DEMOGRAPHIC STRUCTURE IN AYDIN(1923-1950)

Year 2025, Volume: 25 Issue: 50, 335 - 364, 31.07.2025

Müslime Güneş

Abstract

Aydın, which has a very deep-rooted historical past, has the characteristic of being an important centre of attraction due to its fertile agricultural area and its location on trade routes. In terms of these characteristics, the city has attracted interest and population from the surrounding settlements with the opportunities it has provided to the masses it hosts. In this respect, Aydın has followed a remarkable development course in terms of population density as well as being an important centre of attraction since the beginning of history. This research aims to clarify how the population of Aydın has developed since the Ottoman period and during the Republican period. While we can follow the data related to the Ottoman period mostly from the land registry and temettuat books, provincial salnamas and archive documents, we can learn the most reliable information from the population censuses conducted regularly in the Republican period. Aydın showed a slow development until the end of the 19th century, its development weakened with the Greek Occupation between 1919-1922 and the accompanying fire, and became one of the cities that showed an important development in terms of urbanisation and demographics with the accurate policies followed in the first years of the Republic. In this respect, the research aims to shed light on the demographic development of the city in the first half of the Republic of Türkiye from the Ottoman period.

Keywords

Aydin , Demography , Republican Period

AYDIN’DA DEMOGRAFİK YAPI(1923-1950)

Abstract

Çok köklü bir tarihi geçmişe sahip olan Aydın, verimli bir tarımsal alana sahip oluşu ve ticaret yolları üzerinde bulunması nedeniyle önemli bir çekim merkezi olma özelliğine sahiptir. Kent bu özellikleri açısından bünyesinde barındırdığı kitlelere bahşettiği olanaklarla çevre yerleşmelerden de ilgi ve nüfus çekmiştir. Bu yönüyle Aydın, tarihin başlangıç devirlerinden itibaren önemli bir çekim merkezi olmasının yanında, nüfus yoğunluğu açısından da dikkate değer bir gelişme seyri izlemiştir. Araştırma Aydın’ın Osmanlı Dönemi’nden itibaren ve Cumhuriyet Dönemi’nde nasıl bir nüfus gelişimi gösterdiğine açıklık getirmeyi amaçlamaktadır. Bu konuda Osmanlı Dönemine ilişkin verileri daha çok tapu tahrir ve temettuat defterlerinden, vilayet salnamelerinden ve arşiv belgelerinden takip edebilirken; en sağlıklı bilgileri ise, Cumhuriyet Dönemi’nde düzenli olarak yapılmış nüfus sayımlarından öğrenebilmekteyiz. Aydın 19. yüzyıl sonlarına kadar yavaş bir gelişme göstermiş, 1919-1922 yılları arasında yaşanan Yunan İşgali ve beraberindeki yangınla gelişmesi zayıflamış cumhuriyetin ilk yıllarında izlenen isabetli politikalarla kentleşme ve demografik yapı açısından önemli gelişmeler gösteren kentlerden biri olmuştur. Araştırma bu yönüyle Osmanlı’dan itibaren Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yarısında demografik olarak kentin gelişimine ışık tutmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Aydın , Demografi , Cumhuriyet Dönemi

