ÇÜ Eğitim Fakültesi Dergisi Yayın Etiği İlkeleri

ÇÜ Eğitim Fakültesi Dergisi Yayın Etiği İlkeleri Yayın Etiği Kurulunun (Committee on Publication Enthics/COPE Code of Conduct) 1999’daki COPE rehberi, 2003’te geliştirilen etik ilkeler ve 2007 de geliştirilen en iyi uygulama rehberini bir araya getirerek oluşturduğu ve 7 Mart 2011 tarihindeki toplantıda son halini verdiği ilkeler (http://publicationethics.org)
ile Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi editör kurulu üyelerinin görüşleri doğrultusunda hazırlanmıştır. ÇÜ Eğitim Fakültesi Dergisinin yayınından sorumlu kişiler (yazarlar, editörler, hakemler, dergi yöneticileri ve diğer görevliler) bu etik ilkelere uymak zorundadırlar.

Editörlerin Görev ve Sorumlulukları
Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi baş editörü ve alan editörlerinin; okuyucu ve yazarların ihtiyaçlarını dikkate alma, dergide yayınlanacak çalışmaların nitelikli olmasını sağlama, iş ya da ticari ihtiyaçların entelektüel ve etik standartların önüne geçmesine izin vermeme, yeri geldiğinde ve ihtiyaç duyulduğunda düzeltme, açıklama yapma ve özür dileme ve dergiyi sürekli geliştirme gibi sorumlulukları vardır.
Editörler dergiyi geliştirmek için yazar, okuyucu, hakem ve editör kurulunun görüşlerine başvurmalı, hakem değerlendirmesi ve yayın yapmayla ilgili araştırmaları takip edip dergiyi yeni veriler ışığında yeniden değerlendirmeli ve dergi politikasının yazar ve hakemler üzerindeki etkilerini değerlendirip gerektiğinde politikaları gözden geçirmeli, sorumlu davranışları teşvik edip etik dışı davranışları engellemelidirler.

Okuyucularla İlişkiler
• Okuyucular araştırmayı maddi olarak kimin desteklediği ve destekleyenlerin araştırma ve yayındaki rolü konusunda bilgilendirilmelidirler.
• Editörler dergide yayınlanan makalelerin konu alanında uzman hakemler tarafından değerlendirilmesini sağlamalıdırlar.
• Teknik kısımlar da dahil araştırma raporlarının açık, tam ve doğru olmasına özen gösterilmelidir.
• Çalışmayı yapan yazar ya da katkı sunanların listesi doğru bir biçimde yapılmalı, hayali yazar ve konuk yazar gibi etik dışı davranışlar engellenmelidir.
Yazarlarla İlişkiler
• Editörler bir makalenin yayın için kabul ya da reddedilmesine makalenin önemi, orijinal olması, geçerliği ve derginin alanına girmesi gibi ölçütlere göre karar vermelidirler.
• Editörler makaleleri yazarların ırk, cinsiyet, cinsel yönelim, dini inanç, etnik köken, milliyet ya da politik görüşlerini gözetmeksizin entellektüel içeriklerine göre değerlendirmelidirler.
• Editör ve editör kurulundaki bir kişi; dergiye gönderilen bir makale hakkında yazar, hakem, diğer editörler ve yayıncı dışında herhangi bir kişiye bilgi vermemelidir.
• Editörler başvuru makalesinde ciddi problemler olmadıkça başvuruyu reddetmemelidirler.
• Hakem değerlendirme sürecinin işleyişi dergi sayfasında yayınlanmalı ve editörler tanımlanan süreçten önemli bir sapma olduğunda bunu açıklamalıdırlar.
• Editörler yazarlardan beklenen her şeyi açıklayan bir yönerge hazırlamalı ve bunu yayınlamalıdırlar. Bu yönerge düzenli olarak güncellenmeli, buna ilişkin link ya da referans verilmelidir.
• Editörler yazarların sağlaması gereken standartları açıklamalıdırlar.
• Başvuru makaleleri için çalışmayı değerlendirme yeterliliğine sahip ve çıkar çatışmaları olmayan hakemler seçilmelidir.
• Makalelerin başvuru ve kabul tarihleri yayınlanmalıdır.

