Regulations on the Press in the Ottoman Empire and Restrictions on the Press

Year 2025, Issue: 8, 73 - 114

Tuba Özhazinedar

https://doi.org/10.59399/cuhad.1669130

Abstract

In the Ottoman Empire, all kinds of materials printed and published in the printing press were called printing presses. Many materials were published with the development of the printing press. Newspapers and magazines were among the most important activities of the printing press. Developments in the field of printing affected political and social life. The need to be informed about social developments increased immensely. Mahmut II ordered the publication of Takvim-i Vekayi newspaper to inform the public. Thus, Takvim-i Vakayi, the official newspaper of the Ottoman Empire, started its publication life. Politically, it completely adhered to the line of the Porte. The newspapers that started to publish after Takvim-i Vakayi were affected by the changes in social, economic and cultural areas. They started to publish publications that were independent from the government and criticized the government's policies. Newspapers not only criticized the government's political moves and activities, but also served as a mechanism of control. The government saw newspapers as a threat to itself and introduced a number of legal regulations. Freedom of thought and expression was made subject to certain conditions. Thus, the fundamental values of the state were protected. Printed materials were prohibited from criticizing the sultan and the sadaret. Regulations, the content of which constantly included criminal sanctions, were put into practice. The press was defined as an instrument under the monopoly of the government, and it was shown that it could continue its existence as long as the government allowed it to do so. The main purpose of this article is to reveal the reasons and consequences of the restrictions imposed on the press. Descriptive research technique was used in the article and the laws and printed materials of the period were utilized. According to the findings, despite all kinds of sanctions, the press continued to criticize and monitor the actions of the government. Press bans could not prevent the development and strengthening of the press. Sanctions and restrictions imposed on the press increased social protests. This situation led to social change, raised the level of consciousness of the people and created organized social structures

Keywords

Print Media , History of Print Media , Freedom of the Press , Press Laws , Authority

Osmanlı’da Matbuata İlişkin Düzenlemeler ve Matbuata Getirilen Kısıtlamalar

Abstract

Osmanlı Devleti’nde matbaada basılıp yayınlanan her türlü materyal matbuat olarak adlandırılmıştır. Matbaanın gelişmesiyle pek çok materyal yayınlanmıştır. Gazete ve dergi matbuatın en önemli faaliyetleri arasında yer almıştır. Basım sahasında yaşanan gelişmeler siyasi ve toplumsal yaşamı etkilemiştir. Toplumsal gelişmelerden haberdar olma ihtiyacı son derece artmıştır. II. Mahmut kamuoyunun bilgilendirmesi için Takvim-i Vekayi gazetesinin yayımlanması emrini vermiştir. Böylece Osmanlı Devleti'nin resmi gazetesi Takvim-i Vakayi yayın hayatına başlamıştır. Gazete, siyasi bakımdan tamamen Babıâli’nin çizgisine bağlı kalmıştır. Takvim-i Vekayi gazetesinden sonra yayın hayatına başlayan gazeteler, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlardaki değişimlerden etkilenmiştir. Hükümetten bağımsız ve hükümetin politikalarını eleştiren yayınlar yapmaya başlamışlardır. Gazeteler, hem hükümetin siyasi hamlelerini, faaliyetlerini tenkit etmiş, hem de bir denetim mekanizması görevini üstlenmişlerdir. Hükümet, gazeteleri kendisi için bir tehdit olarak görmüş ve bir takım yasal düzenlemeleri uygulamaya koymuştur. Düşünce ve ifade özgürlüğü belli bir şarta bağlanmıştır. Böylece devletin temel değerleri koruma altına alınmıştır. Basılı materyallerin padişahı ve sadareti tenkit etmesi yasaklanmıştır. Cezai yaptırım içeren düzenlemeler uygulanmaya konulmuştur. Matbuat, hükümetin tekelindeki bir vasıta olarak tanımlanmış, hükümet izin verdiği sürece varlığını devam ettirebilmiştir. Bu makalenin temel amacı matbuata uygulanan kısıtlamaların nedenlerini ortaya koymaktır. Betimleyici araştırma tekniğinin kullanıldığı makalede dönemin kanunlarından ve basılı materyallerinden faydalanılmıştır. Elde edilen bulguya göre; her türlü yaptırıma rağmen matbuat, hükümetin icraatlarını eleştirmeye ve denetlemeye devam etmiştir. Matbuat yasakları, matbuatın gelişmesini ve güçlenmesini engelleyememiştir. Matbuata uygulanan yaptırımlar ve kısıtlamalar toplumsal protestoları artırmıştır. Bu durum toplumsal değişime neden olmuş, halkın bilinçsel düzeyini geliştirmiş, örgütlü toplumsal yapıları ortaya çıkarmıştır.

