtar Kelimeler

Örgütsel Adalet Algısı, Örgütsel Vatandaşlık

The Effect of Organizational Justice Perception on Organizational Citizenship Behavior and the Mediating Role of Organizational Identification: Structural Equation Modelling Study

Öz

The purpose of this study is to analyse the relationship between organizational justice perception and organizational citizenship behavior of the employee and to determine the mediating role of organizational identification on this relationship. With this purpose, dimensions of organizational justice have been analysed in 3 dimensions as distributive justice, procedural justice and interactional justice. The dimensions of organizational citizenship behavior have been analysed in 5 dimensions as altruism, conscientiousness, courtesy, sportsmanship and civil virtue. The study is conducted with 160 employees working fields of a shopping center in Afyonkarahisar. In this research, for analysing the effect of organizational justice perceptions on organizational citizenship behavior and mediating role of organizational identification, structural equation model was created and tested. Consequently, in the relationship between procedural justice and interactional justice dimensions of the organizational justice perception and altruism, courtesy and sportsmanship dimensions of organizational citizenship behavior, full mediating role of organizational identification has revealed

Anahtar Kelimeler

Organizational Justice Perception, Organizational Citi

Kaynakça

• Altınbaş, Burç, “Örgütsel Bağlılıkla ve Örgütsel Vatandaşlık Arasındaki İlişki ve Bir Uygulama”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, 2008).
• Altıntaş, Füsun Çınar, “Bireysel Değerlerin Örgütsel adalet ve Sonuçları İlişkisinde Yönlendirici Etkisi: Akademik Personel Üzerinde Bir Analiz”, İşletme Fakülte- si Dergisi, 7(2), 2006, s.19-40.
• Altunışık, Remzi, Coşkun, Recai, Bayraktaroğlu, Serkan, Yıldırım, Engin, “Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri”, (Sakarya Yayıncılık, 6, Baskı, Adapazarı, 2010).
• Ashforth, Blake E. ve Mael, Fred, “Social Identity Theory and the Organizations”, Academy of Management Review, 14, 1989, s. 20-39.
• Atalay, Ceren Giderler, “Personel Güçlendirme ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Bağlamında İnsan Kaynakları Yönetimi”, (Ankara: Detay Yayıncılık, 2010).
• Başar, Ufuk, “Örgütsel Adalet Algısı, Örgütsel Özdeşleşme ve İş tatmini Arasında- ki İlişkilere Yönelik Görgül Bir Araştırma”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kara Harp Okulu, Ankara, 2011).
• Blau, Peter M., “Exchange And Power in Social Life”. (New York: Jossey-Bass, 1964).
• Büyüköztürk, Şener, “Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi Elkitabı”, (Pegem Yayıncı- lık, Ankara, 2002).
• Cheung, Millissa F.Y. ve Law, Monica C.C., “Relationships of Organizational Jus- tice and Organizational Identification:The Mediating Effects of Perceived Or- ganizational Support in Hong Kong”, Asia Pacific Business Revie, 14 (2), 2008, s. 213–231.
• Colquitt, Jason A., Conlon, Donald E., Wesson, Michael J., Porter, Christopher O.L.H., Ng, K. Yee, “Justice at the Millennium: A Meta-Analytic Review of 25 Years of Organizational Justice Research”, Journal of Applied Psyhology, 86(3), 2001, s.425-445.
• Cropanzano, Russell, Bowen, David E., ve Gilliland, Stephen W., “The Manage- ment of Organizational Justice”, The Academy of Management Perspectives, 21(4), 2007, s. 34-48.
• Çırakoğlu, Hediye, “Örgütsel Özdeşleşme ve İş doyumu İlişkisi”, (Basılmamış Yük- sek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 2010).
• Demirel, Yavuz ve Dinçer, E., “Örgüt Psikolojisi Yeni Yaklaşımlar Güncel Konu- lar”, (Ed, Aykut Bedük, Konya: Atlas Kitabevi, 2011).
• Dilek, Hakan ve Bilgin, Necdet, “Lider Desteği ve Sosyal Desteğin İş Performansı- na Etkisinde Özdeşleşmenin Rolü: Konaklama Sektöründe Bir Uygulama”, 20. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongre Bildiriler Kitabı, İzmir, 2012, s,183- 190.