References

• Aydın İl Yıllığı, 1967.
• Aydın İl Yıllığı, 1973.
• 1300 Senesi Aydın Vilayeti Salnamesi.
• 1315 Senesi Aydın Vilayeti Salnamesi.
• (1891) Vilayet Salnamesi.
• Devlet İstatistik ENSTİTÜSÜ 1927 Yılı Genel Nüfus Sayımı.
• Devlet İstatistik Enstitüsü, 1940-1990 Genel Nüfus Sayımları, Ankara.
• Devlet İstatistik Enstitüsü, 1950 Genel Nüfus Sayımı Sonuçları.T.C Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü, cilt I, Ankara 1928, 42-45.
• T.C Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü, Genel Nüfus Sayımı, Aydın Vilayeti, C.7, İstanbul: 1936.
• T.C Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı, Ankara 1949.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi (1926-1927), İstanbul 1927.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), İstatistik Göstergeler 1923-2013, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Aralık 2014.
• Türkiye’de Vakıf Abideleri ve Eski Eserler I, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 1983.
• Ağanoğlu, Yıldırım, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makus Talihi, Göç. İstanbul: Kum saati Yayınları, 2001.
• Akdağ, Menderes, Bir Başbakanın Doğuşu ve Onu Doğuran Şehir, Adnan Menderes’in Muhalefet Yılları ve Aydın İli (1946-1950). Aydın: Başkar Ofset, 2018.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası. Barış Yayınevi, Ankara: Barış Yayınevi, 1999.
• Aker, M. Şefik, İstiklal Harbinde 57. Tümen ve Aydın Milli Cidali. cilt I, Ankara: 1937.
• Akgün, Ömer Faruk, Aydın ve Denizli’de Nüfus Hareketleri, İstanbul: 2000.
• Aksu, Meltem. “Aydın İl Nüfusunun Sosyal ve Demografik Analizi (1950-1975-2000).” Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2009.
• Ambelas, Dimitri Timoleondos. Yeni On binlerin İnişi, çeviren E. Çobanoğlu, Ankara: Matbaa-i Askeriye, ATASE Kütüphanesi, 1943.
• Anadolu da Yunan Zulüm ve Vahşeti, Ankara: Matbuat ve İstihbarat Matbaası, 1338.
• Aydın’ın Aydınlığı, İstanbul: Aydın Belediyesi Yayınları, 1955.
• Bayındır, Hüseyin Hilmi ve Poyrazoğlu, Fehmi. Aydın Kenti-Tarihi Coğrafyası Bugünü. Aydın: 1966.
• Belli, Mihri, Türkiye Yunanistan Nüfus Mübadelesi, Ekonomik Açıdan Bir Bakış, çeviren Müfide Pekin, İstanbul: 2004.
• McCarty, Justin, Müslümanlar ve Azınlıklar, çeviren Bilge Umar, İstanbul: İnkılâp Yayınevi, 1998.
• Cuinet, Vital. La Turquıe D’Asie Geographie Administrative Statisque Descriptive et Raissonne de Chaque Province De L’Asie- Mineure, vol 3, Paris: 1894.
• Cumhuriyetin İlk Sayımı 1927 Nüfus Tahriri, Hazırlıklar, Sayım Günü, Sonuçlar ve Yorumlar, 1. bs., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2023.
• Cumhuriyetin 15. Yılında Aydın, Aydın: C.H.P. Basımevi.
• Evliya Çelebi, Seyahatname, Çeviren Zuhuri Danışman, İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1971.
• Ege Bölgesi, Bölgesel Gelişme, Şehirleşme ve Yerleşme Düzeni, İmar ve İskân Bakanlığı-Planlama ve İmar Genel Müdürlüğü Bölge Planlama Dairesi, 1970.
• Ege Tecim ve Endüstri Büyük Kılavuzu, İzmir: 1937.
• Erdal, İbrahim, Mübadele Uluslaşma Sürecinde Türkiye ve Yunanistan,İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları, 2006.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Frunze, M. V., Ukraynalı Devrimci Lider Frunze’nin Türkiye Anıları, İstanbul: Cem Yayınevi, 1978.
• Geray, Cevat, Türkiye’den Türkiye’ye Göçler ve Göçmenlerin İskanı (1923-1961), Ankara: 1962.
• Herkül Milas, der., Göç, çeviren Damla Demirözü, 2. bs., İstanbul: Küçük Asya Araştırmaları Merkezi, 2002.
• Gökbel, Asaf ve Şölen Hikmet. Aydın İli Tarihi, Eski Zamanlardan Yunan İşgaline Kadar, Aydın: 1936.
• Göney, Süha, Büyük Menderes Bölgesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları, 1975.
• Kısa, Leman, Aydın ve İlçemiz Kuşadası, İzmir: Sobe Matbaası, 1972.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar, Belgeler, takım II, cilt II, çeviren Seha Meray, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, 1973.
• Mantran, Robert, XVI- XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu, çeviren M. Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Yayınevi, 1995.
