DÜYÛN-I UMÛMÎYYE-İ OSMANİYE VARİDAT-I MAHSUSA İDARESİ MEMURİN NİZAMNAMESİ’NİN TATBİKİNE DAİR BİR İNCELEME

Year 2024, Volume: 24 Issue: 49, 493 - 559, 31.12.2024

Mustafa Dağ

https://doi.org/10.18244/cttad.1472556

Abstract

19. yüzyıl Osmanlı açısından savaşların ve ekonomik bunalımların yaşandığı bir asır olmuştur. Gelir kaynaklarının azalışı bu bunalımı derinleştirmiştir. Devlet yöneticileri çözümü dış borçlara başvurmakla bulmuştur. Bu çerçevede 1854 yılında Kırım Savaşı nedeniyle başlatılan dış borçlanma serüveni 1876 yılında moratoryum ilanına kadar devam etmiştir. Alacaklı Avrupalı devletler ise borçlarını tahsil etmek için 1881 yılında Düyûn-ı Umûmîyye İdaresi’ni kurmuşlardır. Bu idareye altı çeşit verginin tahsil ve harcama yetkisi verilmiştir. 1928 yılında faaliyetlerine son verilecek olan bu idareye imparatorluk genelinde faaliyet yürütme yetkisi tanınmıştır. Bu nedenle idare geniş bir kadro yapılanması oluşturmuştur. Düyûn-ı Umûmîyye İdaresi, faaliyetlerini kesintisiz ve organize bir şekilde yürütmek için istihdam politikasını şekillendiren nizamnameyi 1901 yılında hazırlamıştır. Düyûn-ı Umûmîyye-i Osmaniye Varidat-ı Mahsusa İdaresi Memurin Nizamnamesi adıyla hazırlanmış olan bu metnin incelenmesiyle yapılan bu çalışmada idarenin istihdam politikası temel amaç olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede idarenin kuruluşu, idarenin örgütsel yapısı, kadro yapılanması ve memurların özlük hakları nizamname metni çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, özellikle nizamnamede yer alan hükümlerin imparatorluk genelinde uygulamadaki karşılıkların neler olduğu üzerinde durulmuştur. Nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan bu çalışma doküman incelemesine uygun olarak oluşturulmuştur. İmparatorluğun farklı bölgelerinde gerçekleşen gelişmelere dair örnekler, arşiv belgelerinin yanı sıra araştırma-inceleme eserlerden istifade edilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yapılan değerlendirmeler nizamnamede yer alan hükümlerin genellikle imparatorluk sahasında tatbik edilebildiğini göstermektedir.

Keywords

Düyûn-u Umûmîyye İdaresi, Osmanlı, İstihdam Politikası, Memurin Nizamnamesi, Dış Borçlar.

A REVIEW ON THE IMPLEMENTATION OF DÜYÛN-I UMÛMÎYYE-İ OSMANİYE VARIDAT-I MAHSUSA ADMINISTRATION CIVIL REGULATION

Abstract

The 19th century was a century of wars and economic crises for the Ottoman Empire. The decrease in income sources has deepened this crisis. State administrators found the solution by resorting to foreign debt. In this context, the foreign borrowing adventure that started in 1854 due to the Crimean War continued until the declaration of moratorium in 1876. Creditor European states established the Public Debt Debt Administration in 1881 to collect their debts. This administration has been given the authority to collect and spend six types of taxes. This administration, whose activities were to be terminated in 1928, was given the authority to operate throughout the empire. For this reason, the administration has created a wide staff structure. Public Debt Administration prepared the regulation shaping the employment policy in 1901 in order to carry out its activities in an uninterrupted and organized manner. In this study, which was conducted by examining this text prepared under the name of Düyûn-ı Umûmîyye-i Osmaniye Varidat-ı Mahsusa Yönetimi Civil Servant Regulation, the employment policy of the administration was determined as the main objective. In this context, the establishment of the administration, the organizational structure of the administration, the staff structure and the personnel rights of the civil servants have been tried to be evaluated within the framework of the regulation text. In this study, it is especially emphasized what the provisions in the regulation are in practice throughout the empire. This study, prepared with the qualitative research method, was created in accordance with document analysis. Examples of the developments that took place in different regions of the empire have been tried to be evaluated by using research and study works as well as archive documents. The evaluations show that the provisions in the regulations can generally be applied in the empire.