• Dilek, Hakan, “Liderlik Tarzlarının ve Adalet Algısının Örgütsel Bağlılık, İş Tat- mini ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerindeki Etkilerine Yönelik Bir Araştırma”, (Basılmamıs Yüksek Lisans Tezi, Gebze İleri teknoloji Enstitüsü, Gebze, 2005).
• Dukerıch, Janet M., Golden, Brian R., Shortell, Stephen M., “Beauty is in The Eye of The Beholder: The Impact of Organizational Idetification, Identity, and Image On The Cooperative Behaviors of Physicians”, Administrative Science Quar- terly, 47, 2002, s. 507-533.
• Dutton, Jane E., Dukerich, Janet M., Harquail, Celia V., “Organizational Images and Membership Commitment”, Administrative Science Quarterly, 34, 1994, s. 239-263.
• Farh, Jiing Lih, Zhong, Chen-Bo, Organ, Dennis W., “Organizational Citizenship Behavior In The Peopleıs Republic Of China”, Organization Science, Mart/Ni- san, 15(2), 2004, s. 241-253.
• Fırat, Serap A., “Çevre Etiği Kavramı Üzerine Yeniden Düşünmek”, Ankara Üni- versitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 58(3), 2003, s.105-144.
• Goldman, Barry M., “The Application Of Referent Cognitions Theory To Legal- Claiming By Terminated Workers: The Role Of Organizational Justice And Anger”, Journal of Management, 29, 2003, s.705–728.
• Greenberg, Jerald, “Organizational Justice: Yesterday, Today, and Tomorrow”, Jo- urnal of Management, 16(2), 1990, s.399-432.
• Greenberg, Jerald, Bies, Robert J., “Establishing the Role of Empirical Studies of Organizational Justice in Philosophical Inquiries into Business Ethics”, Journal of Business Ethics, 11(5/6), 1992, s.433-444.
• Gürbüz, Sait, “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı İle Duygusal Bağlılık Arasındaki İlişkilerin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”, Ekonomik ve Sosyal Araştır- malar Dergisi, 3(2), 2006, s. 48-75.
• İçerli, Leyla, “Örgütsel Adalet: Kuramsal Bir Yaklaşım”, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 5(1), 2010, s.68-92.
• İplik, Fatma Nur, “Algılanan Örgütsel Adaletin, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerindeki Etkisini Belirlemeye Yönelik Süpermarket Çalışanları Üzerine Bir Araştırma: Adana İli Örneği”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergi- si, 25, 2009, s.107-118.
• İşcan, Ömer Faruk ve Naktiyok, Atılhan, “Çalışanların Örgütsel Bağdaşımlarının Belirleyicileri Olarak Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Adalet Algıları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 59(1), 2004, s.181-201.
• İşcan, Ömer Faruk, “Dönüştürücü/Etkileşimci liderlik algısı ve örgütsel özdeşleş- me ilişkisinde bireysel farklılıkların rolü”, Akdeniz İ,İ,B,F, Dergisi, (11), 2006, s.160-177.
• İşcan, Ömer Faruk, “Siyasal Arena Metaforu Olarak Örgütler ve Örgütsel Siyasetin Örgütsel Adalet Algısına Etkisi” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 60(1), 2005, s.149-171.
• Jöreskog, Karl G., ve Sörbom, Dag, “LISREL 8 User’s Guide; PRELIS 2 User’s Refe- rence Guide”, (Scientific Software International, Chicago, 1993).
• Kalaycı, Şeref, “SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri”, (Asil Yayın Dağıtım 5, Baskı, Ankara, 2010).
• Karabey, Canan Nur ve İşcan, Ömer Faruk, “Örgütsel Özdeşleşme, Örgütsel İmaj ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı İlişkisi Bir Uygulama”, Atatürk Üniversite- si İktisadi İdari Bilimler Dergisi, 21(2), 2005, s.231-241.
• Kılıçlar, Arzu, “Yöneticiye Duyulan Güven ile Örgütsel Adalet ilişkisinin Öğret- menler Açısından İncelenmesi”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 3(3), 2011, s.23–36.
• Köse, Ceren Gözde,“Örgütsel Özdeşleşmenin Çalışanların Sürekli İyileştirme Ça- balarına Katkısı: Bir Araştırma”. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2009).