Yazarların Görevleri
• ÇÜ Eğitim Fakültesi Dergisine çalışmasını gönderen yazarlar, makale değerlendirmeler sonucunda reddedilmedikçe ve yazar yayından önce geri çekmedikçe telif haklarını dergiye bırakırlar.
• ÇÜ Eğitim Fakültesi Dergisine çalışmasını gönderen yazarlar makalelerinin orijinal, yayınlanmamış ve yayınlanmak üzere başka bir yere gönderilmemiş olduğunu beyan etmek durumundadırlar. Bir başka deyişle, yazarlar makalelerinin kendilerine ait olduğunu, başka bir yerden kopyalanmış ve aşırılmış olmadığını beyan etmeli; çalışmalarıyla ilgili gerçek ya da olası bir çıkar çatışması varsa bunu ifşa etmelidirler. Yazarlar değerlendirme sürecinde başvurularını geri çekmeye karar verirlerse bunu dergi editörüne bildirmeli ve çalışmalarını başka bir yere göndermeden önce editörün onayını almalıdırlar.
 Yazarlar makale başvurularıyla birlikte aşağıda belirtilen konuları açıklayan bir yazı göndermelidirler:
 Aday makalenin daha önce herhangi bir yerde yayınlanmadığı (tezden üretilen ve özet şeklinde olanlar hariç) ve yayınlanmak üzere değerlendirme sürecinde olmadığı,
 Yayının tüm yazarlar tarafından onaylandığı,
 Eğer çalışma kabul edilirse başka bir yerde elektronik kopyayı de içerecek şekilde İngilizce ya da başka bir dilde ÇÜ Eğitim Fakültesi Dergisinin onayı olmaksızın yayınlanamayacağı,
 Aday makalede aşırma, kendinden aşırma (yazarın daha önce yayınlanan çalışmasından materyallerin kopyalanması gibi), sahtekarlık ya da diğer etik sorunların olmadığı,
 “Tüm yazarlar makalenin son halini onaylamaktadır” ifadesi yer almalıdır.
• Etik açıdan tüm yazarların araştırmaya ya da makalenin hazırlanmasına somut katkıda bulunmasına önem verilmektedir.
• Yazarların aday makalede aşırma, sahtekarlık, sahte bilim ve diğer etik olmayan davranışlardan kaçınmaları beklenmektedir. Makalenin orijinal olup olmadığı iThenticate programı ile incelenmekte, benzerlik oranı belli bir oranın (% 15) üstünde olan makaleler değerlendirmeye alınmamaktadır.
• Yazarlar makalede kimlik bilgilerine yer vermemelidirler; kendilerine gönderme yapabilirler ancak ana metinde kendilerine gönderme yaptıklarında “yazar, yıl” (Yazar, 2013 gibi) ya da yazarların sayısına ya da isimlerin gerçek sırasına bakmaksızın “Yazar vd., yıl” (Yazar vd., 2013 gibi) şeklinde yapmalıdırlar.
• Makale değerlendirme ve yayın süreci boyunca tüm iletişimler sadece sorumlu yazarlarla yürütülmelidir.
• Yazarlar orijinal bir çalışmanın verilerini ve bulgularını doğru bir biçimde sunmalıdır. Doğru olmayan ya da sahte olan ifadeler ve açıklamalar etik olmayan bir davranıştır ve kabul edilemez.
• Yazarlar tamamen orijinal bir çalışma yaptıklarının garantisini vermeli, diğerlerinin çalışma ve ifadelerini kullanmışlarsa bunu uygun biçimde alıntılamalı ya da gönderme yapmalıdırlar.
• Makalede yararlanılan çalışmalar için referans gösterilmelidir.
• Makalenin yazarlığı çalışmanın kavramsallaştırılmasına, desenine, yürütülmesine ve yorumlanmasına önemli bir katkı yapmayla sınırlı olmalıdır. Önemli katkı yapanların hepsi ortak yazar olarak verilmelidir. Araştırmanın belirli yönlerine önemli katkılarda bulunan kişiler varsa bunlardan söz edilmeli ve ya katkı sunanlar olarak verilmelidir. Makale başvurusu sırasında tüm ortak yazarlar açıkça belirtilmelidir.
• Tüm yazarlar çalışmanın bulgu ve yorumlarını etkileyebilecek maddi ya da başka önemli bir çıkar çatışması olup olmadığını açıklamalıdırlar. Projeye verilen tüm maddi destekler açıklanmalıdır.
• Eğer bir yazar yayınlanmış bir çalışmasında önemli bir hata ya da yanlışlık görürse dergi editörüne ya da yayıncıya derhal bildirmek ve makaleyi geri çekmek ya da uygun bir düzeltme ifadesiyle yayınlamasını sağlamak zorundadır.