• Nahum, Henri, İzmir Yahudileri, İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, 2002.
• Özkan, Mukaddes. “Aydın İlinde 1935-1970 Yılları Arasında Nüfusun Seyri.” Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü, 1978.
• Sarısır, Serdar, Demografik Oyun, Sürgün (1919-1923), I. bs. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006.
• Serçe, Erkan, İzmir ve Çevresi Nüfus İstatistiği, 1917, İzmir: Akademi Kitabevi, 1998.
• Şaşmaz, Musa, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), cilt III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Tabak, Serap. “İzmir İdare Tarihi (1850- 1950).” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
• Taçalan, Nurdoğan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1970.
• Tanoğlu, Ali, Nüfus ve Yerleşme, İstanbul: 1969.
• Texier, Charles, Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, cilt 2, çeviren Ali Suat, Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 2002.
• Tozduman, Arzu. “Aydın Güzelhisarı’nın Sosyal ve İktisadi Durumu (1844).” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1992.
• Uğur, Abdullah, Aydın Şehir Coğrafyası, Aydın: Aydın Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Yurt Ansiklopedisi, Cilt II, 19“Aydın İskân İşleri”, Anadolu, 8 Temmuz 1929
• Atik, E. ve Atik E., “Türk Mutfak Kültürüne Katkısı Bakımından Göçler: Selanik Mübadilleri Üzerine Bir Ara Ezgi Araştırma.” Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi 4, 2 (Güz 2020): 261-277.
• Darkot, Besim. “Aydın.” İslam Ansiklopedisi, II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1986.
• Emecen, Feridun. “Aydın.” İslam Ansiklopedisi, 235-237. İstanbul: 1991.
• Güneş, Günver, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Aydın.” Tarih ve Toplum, 239 (Kasım 2003): 48-59.
• Güneş, Günver, “Taşradan Meşrutiyete Bakış: Sosyal, Siyasal ve Ekonomik Açıdan II. Meşrutiyet Döneminde Aydın Sancağı (1908-1918),” Editör Sina Akşin, Sarp Balcı, Barış Ünlü. 100. Yılında Jön Türk Devrimiiçinde, 416-457. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Güneş, Günver, “Yıkılış ve Diriliş: Atatürk Dönemi Çağdaşlaşma Sürecinde Aydın Kenti”, Atatürk Araştırmaları -I-, No: 3, Editör Mevlüt Çelebi, İzmir: Ege Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2011.
• Güneş, Müslime, “XIX. Yüzyıl Sonları ve XX. Yüzyıl Başlarında Aydın Sancağı’nda Eğitim.” Anasay 24, (2023): 75-103.
• Kaştan, Yüksel, “Cumhuriyet Döneminde Nüfus Hareketlerinin Fonksiyonu.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7, 1: 65-76.
• Kodal, Tahir, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Genel Nüfus Sayımında Çorum Vilayeti’nin Nüfus Özellikleri.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19, 1 (2009): 233-258.
• Orhonlu, Cengiz, “Yunan İşgalinin Meydana Getirdiği Göç ve Yunanlıların Yaptıkları Tehcirin Sonuçları Hakkında Bazı Düşünceler.” Belleten XXXVII, 148 (Ekim 1973).
• Öztürk, A. Adnan, “Sosyo- Ekonomik ve Kültürel Yapıya Etkileri ile TürkRum Mübadele Antlaşması Sonrasında Aydın ve Denizli İline Yapılan Göçler.” Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Bildiriler 1, ed. Ayfer Özçelik ve diğerleri, Denizli: 2006.
• Öztürk, Adil Adnan, “Cumhuriyet Döneminde Aydın’a Yapılan Göçler: SosyoEkonomik ve Kültürel Yapıya Etkileri ile Türk -Rum Mübadele Antlaşması Sonrasında Aydın İline Yapılan Göçler.” Tarihsel Süreçte Aydın, Editör Günver Güneş, Aydın: Aydın Belediyesi Kültür Yayını, 2012.
• Öztürk, Gülin, “1927 Nüfus Sayımına Göre Aydın (Merkez Kaza) Nüfusunun Sosyal ve Demografik Analizi.” Cumhuriyetin 100. Yılında Kadın Akademisyenlerden Atatürk’e Armağan. Editör Şayan Ulusan ve Nilgün Nurhan Kara, 141-159. Ankara: Berikan Yayınevi, 2023.
• Sürgevil, Sabri. “I. Dünya Savaşı Öncesi Aydın Vilayeti.” X. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, 1544-1545. Ankara: TTK Yayınları, 1993.
• Uğur, Abdullah, “Aydın Şehrinin Kuruluş ve Gelişme Evreleri.” Coğrafi Bilimler Dergisi 1, 2 (2003): 41-62.
• Yılmaz, Ensar, “Atatürk Dönemi (1923-1938) Türkiye’sinde Demografik Yapının Öne Çıkan Özellikleri.” Social, Mentality and Researcher Thinkers Journal 8, 58 (April 2022): 700-705.