• Köse, Sevinç, Kartal, Burak, ve Kayalı, Nilgün, “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ve Tutuma İlişkin Faktörlerle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Erciyes Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20, 2003, s. 1-19.
• Kreiner, Glen E., Ashforth, Blake E., “Evidence toward an expanded model of or- ganizational identification”. Journal of Organizational Behaviour, 25, 2004, s. 1-27.
• Mael, Fred ve Ashforth, Blake E., “Alumni and Their Alma Mater: A Partial Test of The Reformulated Model of Organizational Identification”, Journal of Organi- zational Behavior, 13, 1992, s.103-123.
• Mert, İbrahim Sani, “İş Tatmini Alt Boyutlarının Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Üzerindeki Etkisi: Yöneticiler Üzerine Bir Araştırma”. Savunma Bilimleri Der- gisi, 9(2), 2010, s.117-143.
• Miller, Vernon D., Allen, Mike, Casey, Mary K., Johnson, John R., “Reconsidering the organizational identification questionnaire”, Management Communicati- on Quarterly, 13, 2000, s.626-658.
• Moideenkutty, Unnikammu, “Organizational Citizenship Behavior and Develop- mental Experiences: Do Role Definitions Moderate the Relationship”, The Jo- urnal of Behavioral and Applied Management, 6(2), 2005, s.88-108.
• Moorman, Robert H., “Relationship between organizational justice and organiza- tional citizenship behaviors: Do fairness perceptions influence employee citi- zenship?”, Journal of Applied Psychology, 76 (6), 1991, s. 845–855.
• Niehoff, Brian P., ve Moorman, Robert H., “Justice as a mediator of the relations- hip between methods of monitoring and organizational citizenship behavior”, Academy of Management Journal, 36, 1993, s.527-556.
• Oğuz, Çiğdem, “Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Örgütsel Değişim Üzerine Et- kileri ve Bir Uygulama”.(Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniver- sitesi, Kütahya, 2009).
• Olkkonen, Maria-Elena, Lipponen, Jukka, “Relationships between organizational justice, identification with organizational and work unit and group-related outcomes”. Organizational Behaviour and Human Decision Processes, 100 (2), 2006, s.202-215.
• Organ, Dennis W., “Organizational Citizenship Behavior: The Good Soldier Syndrome”. (Lexington, MA: Lexington Books, 1988).
• Organ, Dennis W., “The Motivational Basis Of Organizational Citizenship Behavi- or”, Research in Organizational Behavior, 12 (1), 1990, s.43–72.
• Organ, Dennis W., Podsakoff, Philip M. ve MacKensie, Scott Bradley, “Organizati- onal Citizenship Behavior. Its Nature, Antecedents, and Consequences”. (Sage Publication: Thousands Oaks, 2006).
• Özdemir, Asım, “Örgütsel Özdeşleşmenin Algılanan Örgütsel Destek, Cinsiyet ve Kıdem Değişkenlerine Göre İncelenmesi”, TSA Dergisi, 14(1), 2010, s.238-250.
• Özdevecioğlu, Mahmut “Algılanan Örgütsel Adaletin Bireylerarası Saldırgan Dav- ranışlar Üzerindeki Etkilerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”. Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, 21, 2003b, s.77-96.
• Özdevecioğlu, Mahmut, “Duygusal Olaylar Teorisi Çerçevesinde Pozitif ve Nega- tif Duygusallığın Algılanan Örgütsel Adalet Üzerindeki Etkilerini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 59(3), 2004, s.181-202.
• Özdevecioğlu, Mahmut, “Örgütsel Vatandaşlık Davranışı İle Üniversite Öğrenci- lerinin Bazı Demografik Özellikleri ve Akademik Başarıları Arasındaki İlişki- lerin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20, 2003a, s.117-135.
• Polat, Mustafa ve Meyda, Cem Harun, “Örgüt Kültürü Bağlamında Güç Eğilimi, Örgütsel Bağlılık İlişkisinde Örgütsel Özdeşleşmenin Aracılık Rolü”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Dergisi, 25(1), 2011, s.153-170.
• Robinson, Karen L., “The Impact of Individual Differences on the Relationship between Employee Perceptions of Organizational Justice and Organizational Outcome Variables”.(A Dissertation Presented to the Faculty of the California School of Organizational Studies, Alliant International University, San Diego, 2004).
