FRANSIZ LE TEMPS GAZETESİNİN TÜRKİYE MUHABİRİ PAUL GENTİZON’UN GÖZÜYLE TÜRK-YUNAN ZORUNLU NÜFUS MÜBADELESİ (1922-1924)

Year 2024, Volume: 24 Issue: 49, 655 - 689, 31.12.2024

Fatih Selçuk

https://doi.org/10.18244/cttad.1486793

Abstract

Ulus devletler çağının yavaş yavaş kendisini göstermeye başladığı XIX. yüzyıl ile birlikte Osmanlı Devleti’nin demografik yapısı da bu doğrultuda şekillenmeye başlamıştır. Birbiri ardında bağımsızlıklarını ilan etme yolunda adımlar atan azınlıklar, bu süreçlerin yarattığı çatışmalar ve son olarak dünyanın o güne kadar görmediği genişlikte bir etki bırakan I. Dünya Savaşı, Osmanlı coğrafyasındaki demografik yapıyı hiç olmadığı kadar değiştirmiştir. Özellikle Anadolu, bu süreçte hızlı ve keskin demografik değişimlere sahne olmuştur. Bunların en önemli ayaklarından birisini, 1923 yılında Lozan Barış Konferansı’nda karara bağlanan Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi oluşturmuştur. Bu mübadele, geçmişteki demografik değişimlerden farklı olarak, ilgili iki ülkenin ortaklaşa aldıkları bir kararla, tamamen kendi aralarında sistemli bir şekilde gerçekleştirdikleri bir süreç olmuştur. Bu süreç, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’nin de ilk yıllarına tekabül etmektedir. Bu köklü değişim sürecinde Fransa’nın en önde gelen gazetelerinden Le Temps’ın İstanbul özel muhabiri Paul Gentizon, ilgili gazetede çok sayıda yazı yayımlamış ve gözlemlerini aktarmıştır. Bu gözlemlerinde Gentizon, askeri safhalardan zaferle çıkmış olan yeni Türkiye’de milli duyguların hiç olmadığı kadar arttığını ve mübadelenin de bu duygulara paralel bir şekilde, ülkeyi daha milli bir hale getirmek yolunda arzu edilen bir işlem olarak görüldüğünü vurgulamaktadır. Yine de Gentizon, bu sürecin ekonomi başta olmak üzere, hem mübadiller hem de Türkiye için kısa vadede belirli sorunlar yaratacağını öngörmektedir.

Keywords

Mübadele, Türk-Yunan nüfus mübadelesi, Fransız basını, Paul Gentizon

Thanks

Bu çalışmanın kaleme alınması sırasında değerli fikirleriyle katkı sunan Dr. Öğr. Üyesi Semih Çınar'a teşekkür ederiz.

THE TURKISH-GREEK OBLIGATORY POPULATION EXCHANGE THROUGH THE EYES OF PAUL GENTIZON, THE TÜRKİYE CORRESPONDENT OF THE FRENCH NEWSPAPER LE TEMPS (1922-1924)

Abstract

During the 19th century, which marked the rise of nation-states, the demographic structure of the Ottoman Empire also began to reshape along these lines. Ethnic groups, one after another, took steps toward declaring independence, leading to conflicts brought about by these processes, and ultimately, the global impact of World War I changed the demographic landscape of the Ottoman lands more drastically than ever before. Particularly in Anatolia, this period witnessed rapid and significant demographic changes. One of the most pivotal elements of these transformations was the Compulsory Population Exchange between Greece and Turkey, decided at the Lausanne Peace Conference in 1923. Unlike past demographic shifts, this exchange was a process systematically executed between the two countries under a mutual agreement. This process also coincides with the early years of the Republic of Turkey. During this profound transition period, Paul Gentizon, a correspondent for the prominent French newspaper Le Temps based in Istanbul, published numerous articles and shared his observations. In his reports, Gentizon emphasized that national sentiments in the newly victorious Turkey were higher than ever and viewed the exchange as a desired operation to make the country more nationalistic. However, Gentizon also foresaw that this process would pose short-term challenges for both the exchanged populations and Turkey, especially economically.