Keywords

Public Dept Management Institution, Ottoman, Employment Policy, Civil Servant Regulation, Foreign Debts.

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) “Abdullah Avni Efendi, Süleyman Ağa oğlu, 1263 Niksar (Sivas) doğumlu, Sivas-Niksar Kazası Nüfus kâtibi.” BOA, DH. SAİDd. MEM. 1/3.
• “Abdünnafi Efendi; 1270 Kırşehir doğumlu, Kırşehirli Garibzade Nuri Efendi'nin oğlu.” BOA, DH. SAİDd. 107/51.
• “Ahmed Rahmi Efendi; 1271 Giresun doğumlu, Silk-i askeriden İsmail Ağa'nın oğlu.” BOA, DH. SAİDd. 64/197.
• “Ankara Düyun-ı Umumiye Muhasibi Refik-i Evveli Abdulhalim Efendi'nin kefili olan Hamdi Efendi hakkında.” BOA, DH. SN. THR. 10/105.
• “Artin Ohannesoğlu; 1290 Giresun doğumlu, Ermeni Milletinden Giresunlu Kigork Ağa'nın oğlu.” BOA, DH. SAİDd. 106/111.
• “Duyun-ı Umumiye İdaresi Memurin Nizamnamesi ve idare-i mezkure salahiyeti hakkında Meclis-i Mahsus-ı Vükela kararının tebliği hakkında.” BOA, BEO. 2532/189859.
• “Duyun-ı Umumiye müfettiş mülazımlığına alınacak kimselerin Türkçe imtihanlarının yapıldığı bunlar hakkında güvenlik koğuşturması yapılmasının tabii olduğunun arzı.” BOA, Y. PRK. ZB. 23/86.
• “Düyun-ı Umumiye direktörlüğünden emekli Fransız tebaasından İskanavi Efendi'ye Düyun-ı Umumiye’den seksen iki kuruş emekli maaşının Bank-ı Osmani vasıtasıyla ödenmesinin uygun olduğu.” BOA, DH. EUM. 5. Şb. 32/13.
• “Düyun-ı Umumiye İdaresi ile ilgili irade. Osmanlı Bankası ve Galata bankerleri arasında yapılan sözleşme ve Osmanlı tahvili hamillerinin itirazları.” BOA, HR. İD. 290/50.
• “Düyun-ı Umumiye Komiseri Murad Bey'e ikinci ve Kardif Şehbenderi Celal Bey'e dördüncü rütbeden Mecidi Nişanı itası.” BOA, İ. TAL. 11/59.
• “Düyun-ı Umumiye memurları hakkında mevki-i icraya konularak görülen lüzuma mebni ahiran tadil edilen ve idarece Memurin Nizamnamesi namı verilen talimatın ahkamı münderecesi nizamat ve mukarrarat-ı devlete muğayir olduğu.” BOA, ŞD. 401/8.
• “Düyun-ı Umumiye Muhasebesi piyasa memuriyetinden emekli Ahmed Bey'e muhtacin maaşatından münhalat tarihinden itibaren maaş tahsisi.” BOA, İ. ML. 31/14.
• “Düyun-ı Umumiye Müfettişlerinden Rober Efendi'ye dördüncü rütbeden nişan-ı Osmani ihsanıyla taltifi.” BOA, İ. TAL. 65/49.
• “Düyun-ı Umumiye Nezareti Merkez Müdüriyeti sabık Sandık Emini Mustafa Efendi'nin yirmi bin liraya kadar olan borçları için kefil olan Ustrumcalı Hacı Nafi Bey'in, fazla çıkan borçlardan dolayı kefalet senedi hükümleri dışında bir muameleye tabi tutulmamasına dair tahrir.” BOA, TFR. I. M. 16/1534.
• “Düyûn-ı Umûmiyye İdâresi'nce tanzim olunan Memurin Nizamnâmesi'nin Hükümet-i Seniyye'ce evvelen tetkik ve tasvibi gerektiği.” BOA, MV. 111/8.
• “Hazine-i Celile Duyun-ı Umumiye Muhasebecisi Muavini Salih Efendi'nin Hac farizası için Hicaz'a azimetine müsaade olunduğu.” BOA, BEO. 397/29755.
• “Hazine-i Maliye Düyun-ı Umumiye Muhasebecisi Muavini Salih Efendi'nin haccetmek üzere Hicaz'a gitmesine izin verilmesi.” BOA, İ. HUS. 24/1.
• “Hırsızlık iddiasıyla yargılanan Ankara Duyun-ı Umumiye İdaresi Aşar Kalemi Mukayyidi Mustafa Efendi ve kefili hakkında verilen kararın temyiz mahkemesince reddi.” BOA, DH. MTV. 62/7.
• “İbrahim Edhem Efendi; 1276 Giresun doğumlu, Tüccardan Hanefizade Ali Ağa'nın oğlu.” BOA, DH. SAİDd. 56/29. “İzmir Düyun-ı Umumiye Nazırı Hacı Şefik Bey'in icra-yı tekaüdü.” BOA, İ. TKS. 17/15.