Hakemlerle İlişkiler ve Hakemlerden Beklentiler
• Editörler başvuruda bulunan makalenin gizliliğini koruma da dahil hakemlerden beklenenleri açıklamalıdırlar. Bu beklentileri içeren rehber düzenli güncellenmeli ve linki verilmelidir. Hakemler ÇÜ Eğitim Fakültesi Dergisi değerlendirme rehberini okumalı ve kendi değerlendirmelerinde ÇÜ Eğitim Fakültesi Dergisi uygulama ölçütlerini takip etmelidirler.
• Editörler bir makalenin hakemliğini kabul etmeden önce çıkar çatışmaları varsa hakemlerden bunu bildirmesini istemelidirler.
• Editörler hakemlerin kimliğini gizli tutmalıdırlar.
• Hakemler kendilerine gönderilen bir çalışmayı uzmanlık alanına girmeme, verilen süre içinde değerlendirmeyi yapamama gibi nedenlerle değerlendirecek durumda değilse editörü bilgilendirmeli ve makalenin başka bir hakeme gönderilmesini sağlamalıdırlar.
• Değerlendirilmek üzere gönderilen makale gizli tutulmalı, editörün yetkilendirmesi dışında başkalarına gösterilmemeli ve bilgi verilmemelidir.
• Değerlendirme objektif olarak yapılmalıdır. Hakemler görüşlerini tarafsız, açık ve kararlarını destekleyecek şekilde ifade etmelidirler.
• Hakemler yazarların metin içinde gönderme yapmadığı çalışmaları belirlemeli ve kaynak gösterilmesini istemelidirler. Hakemler değerlendirilen makale ile yayınlanmış başka bir makale arasında önemli bir benzerlik ya da örtüşme fark ederse bunu baş editörün dikkatine sunmalıdırlar.
• Hakem değerlendirmesi sonucunda elde edilen imtiyazlı bilgi ve fikirler gizli tutulmalı ve kişisel yarar için kullanılmamalıdır.
• Hakemler başvuru makalelerinde gördükleri etik sorunlar ve araştırma ve yayınla ilgili yanlış davranışlar (etik olmayan araştırma deseni, katılımcı onayı ya da katılımcıları korumayla ilgili yetersiz bilgi, uygun olmayan veri kullanma ve sunma) konusunda görüş belirtmelidirler.
• Hakemler başvuru makalesinin orijinal olup olmamasıyla ilgili görüş belirtmeli ve aşırmaya karşı dikkatli olmalıdırlar.
• Saldırgan ve eleştirel bir dil kullanılmadıkça hakemlerin değerlendirme ve yorumları bütünlüğünü bozmadan yazarlara gönderilmelidir.
• Hakemlerin katkıları hakemlik belgesi göndererek ve teşekkür ederek takdir edilmelidir.
• Hakemlerin performansları izlenmeli ve standartları yüksek tutma konusunda önlem alınmalıdır.
• Dergiye uygun hakemlerin olduğu bir veri tabanı oluşturulmalı ve hakemlerin performansına göre güncellemelidir.
• Değerlendirme sürecinde sürekli nezaketsiz davranan, değerlendirmeyi zayıf yapan, geciken hakemlere aday makale gönderilmemelidir.
• Hakem veri tabanı derginin hedef kitlesini yansıtmalı ve ihtiyaç olduğunda yeni hakemler eklenmelidir.
• Yeni hakem belirlemek için sadece kişisel iletişimler değil yazar önerileri, bibliyografik veri tabanı gibi geniş bir yelpaze kullanılmalıdır.

Editör Kurulu Üyeleriyle İlişkiler ve Editör Kurulu Üyelerinden Beklentiler
• Editörler editör kurulunun yeni üyelerine onlardan beklenenleri açıklamalı ve mevcut üyeleri yeni politika ve gelişmeler konusunda bilgilendirmelidirler.
• Editör kurulu üyelerinden gelen makale başvurularının değerlendirilmesi önyargısız bir biçimde yapılmalıdır.
• Editör kurulunun yapısı düzenli olarak gözden geçirilmelidir.
• Editör kuruluna kendilerinden beklenilen; dergiyi temsil etme, geliştirme ve destekleme; en iyi yazar ve en iyi çalışmaları dikkate alma (arama), dergiye makale başvurusunu teşvik etme, başvuruları inceleme, editör kurulu toplantısına katılma ve katkıda bulunma gibi işlev ve görevler hakkında bilgi verilmelidir.
• Editör kurulu üyelerinin derginin işleyiş ve gidişatı hakkındaki görüşlerini değerlendirmek, dergi politikasındaki değişimler hakkında bilgilendirmek ve gelecek zorlukları belirleme amaçlı periyodik olarak (örneğin, yılda bir) konsültasyon yapılmalıdır.

