AN EXAMPLE OF NEO-GRAMSCIAN ENVIRONMENTAL HEGEMONY - EUROPEAN GREEN DEAL AND TRANSFORMATION OF THE TURKISH ECONOMY

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 58, 2102 - 2128, 24.10.2025

Hamid Tatcı , Sezai Ozcelik

https://doi.org/10.35408/comuybd.1635196

Öz

The escalating prominence of the climate crisis in global politics has positioned environmental concerns as a pivotal element in academic research across disciplines such as international relations, economics, and sociology. Contemporary policies and strategies aimed at combating climate change focus on addressing the unsustainable facets of anthropocentrism and capitalism, emphasizing the transformation of production and consumption patterns toward sustainable, environmentally friendly, renewable, and circular frameworks. Since the 2000s, these ecological concepts have been holistically integrated into the green deal strategies of nations and regional blocs. In 2019, the European Union (EU) adopted the European Green Deal (EGD) as a novel economic growth model. The customs union relationship between the EU and Türkiye, in place since 1996, has fostered deeper integration between the two parties. However, its unique structure has enabled the EU to exert asymmetric and hegemonic influence over Türkiye, a dynamic evident in their trade volume and the sources of foreign direct investment flowing into Türkiye. Drawing on the Gramscian Critical Approach within Marxist International Relations theory, this study examines the commercial and economic relations between Türkiye and the EU through the lens of climate change mitigation and the concept of hegemony. It invokes the Neo-Gramscian notion of “hegemony” to explain Türkiye’s efforts to align with the EGD. The study argues that the EU’s pioneering green deal strategies constitute the production of a new form of environmentalist hegemony from a Gramscian perspective. Through the binding framework of the customs union, these strategies impose the alignment of Türkiye’s industrial infrastructure with the EGD, leveraging the interplay of ‘consent’ and ‘coercion’.

Anahtar Kelimeler

European Union , Gramsci , Hegemony , Climate Change , Green Deal

NEO-GRAMŞİYAN ÇEVRECİ BİR HEGEMONYA ÖRNEĞİ - AVRUPA YEŞİL MUTABAKATI (AYM) VE TÜRK EKONOMİSİNİN DÖNÜŞÜMÜ

Öz

İklim krizinin küresel siyasette ağırlığının artmasıyla birlikte çevreye ilişkin hassasiyetler uluslararası ilişkiler, ekonomi ve sosyoloji dahil birçok alandaki akademik çalışmaların önemli bir bileşeni haline gelmiştir. Gelinen noktada iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik politika ve stratejiler, insan merkezciliğin ve kapitalizmin sürdürülemez yanlarının giderilmesine yoğunlaşmakta; mevcut üretim ve tüketim ilişkilerinin sürdürülebilir, çevre dostu, yenilenebilir ve döngüsel temellerde yeniden kurgulanmasına odaklanmaktadır. 2000’li yıllardan itibaren bahse konu ekolojik kavramlar gelişmiş ülkelerin ve ülke bloklarının yeşil mutabakat stratejileri kapsamında bir bütün olarak ele alınmaya başlanmıştır. Avrupa Birliği (AB) de, 2019 yılında kendi Avrupa Yeşil Mutabakat (AYM) stratejisini yeni bir ekonomik büyüme modeli olarak kabul etmiştir. AB ile Türkiye arasında 1996 yılından beri faal olan gümrük birliği ilişkisi, her ne kadar tarafları kısa zaman içerisinde birbiriyle daha da bütünleştirmişse de özgül niteliği nedeniyle AB’nin Türkiye üzerinde asimetrik ve aynı zamanda hegemonik nitelikte güç kazanmasına yol açmıştır. Bu durum, iki taraf arasındaki ticaret hacmi ve Türkiye’ye gelen doğrudan yabancı yatırımların kaynağına bakıldığında daha belirgin biçimde anlaşılmaktadır. Bu çalışmada, Marksist Uluslararası İlişkiler kuramında önemli bir yer kaplayan Gramşiyan Eleştirel Yaklaşım doğrultusunda Türkiye ile AB arasındaki ticari ve ekonomik ilişkiler iklim krizi ile mücadele boyutuyla ve hegemonya olgusu ekseninde incelenmekte olup; bu çerçevede, Türkiye’nin AYM’ye uyum için attığı adımların gerekçesi olarak Neo-Gramşiyan “hegemonya” kavramına atıf yapılmaktadır. Çalışmada AB’nin öncülerinden olduğu yeşil mutabakat stratejilerinin esas itibarıyla Gramşiyan bakımdan yeni nesil bir çevreci hegemonyanın üretimi olduğu, bu stratejinin bağlayıcı yapıdaki gümrük birliği ilişkisi aracılığıyla Türkiye’nin sanayi altyapısını ‘rıza’ ve ‘zorlama’ kavramları üzerinden AYM’ye uyumlaştırmasını dayattığı teorik temellerde ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Avrupa Birliği , Gramsci , Hegemonya , İklim Değişikliği , Yeşil Mutabakat