• “Keşab Duyun-ı Umumiye sabık memuru Zühdü Efendi ve kefili Manuk Ağa arasındaki tazminat davasına dair vilayet idare meclisinden çıkan ilamın Sadarete takdimi.” BOA, DH. MKT. 519/70.
• “Maliye Düyun-ı Umumiye eski Muhasebecisi Mesud Bey'in icra-yı tekaüdü.” BOA, İ. TKS. 22/40.
• “Maliye Hazinesi Düyûn-ı Umumiye Muhâsebecisi Muâvini Salih Efendi'ye Hacc'a gitmek üzere izin verilmesi.” BOA, Y. A. HUS. 294/2.
• “Mehmed Efendi; 1278 Bolu doğumlu, Bolu Asakir-i Zabtiye Kâtibi Nakkaşzade İzzet Efendi'nin oğlu.” BOA, DH. SAİDd. 117/255;
• “Mehmed Enver Efendi; 1282 Eğin doğumlu, Ömer Efendi'nin oğlu.” B OA, DH. SAİDd. 187/66.
• “Mehmed Esat Bey; 1262 Trabzon doğumlu, Karahisar-ı Şarki Mutasarrıfı Kethüdazade Trabzonlu Ahmed Emin Ağa'nın oğlu.” BOA, DH. SAİDd. 165/117.
• “Mehmed Halid Efendi; 1276 Niksar doğumlu, Niksarlı Uzunoğlu Hafız Abdullah Efendi'nin oğlu.” BOA, DH. SAİDd. 117/249.
• “Mehmed Rasim Efendi, Hasan Yazıcızade; 1286 Giresun doğumlu, Giresun'da Hacı Hüseyin Mahallesi Muhtarı Hüseyin Ağa'nın oğlu.” BOA, DH. SAİDd. 138/351.
• “Memalik-i Mahruse Duhanları Müşterekü'l-Menfaa Reji Şirketi'nin nizamname-i esasiyesi ve şartnamesi suretleri.” BOA, A.) DVN. MKL. 82/2.
• “Midilli hanedanından Kulaksızzade ailesine mensup Tabib Binbaşı Mahmud Bey'in mahdumu Fuad Bey'in Düyun-ı Umumiye-i Osmaniye İdaresi merkezinde istihdam edilecek memurlar için açılacak imtihana girmesine kolaylık sağlanmasına dair tahrirat.” BOA, TFR. I. M. 17/1613.
• “Muharrem İlhami Efendi; 1282 Giresun doğumlu, Tüccardan Yunuszade Hacı İbrahim Efendi'nin oğlu.” BOA, DH. SAİDd. 186/225.
• “Mustafa Zihni Efendi; 1260 Niksar doğumlu, Askeriyeden Hacı Mehmed Efendi'nin oğlu.” BOA, DH. SAİDd. 61/203.
• “Paskalya yortuları münâsebetiyle şimdiye kadar yalnız Hristiyan memurlar mezûn olurlarken Düyûn-ı Umumiye İdâresinin Müslim ve gayr-ı müslim bütün memurlara iki gün izin verdiği.” BOA, Y. A. HUS. 295/41.
• “Reji İdaresi muamelatının nizamı mucibince teftişatlarından Hazine'ye malumat vermelerinin Düyun-ı Umumiye müfettişlerine tenbih ve tebliğ edilmesi.” BEO. 1550/116201.
• “Rüsum-ı Sitte İdaresi'nin teşkili hakkında Bank-ı Osmani ve Cemiyeti mümessilleriyle imzalanan mukavelename.” BOA, A.) DVN. MKL. 18/9.
• “Sahipleri tarafından inkâr olunmayan müskirat resminin tahsili hususunda tahsildar bölükleri tarafından Düyun-ı Umumiye memurlarına mavenet olunması hakkında Tahsil-i Emval Nizamnamesi'ne bir bend ilavesi.” BOA, ŞD, 406/61.
• “Selanik, Düyun-ı Umumiye Nazırı Ali Rıza Bey'in, hüsn-ı hizmetine binaen rütbe ile taltifi.” BOA, DH. MKT. 38/48. “Sille Nahiyesi Duyun-ı Umumiye sabık Memuru Ferid Efendinin zimmetinden dolayı mallarının haczolunması.” BOA, DH. MTV. 20/12.
• “Tekaüd Sandığı Cemiyet-i Umumiyesi’nden tekaüdlüğüne karar verilen Bursa Düyun-ı Umumiye Nazırı Rıfat Efendi hakkında.” BOA, Y. A. RES. 41/11.
• “Trabzon'un Kelkit kazasının 1310 senesi mültezimlerinden Ahmed Çavuş ve biraderinin aşara olan zimmetinin temin-i istifası için mahcuz olan emlakının devlet namına tefevvüzü.” BOA, ŞD. 404/82.
• “Üsküb Hacı Taceddin Mahallesi'nden olup Düyun-ı Umumiye memuriyetinden açığa alınan Ramiz Şevki'nin, tekrar tayin edilmesini talep eden istidası ile Düyun-ı Umumiye Müdüriyeti'nin cevabi yazısı.” BOA, TFR. I. ŞKT. 11/1072.