Keywords

Population Exchange, Turkish-Greek population exchange, French press, Paul Gentizon

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, 30/10-10-0-0 (18.07.1929).
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA)
• TDA, 525/38347-153285-25 (07.02.1942).
• TDA, 525/38347-153285-24 (20.02.1942).
• TDA, 525/38347-153285-21 (21.02.1942).
• TDA, 540/44580-213906-1 (01.04.1942).
• Gentizon, Paul. “La Turquie et La Paix.” Le Temps, 21 Ekim 1922.
• Gentizon, Paul. “La Turquie Et Les ‘Capitulations.” Le Temps, 29 Ekim 1922.
• Gentizon, Paul. “Le Statut ‘Organique’ de La Turquie Nouvelle.” Le Temps, 4 Kasım 1922.
• Gentizon, Paul. “Angora et Stamboul.”, Le Temps, 10 Kasım 1922.
• Gentizon, Paul. “La Turquie Et L’Occident.” Le Temps, 15 Kasım 1922.
• Gentizon, Paul. “A La Sublime-Porte.” Le Temps, 19 Kasım 1922.
• Gentizon, Paul. “Le Turquisme.” Le Temps, 3 Kasım 1923.
• Gentizon, Paul. “Le Difficultés de La Paix d’Orient.” Le Temps, 1 Kasım 1922.
• Gentizon, Paul. “L’Echange Des Populations Grecs et Turques.” Le Temps, 28 Eylül 1923.
• Gentizon, Paul. “L’Echange Obligatoire Des Populations Grecs et Turques.” Le Temps, 23 Eylül 1923.
• Gentizon, Paul. “L’Echange Des Populations Grecs et Turques.” Le Temps, 28 Eylül 1923.
• Gentizon, Paul. “Le Début de L’Echange Des Populations.” Le Temps, 17 Ocak 1924
• Gentizon, Paul. “La Turquie Et L’Occident.” Le Temps, 15 Kasım 1922.
• Gentizon, Paul. “A Dieu A L’Orient.” Le Temps, 15 Mart 1924.
• Gentizon, Paul. “La Question du Patriarcat.” Le Temps, 28 Mart 1924.
• Gentizon, Paul. “L’Echange des Populations Grecs de Constantinople.”, Le Temps, 27 Ekim 1924.
• Gentizon, Paul. “La Question de Mossoul.” Le Temps, 14 Eylül 1924.
• Gentizon, Paul. “L’Avenir de Constantinople.” Le Temps, 22 Ekim 1924.
• Akyüz, Yahya. Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu (1919-1922). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Arı, Kemal. Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Belli, Mihri. Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi: Ekonomik Açıdan Bir Bakış. çev. Müfide Pekin, İstanbul: Belge Yayınları, 2006.
• Çınar, Semih. Mübadelede Tekirdağ: Hilal-i Ahmer (Kızılay) Cemiyeti’nin Mübadele Yıllarında Tekirdağ Faaliyetleri (1923-1924). İstanbul: Hiper Yayın, 2021.
• Genelkurmay Başkanlığı. Türk İstiklâl Harbi, Cilt 2, (Batı Cephesi-6. Kısım-4. Kitap, İstiklâl Harbinin Son Safhası). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1995.
• Gentizon, Paul. Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu. çev. Fethi Ülkü, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1994.
• Karacan, Ali Naci. Lozan Konferansı ve İsmet Paşa. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1993.
• Selçuk, Fatih. Dengeler Değişirken: Milli Mücadele’de Türk-Fransız İlişkileri (1918-1922). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2022.
• Selçuk, Fatih. Fransız Basınında Atatürk ve Türkiye’nin Modernleşmesi (1922-1938). İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, Cilt 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Şimşir, Bilâl N.. Lozan Telgrafları, Cilt 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
• Yavuz, Bige. Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk Fransız İlişkileri (Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
• Arı, Kemal. “1923 Türk-Rum Mübadele Anlaşması Sonrasında İzmir’de ‘Emval-i Metruke’ ve ‘Mübadil Göçmenler’.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 6, 18 (1990): 627-658.