Kaynakça

• Arı, T. (2008). Uluslararası İlişkiler Teorileri - Çatışma, Hegemonya, İşbirliği. Bursa: MKM Yayıncılık.
• Aşıcı, A. A. (2023). Türkiye’nin Yeşil Ekonomi Yolculuğu ve İklim Hedefleri. E. B. Ezeroğlu (Ed.), Türkiye’de Yeşil Ekonomi - Dönüşüm İçin Bir Yol Haritası içinde, (s.14-24). İstanbul: İLKE İlim Kültür Eğitim Vakfı Yayınları.
• Azbar, N. (2021). Avrupa Birliği Yeşil Mutabakatı Penceresinden Yeşil Sanayi Rehberi. İzmir: Ege Bölgesi Sanayi Odası (EBSO).
• Bookchin, M. (2017a). Ekolojik Bir Topluma Doğru. İstanbul: Sümer Yayıncılık.
• Bookchin, M. (2017b). Modern Kriz. İstanbul: Sümer Yayıncılık.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar - Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Buğra, A., Savaşkan, O. (2014). Türkiye’de Yeni Kapitalizm - Siyaset, Din ve İş Dünyası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Chang, Ha-Joon. (2003). Kicking Away The Ladder: Infant Industry Promotion in Historical Perspective. Oxford Development Studies, 31 (1), 21-32.
• Cox, R. W. (1983). Gramsci, Hegemony and International Relations: An Essay in Method, Millenium: Journal of International Studies - LSE, 12 (2), 162-175.
• DEİK, Sanayide Yeşil Dönüşümün Desteklenmesi Projesi - AB'nin Yeni Büyüme Stratejisi “Yeşil Mutabakat” ve Türkiye için Önemi, İstanbul Mart 2022.
• European Commission, White Paper on the Future of Europe, Reflections and scenarios for the EU27 by 2025, 2017.
• Erdenir, B. (2005). Türkiye-Avrupa Bütünleşmesi: Kimlik ve Kültür Unsurları. B. Akçay: A. Açıkmeşe (Ed.), Yarım Asrın Ardından Türkiye - Avrupa Birliği İlişkileri içinde (s.5-25). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Hobden, S., Jones, R. W. (2008). Marxist Theories of International Relations, J. Baylis., S. Smith, P. Owens (Ed.), The globalization of world politics - an introduction to international relations 4e, (s.144-157) içinde. New York: Oxford University Press.
• İzci, R. (2005). Çevre Politikası, B. Akçay & S. A. Açıkmeşe (Ed.), Yarım asrın ardından Türkiye - Avrupa Birliği ilişkileri. (s.407-426) içinde. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Kurtz, R. M. (2019). Climate change and the Ecology of the Political: Crisis, Hegemony, and the Struggle for Climate Justice (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ohio State University.
• Küçük, M. (2022, Mayıs). İhracatın Anahtarı Yeşil Dönüşüme Uyum ve Sürdürülebilir Üretim. Nasıl Bir Ekonomi - Yeşil Ekonomi & Sürdürülebilirlik Sektör Eki.
• Mastini, R., Kallis, G. ve Hickel, J. (2021). A Green New Deal Without Growth?. Ecological Economics, 179. doi:10.1016/j.ecolecon.2020.106832
• Mayo, P. (2008). Antonio Gramsci and His Relevance for the Education of Adults. Educational Philosophy and Theory, 40 (3), 418-435.
• Neusteurer, D. (2016). The Concept of Green Economy and Its Role in Hegemonic Neoliberal Capitalism, Socijalna Ekologija, 25 (3), 311-324.
• Özçelik, S. (2005). Neorealist and Neo-Gramscian Hegemony in International Relations and Conflict Resolution During the 1990’s. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 88-114.
• Polanyi, K. (2017). Büyük Dönüşüm - Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Kökleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Rosenberg, M. (2015). Strategy and Sustainability: A Hardnosed and Clear-Eyed Approach to Environmental Sustainability For Business - IESE Business Collection. London: Palgrave Macmillan.
• Roussopoulos, D. (2017). Politik Ekoloji - İklim Krizi ve Yeni Toplumsal Gündem. İstanbul: Sümer Yayıncılık.
• Samper, J. A., Schokling, A., Islar, M. (2021). Climate Politics in Green Deals: Exposing the Political Frontiers of the European Green Deal. Politics and Governance 9 (2), 8-16.
• Winkler, H. (2020). Towards a Theory of Just Transition: a Neo-Gramscian Understanding of How to Shift Development Pathways To Zero Poverty and Zero Carbon. Energy Research & Social Science (ERSS), 20. doi:10.1016/j.erss.2020.101789