• “Zimmetine akçe geçirdiği iddia edilen Haçin kazası Düyun-ı Umumiye eski Memuru Mehmed Hilmi hakkında men-i muhakeme kararı verildiği.” BOA, DH. MTV. 21/49.
• “Zimmetlerine para geçiren Büyükçekmece kazasına bağlı Şetros köyü Düyun-ı Umumiye eski Memuru Ali Rıza ve Kâtibi İsmail Efendiler hakkındaki temyiz talebinin reddedildiği.” BOA, DH. MTV. 21/23.
• “Ziraat Nezareti ve Düyun-ı Umumiyye idaresince tayin olunacak müfettişlerin tayin şekli, vazifeleri ve maaşları hakkında düzenlenen nizamname-i dahili sureti.” BOA, DH. MKT. 2610/67.
• Adiloğlu, Burcu ve Yücel, Göksel, “Düyûn-ı Umûmıyye Osmanlı Devlet Borçları İdaresi.” Muhasebe ve Finans Araştırmaları Dergisi 21, (Temmuz 2021): 67-78. https://dergipark.org.tr/tr/pub/muftad/issue/64219/973790.
• Bilirli, Tahir, Bolu Devlet Adamları Sicil-i Ahvâl Defterlerine Göre. İstanbul: ARK Yayınları, 2020.
• Bozkurt, Nurgül, “Sicil-i Ahvâl Defterlerine Göre Simavlı Memurlar.” Akademik Bakış Dergisi 27, (Aralık 2011): 1-12. https://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423868094.pdf.
• Bulutoğlu, Kenan, Türkiye’de Yabancı Sermaye. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1970.
• Çetin, Engin Can, “Düyun-u Umumiye ve Osmanlı Dış Borç Tarihi Genel Bir Bakış.” Balkan Sosyal Bilimler Dergisi 7, 14, (Temmuz 2018): 134-249. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bsbd/issue/38666/449298.
• Dağ, Mustafa ve Tanık, İbrahim Halil, “Osmanlı Taşrasında Bir Memurun Hukuk Mücadelesi: Yabanabad Reji Memuru Zekeriya Sırrı Efendi.” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 45, (Temmuz 2023): 781-804. https://doi.org/10.21550/sosbilder.1239752.
• Dağ, Mustafa ve Tanık, İbrahim Halil, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Kurumun İşleyişi: Reji İdaresi Şartnameleri (1883-1914)”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31, (Haziran 2023): 371-392. https://doi.org/10.56597/kausbed.1242019.
• Dağ, Mustafa, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Adana ve Erzurum Reji İdaresi (1883-1925).” Doktora Tezi, Harran Üniversitesi, 2023.
• Dağ, Mustafa, “Osmanlı Taşrasında Yabancı Sermaye Yatırımı: Siverek Düyûn-ı Umûmîyye Müdürlüğü ile Reji Memurluğu (1881-1925).” Bingöl Araştırmaları Dergisi 8, 2, (Haziran 2022): 59-78. https://doi.org/10.53440/bad.1077922.
• Dağ, Mustafa, “Sicil-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Niksar Doğumlu Memurlar (1879-1909).” Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 2, 18, (Aralık 2023): 161-182. https://doi.org/10.48145/gopsbad.1240040.
• Doğan, Nazire, “İlmiye Tekaüd Sandığı’nın Kuruluşu ve Faaliyetleri.” Uluslararası Sosyal Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi 5, 10, (Aralık 2021): 43-52. https://dergipark.org.tr/tr/pub/utsobilder/issue/67936/952496.
• Ekinci, Abdullah ve Asoğlu, İsmail “Son Dönem Osmanlı Bürokrasiside Urfalı Memurlar.” Osmanlı Urfası I. Editör Abdullah Ekinci, 227-268. İstanbul: Urfa Okulu Yayınları, 2018
• Eldem, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.
• Eldem, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