• Sezgin, Ferudun, “Örgütsel Vatandaşlık Davranışları: Kavramsal Bir Çözümleme ve Okul Açısından Bazı Çıkarımlar”, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 2005, s.317-339.
• Shamir, Boas, “Calculations, values and Identities: The Sources of Collectivist Work Motivation”, Human Relations, 43, 1990, s.313-332.
• Shamir, Boas, Kark, Ronit, “A Single-Item Graphic Scale For The Measurement of Organizational Identification”, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 77, 2004. s. 115- 123.
• Solmaz, Hüseyin, “Örgütsel Özdeşleşmenin İşten Ayrılma Niyetine Etkisinde Ör- gütsel Adaletin Aracılık Rolü”. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ufuk Üniver- sitesi, Ankara, 2010).
• Söyük, Selma, “Örgütsel Adaletin İş Tatmini Üzerine Etkisi ve İstanbul ilindeki Özel Hastanelerde Çalışan Hemşirelere Yönelik Bir Çalışma”. (Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2007).
• Şeşen, Harun, ve Basım, H. Nejat, “Çalışanların Örgütsel Adalet Algısının Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Etkisi: İş tatmininin Aracılık Rolü”. ODTÜ Geliş- tirme Dergisi, 37(8), 2010, s.171-193.
• Şimşek, Ömer Faruk, “Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş, Temel İlkeler ve Lisrel Uygulamaları”, (Ekinoks Eğitim Danışmanlık Hiz. Ve Bas. Yay. Dağ. San ve Tic. Ltd. Şti., Ankara. 2007).
• Tokgöz, Emrah, “Örgütsel Güven, Örgütsel Özdeşleşme ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişki: Bir Devlet Hastanesinde Araştırma”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir, 2012).
• Tokgöz, Emrah, ve Seymen, Oya Aytemiz, “Örgütsel Güven, Örgütsel Özdeşleşme ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişki”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hakemli Dergisi, 10(39), 2013, s.61-76, s.65.
• Tompkins, Philip K. Ve Cheney, George, “Communication and Unobtrusive Cont- rol in Contemporary Organizations” Organizational Communication: Traditi- onal Themes and New Directions. (Der: McPhee, R.D. ve Tompkins, P.K. Be- verly Hills, CA:Sage, 1985).
• Topakkaya, Arslan, “Adalet Kavramı Bağlamında Aristoteles-Platon Karşılaştır- ması”. SDÜ Felsefe Bilimler Dergisi, 6, 2008, s.27- 49.
• Turunç, Ömer, “Örgütsel Adaletin Çalışanların Örgütsel Özdeşleşme Ve İşten Ay- rılma Niyetine Etkisi: Örgütsel Özdeşleşmenin Aracılık Rolü”. 13(1), 2011, s. 143-166.
• Tümer, Esma, “İşletmelerde Örgütsel Adalet Ve Örgütsel Özdeşleşme: Esenboğa Havalimanı’nda Bir Uygulama”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üni- versitesi, Ankara, 2010).
• Tüzün, İpek Kalemci ve Çağlar, İrfan, “Örgütsel Özdeşleşme Kavramı ve İletişim Etkinliği İlişkisi”. Journal of Yasar University, 3 (9), 2008, s.1011-1027.
• Tyler, Tom R., “Social justice : Outcome and procedure”. International Journal of Pyschology, 35, 2000, s. 117-125.
• Van Dick, Rolf, Grojean, Michael W., Jan Wieseke, Oliver Christ, , “Identity And The Extra Mile: Relationships Between Organizational Identification And Or- ganizational Citizenship Behavior”, British Journal of Management, Vol. 17, 2006, s. 283-301.
• Yazıcıoğlu, İrfan ve Topaloğlu, Işıl Gökçe, “Örgütsel Adalet ve Bağlılık İlişkisi: Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 1(1), 2009, s.3-16.
• Yeşiltaş, Mehmet ve Keleş, Yasin, “İşgörenlerin Eğitim Düzeyleri ve Örgütsel Va- tandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkinin İncelenmesine Yönelik Bir Araştır- ma”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(2), 2009, s.17-39.
• Yılmaz, Veysel ve Çelik, H.Eray, “Lisrel ile Yapısal Eşitlik Modellemesi I”, (Pegem Akademi, Ankara, 2009).
• Yücel, İlhami ve Demirel, Yavuz, “Psikolojik Güçlendirmenin Örgütsel Vatandaş- lık Davranışına Etkisi Üzerine Bir Araştırma”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi, 23.