Dergi Sahibi ve Yayıncı ile İlişkiler
• Editörler dergi sahibi ve yayıncı ile ilişkilerinde bağımsız olmalıdırlar.
• Editörler makalelerin yayınlanma kararını dergi sahibinin etkisi olmaksızın, dergiye uygunluğuna ve niteliğine dayalı olarak vermelidirler.

Editör Kurulu ve Hakem Değerlendirme Süreci
• Editörler dergilerindeki hakem değerlendirmesinin adil, önyargısız ve zamanında yapılmasına çaba göstermelidirler.
• Editörler dergiye gönderilen makalenin değerlendirme sürecinde gizlilik ilkesine uymalıdırlar.
• Dergiye ve hitap ettiği araştırma topluluğuna en uygun hakem değerlendirme yöntemlerini benimsemelidirler.
• Gelişim açısından hakem değerlendirme uygulamalarını düzenli bir biçimde gözden geçirmelidirler.
• Editörler yayınladıkları makalelerin nitelikli olması için gerekli aşamaları takip etmelidirler.

Kişisel Verileri Koruma
• Editörler kendi yetki alanları dahilinde gizlilik kurallarına uymalıdırlar. Araştırma ya da profesyonel etkileşimler (hasta ve doktor arasındakiler gibi) sırasında elde edilen kişisel bilgileri daima korumalıdırlar. Bu nedenle, hemen hemen her zaman yayın için katılımcılardan yazılı bilgilendirilmiş onam alınmalıdır. Eğer kamu yararı olası zarardan ağır basıyorsa, onam almak imkansızsa ve kişi yayına itiraz etmiyorsa belirli bir onam olmadan kişisel bilgiler yayınlanabilir.
• Kişisel verileri yayınlamayla ilgili dergi politikası yazarlara net bir biçimde açıklanmalı ve yayınlanmalıdır.
• Editörler insan ve hayvanlarla ilgili çalışmalarda etik davranılmasını beklemeli ve dergide yayınlanan çalışmaların uluslararası kabul edilen rehbere göre yapıldığından emin olmalıdırlar.
• Editörler tüm araştırmaların etik kurul, kurumsal etik inceleme kurulu gibi uygun bir kurul/kuruluş tarafından onaylandığı yönünde bir güvence aramalıdırlar. Bununla birlikte, editörler böyle bir onayın araştırmanın etik olduğunu garanti etmeyeceğini de akılda tutmalıdırlar.
• Bunun için araştırmada etik kurul onayı istemeli ve yazarların katılımcı onayını nasıl aldıklarını açıklamalarını istemelidirler.
• Editörler şüphelendikleri etik dışı bir davranış ya da kendilerine getirilen etik dışı davranış iddiasına karşı bir eylemde bulunmalıdırlar. Bu eylem hem yayınlanmış hem de yayınlanmamış makaleler için geçerlidir.
• Editörler etik dışı davranışlar söz konusu olduğunda sadece makaleyi reddetmekle kalmayıp etik olarak iddia edilen durumu incelemek zorundadırlar.
• Editörler öncelikle şüphelendikleri davranışla ilgili kişilerin görüşlerini almalı, eğer bu yeterli olmazsa ilgili işveren, kurum, ya da uygun kuruluşlara sormalıdırlar.
• Editörler etik dışı davranış iddiasını uygun bir biçimde incelemek için akla uygun olan tüm yollara başvurmalı ve tüm girişimlerde bulunmalıdırlar.

Fikri mülkiyet
• Editörler fikri mülkiyet konusunda duyarlı olmalı ve fikri mülkiyet kanun ve anlaşma ihlalleriyle başa çıkmak için yayıncılarıyla birlikte hareket etmelidirler.
• Dergiye gönderilen aday makalelerde intihal oranını belirlemek için bir intihal programı kullanmalı ve benzerliği belirli bir oranın (% 15) üstünde olan makaleleri değerlendirmeye almamalıdırlar.
• Telif hakkı ihlal edilen ya da intihal kurbanı olan yazarları desteklemelidirler.
• Derginin telif hakkına sahip olup olmamasına bakmaksızın yazarların haklarını savunmak ve suçluları takip etmek için yayıncılarıyla birlikte hareket etmelidirler (materyali web sitesinden kaldırma ya da geri çekmeyi isteme gibi)

Kaynak
Committee on Publication Ethics (2011). Code of conduct and best practice guidelines. Erişim adresi: https://academic.oup.com/DocumentLibrary/journals/Code_of_conduct_for_journal_editors_1.pdf