• Erçin, Abdülkadir, “Kuruluşundan II. Meşrutiyet’e Kastamonu Vilayeti’nde Duyun-ı Umumiye İdaresi (1882-1908).” Karadeniz Araştırmaları Dergisi XXI, 81, (Mart 2024): 258-279. https://doi.org/10.56694/karadearas.1411338.
• Erdoğan, Anıl. “Düyun-u Umumiye’nin Kurulmasının Siyasi Yönü ve Reji İdaresiyle İlişkisi.” Mucizeden Belaya Yolculuk Tütün. Editör H. Vakıf Mercimek, İ. Eren Akçiçek, 193-216. İstanbul: Tarihçi Kitapevi, İstanbul: 2014.
• Eroğlu, Onur, “Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinden Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Kamu Maliyesi.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 12, (Temmuz 2010): 57-89. https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuhfd/issue/46934/588902.
• Genç, Mehmet ve Özvar, Erol, Osmanlı Ekonomisine Dair Konuşmalar I. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2021. Görsoy, Bedri, “100. Yılında Düyun-ı Umumiye İdaresi Üzerinde Bir Değerlendirme.” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Mecmuası, 40, 1-5, (Ekim 2011): 17-59. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifm/issue/831/9094. Gündüz, Ali Yılmaz, “Osmanlı Devleti’nin Ekonomi ve Dış Borç Politikası.” Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2, 2, (Nisan 2012): 1-18. http://busbed.bingol.edu.tr/tr/pub/issue/29513/401006. Güner Sayar, Ahmet, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması (Klasik Dönem’den II. Abdülhamd’e). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2021.
• Gürses Söğüt, Sibel. “Düyun-u Umumiye Nezaretlerinin Sınırları: Trabzon Merkezli Karadeniz Sahillerindeki Tuz Ticareti ve Hinterlandındaki Tuz Üretimi.” Birinci Uluslararası Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Sempozyumu, Editör Musa Yavuz Alptekin, 116-129. Trabzon: PDF Yayın, 2020.
• Kartopu, Saffet, “Düyun-u Umumiye İdaresi ve İdareyle İlgili Görüşler.” Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi 1, 2, (Haziran 2012): 32-40. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumusgjebs/issue/7490/98701.
• Kazgan, Gülten, Tanzimat’dan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004.
• Keskinkılıç, Erdoğan, “Düyun-ı Umumiye İdaresine Memur Olmak.” Amme İdaresi Dergisi 36, 2, (Haziran 2002) 67-75. https://ammeidaresi.hacibayram.edu.tr/documents/article/1/36/2/5_keskinkilic.pdf.
• Keskinkılıç, Erdoğan, “Ermeni Memurların Düyun-ı Umumiye İdaresi’ndeki İstihdam Meselesi.” Ermeni Araştırmaları Dergisi 11, (Sonbahar 2003): 60-66. http://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=49.
• Keskinkılıç, Erdoğan. “The Ottoman Dûyûn-ı Umumîye (Publıc Debt) Admınıstratıon.” The Turks. C. 4, Editör Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, 649-659. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Kıray, Emine, Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Kırıcı, Ahmet Önder ve Yiğit, İrfan, Sicil-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Çorumlu Devlet Adamları (1830-1909 Yılları Arası), Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2011.
• Korkmaz, Erdal, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Karaborsa.” Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 66, (Bahar 2020): 71-85. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1184225.