• Arı, Kemal. “Mübadele Göçmenlerini Türkiye’ye Taşıma Sorunu ve İzmir Göçmenleri (1923-1924).” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 1, 1 (1991): 13-46.
• Atabay, Mithat. “Mübadelede Küçükkuyu.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 6-7 (2009): 61-90.
• Balcı, Serdar. “1923 Tarihli Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin Amasya’nın Demografik Yapısına Etkisi.” Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 10 (2014): 40-49.
• Bozdağlıoğlu, Yücel. “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Sonuçları.” Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 180 (2014): 9-32.
• Budak, Ömer. “Mübadele Meselesi ve Lozan’da Çözümü.” Karadeniz Araştırmaları, 26 (2010): 129-142.
• Burak, Durdu Mehmet. “Türkiye İle Yunanistan Arasında Mübadele Meselesi ve Kırşehir’e Yerleştirilen Muhacirlerin İaşe Sorunları.” Karadeniz Araştırmaları, 14 (2007): 29-46.
• Çapa, Mesut. “İstikbal Gazetesine Göre Trabzonda Mübadele ve İskân.” Atatürk Yolu Dergisi, 8 (1991): 631-642.
• Çelebi, Ercan. “Mübadillerin Yunanistan’daki Mal Kayıtları ve Muhtelit Mübadele Komisyonu Tasfiye Talepnameleri.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 12 (2006): 35-45.
• Çelebi, Ercan. “Türk Ve Rum Ahalinin Mübâdelesine Dair Oluşturulan Komisyonlardan Muhtelit Mübâdele Komisyonu ve Faaliyetleri.” Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (2006): 107-120.
• ÇETİN, Nurten. “1914 Osmanlı-Yunan Nüfus Mübadelesi Girişimi.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (2010): 149-175.
• Decottignes, Olivier. “Un Correspondant de Presse en Turquie: Paul GENTIZON ou l’Orient en Marche.” Turcs et Français (Une Histoire Culturelle 1860-1960) içinde, editor Güneş Işıksel et Emmanuel Szurek, 195-211. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2014.
• Emgilli, Fahriye. “Mübadeleden Kurtulma Çabası Olarak: İhtidâ.” Tarih Araştırmaları Dergisi, 45 (2009): 221-234.
• Emgilli, Fahriye. “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’nin Türkiye Cumhuriyeti’nin Millî İktisadının Oluşumundaki Etkisi.” Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 180 (2014): 105-122.
• Erdal, İbrahim. “Türk Yunan Nüfus Değişiminde Türk Mübadillere Yapılan Yardım Faaliyetleri.” Tarih Araştırmaları Dergisi, 40 (2006): 203-214.
• Erdal, İbrahim. “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesinde Gayrimübadil Olma Konusu Ve Mübadeleden Iskat (Çıkma) Yolları.” Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 180 (2014): 123-142.
• Kara, Bülent. “Dramatik Bir Huzur Mücadelesi: Mübadele.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (2005): 187-198.
• Kayam, H. Cevahir. “Lozan Barış Antlaşmasına Göre Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Konunun T.B.M.M’de Görüşülmesi.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 27 (1993) 581-608.
• Korab, Henry de. “Une Visite A La Turquie Nouvelle.” Le Matin, 22 Ağustos 1929.
• Mermutlu, Bedri. “Mübadele Sonrası Bursa’da Üretici ve Küçük Esnafın Durumu.” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25 (2013): 267-288.
• Selçuk, Fatih. “Fransız Gazeteci Edouard Helsey’in Gözüyle 1926 Yılında Kemalist Türkiye.” Tarih ve Günce, 15 (2014): 3-47.
• Öksüz, Hikmet. “Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin Sebep ve Bazı İstisnaları.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 48 (2000): 743-768.
• Özcan, Eza. “Ahali Mübadelesi ve Yardımların İstanbul Örneği.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 20 (2020): 55-75.