• Külekçi, Cahit, “Osmanlı Devleti’nde Birlikte Yaşam: Paskalya Örneği.” Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 13, 25, (2015): 67-83. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=87024375&Dergivalkod=0535.
• Manav, Nursel, “Mazuliyet Sandığı’nın Kuruluşu ve Kuruluşuna Yol Açan Sebepler.” Türkiye Mecmuası 27 1, (Haziran 2017): 215-224. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.323928.
• Müderrisoğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2013.
• Narin, Resül, “Düyûn-ı Umûmiye İdaresi ve Adapazarı.” Karadeniz Araştırmaları Dergisi 6, 21, (Bahar 2009): 49-59. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/106013.
• Noviçev, A.D., Osmanlı İmparatorluğu’nun Yarı Sömürgeleşmesi. çeviren Nabi Dinçer, İstanbul: Onur Yayınları, 1979.
• Oğuz, Zafer, Osmanlı Devleti’nin Genel Borçları (Düyun-ı Umumiye İdaresi). Ankara: Gökküşağı Kitabevi, 2001.
• Özcan, Şevket, “Yahudilikte Pesah (Fısıh) Bayramı: Ritüeller ve Semboller Bağlamında Fenomenolojik Bir İnceleme.” Uluslararası Sosyal Dergisi 11, 61, (2018): 1206-1214. https://www.academia.edu/38048216/YAHUD%C4%B0L%C4%B0KTE_PESAH_FISIH_BAYRAMI_%C5%9Eevket_%C3%96zcan.
• Öztürk, İbrahim, “Sicil-i Ahvâl Defterlerine Göre Develili Memurlar.” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21, 4, (Ekim 2022): 2479-2499. https://doi.org/10.21547/jss.1121663.
• Öztürk, Mustafa. “Osmanlının Son Dönemlerinde Düyun-u Umumiye’ye Yönelik İmtiyaz Politikasına Bir Örnek: Tütün İşletmesi İmtiyaz Mukavelenamesi (1913).” Tarihin İzinde Bir Ömür Prof. Dr. Nuri Yavuz’a Armağan, Editör Necdet Hayta, Bahattin Demirtaş, Mustafa Can, 741-753. Ankara: Berikan Yayınevi, 2019.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Quataert, Donald, “Düyun-ı Umumiye’nin İstihdam Politikaları (1881-1909).” çeviren Ahmet Fethi, Toplumsal Tarih Dergisi 79, (Temmuz 2000): 15-19. Quataert, Donald, Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılım ve Direniş 1881-1908. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017. Sağlam, Mehmet Hakan, Osmanlı Devleti’nde Moratoryum 1875-1881 – Rüsum-ı Sitte’den Düyûn-ı Umumiyye’ye, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Taçalan, Nurdoğan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1970.
• Yadi, Ahmet, Sicil-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Giresunlu Memurlar (1879-1909). İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2021. Yıldırım, Münir, “Ortodoks Kilisesinde Paskalya.” Dini Araştırmalar Dergisi, 7, 21, (2005): 67-75. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/51848.
• Yılmaz, Faruk, Cumhuriyet Döneminde Osmanlı Dış Borçları (Düyun-u Umumiye). Ankara: Berikan Yayınevi, 2007.
• Yılmaz, Faruk, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Dış Borçlar (Düyûn-u Umumiye). Ankara: Berikan Yayınevi, 2003.
• Yılmaz, Faruk, Osmanlı’nın Borç Batağı–Düyun-u Umumiyye. İstanbul, İz Yayıncılık, 2011.
• Yılmaz, Mahmut ve Yılmazçelik, İbrahim, “Ma’muratü’l-Aziz (Harput) Reji İdaresi (1883-1925)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 33, 1, (Ocak 2023): 489-505. https://doi.org/10.18069/firatsbed.1206905.
• Yüksel, Ayhan, Sicil-i Ahvâl Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Tirebolulu Memurlar (1879-1909). İstanbul: Kitabevi, 2004.