Keywords

Matbuat , Matbuat Tarihi , Matbuat Hürriyeti , Matbuat Kanunları , İktidar

References

• AHMAD, F. (2016). İttihat ve Terakki: 1908-1914. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• AKARCALI, S. (2015). Basının Görevleri ve Basın Özgürlüğü. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 44(1), 265-287.
• AKBAYAR, N. (1985). Osmanlı Yayıncılığı. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 6. İstanbul: İletişim Yayınları, 1680-1686.
• AKBULUT, U. (2013). Osmanlı Basın Tarihine Bir Katkı: Gazetelerin Yayınlanma Amaçları Üzerine (1831-1876). Turkish Studies, 8(5), 31-57.
• AKGÜNDÜZ, A. (1986). Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• AKGÜNDÜZ, M. (2002). Osmanlılarda Bab-ı Meşıhat'a Bağlı Tedkik-i Müellefat ve Teftiş-i Mesahif Meclisleri, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(3), 89-100.
• AYYILDIZ, E. (2003). Matbuat. İslâm Ansiklopedisi. C. 28, Ankara: Diyanet Vakfı, 119-121.
• BARDAKOĞLU, A. (1993). Ceza Hukuku, TDV İslam Ansiklopedisi, C.7, Diyanet Vakfı: İstanbul, 470-478.
• BENEK, K. (2016). Osmanlı’da Basının Doğuşu ve II. Meşrutiyete Kadarki Gelişimi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(6-7), 27-39.
• BİRİNCİ, A. (2006). Osmanlı Devleti’nde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(7), 291-349.
• CEYLAN, A. (2006). Tanzimat Dönemi Osmanlı Basım ve Yayımında Hukuki Düzen (1839-1876). Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, (1), 139-155.
• ÇAKMAK, D. (2007). Osmanlı Telif Hukuku ile İlgili Mevzuat. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 191-234.
• ÇALIŞKAN, Ç. (2019). II. Abdülhamid Döneminde Kitaplar Üzerinde Sansür Uygulamaları (1876-1909). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• ÇIKLA, S. (2009). Tanzimat’tan Günümüze Gazete-Edebiyat İlişkisi. Türk Bilig, (18), 34-63.
• DAĞLAR, O. (2008). II. Meşrutiyet’in İlanının İstanbul Basını’ndaki Yansımaları (1908). İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (38), 143.
• DAVULCU, F., KIPÇAK, H. (2016). Başlangıcından Harf Devrimi'ne Kadar Türkiye'de Basım ve Yayının Kısa Bir Tarihçesi. Türk Kütüphaneciliği Dergisi, 30 (2), 251-260.
• DEMİR, K. (2014). Osmanlı’da Basının Doğuşu. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(5), s. 57- 88.
• DEMİR, Ş. (2015). İktidar-Basın İlişkilerinin Osmanlı Devleti’nde Görünümü (1831-1918). The Journal of Academic Social Science Studies, (33),367-377.
• DEMİREL, F. (2004). Osmanlı Devleti’nde Kitap Basımının Denetimi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (5), 89-104.
• DEMİREL, F. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Sansür. Bağlam Yayınları, İstanbul.
• DOĞAN, C. (2012). 1845 Polis Nizamnamesi: 12. ve 13. Maddeler Üzerine Bir Yeniden Değerlendirme. International Journal of Social Science, 5(5), 75-92.
• DOĞAN, İ. (1989). Siyasal Tutum Geliştirmede İki Tanzimat Aydını: Münif Paşa ve Ali Süavi. İslami Araştırmalar Dergisi, 3(4), 200-2008.
• DOĞANER, Y. (2012). Hürriyet ve Modernleşme Enstrümanı Olarak Osmanlı’da Basın. Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, XXIX (1), 109-121.
• ERTUĞ, H. R. (1970). Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi. İstanbul: Yenilik Basımevi.
• ERYAMAN, A. (2020). 1909 Matbuat Kanunu Matbuat Hürriyeti Getirdi Mi? İkinci Meşrutiyet Osmanlı Meclisi Mebusan’ında “Matbuat Hürriyeti” Tartışmaları (1909-1914). OTAM, (48), 43-64.
• GEVGİLİLİ, A. (1983). Türkiye Basını. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. I. İstanbul: İletişim Yayınları, 202-228.
• GİRGİN, A. (2001). Türkiye Basın Tarihinde Yerel Gazetecilik. Ankara: İnkılâp.
• GÜZ, N., BAYHAN, G. (2016). İlk Muhalif Gazete Olarak İbret.Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1(1), 1-15.
• GÜZ, N. (2000). Osmanlı Basını. Selçuk İletişim Dergisi, 1(3), 40-57.
• GÜNDÜZ, M. (1978). Matbaa'nın Tarihçesi ve İlk Kur'anı Kerim Basmaları. Vakıflar Dergisi, (12), 335-350.
• HALE, W. (2014). Türkiye’de Ordu ve Siyaset 1789’dan Günümüze. (Çev. A. FETHİ). İstanbul: Alfa Yayınları.
• HIZLI, K. (2021). Bir Kurumu Yeniden Tasarlamak: Abdullah Hasib Efendi’nin Encümen-i Teftiş ve Muayene Hakkındaki Gözlemleri. History Studies, 13(2), 497-522.
• İÇEL, K. (1990). Kitle İletişim Hukuk. İstanbul: Beta Kitapevi.
• İNUĞUR, M. N. (1978). Basın ve Yayın Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitapevi.
• İSKİT, S. (1943). Türkiye’de Matbuat Politikaları. İstanbul: Basın Yayın Umum Müdürlüğü, İstanbul.
• KABACALI, A. (1990). Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Basın Sansürü. İstanbul: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
• KAYAOĞLU, T. (1998). Türkiye’de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• KOLOĞLU, O. (1992). Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'de Basın.İstanbul: İletişim Yayınları.
• KOLOĞLU, O. (2010). Osmanlı’da Kamuoyu.İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• KOLOĞLU, O. (2013). Osmanlı’dan 21 Yüzyıla Basın Tarih.İstanbul: Pozitif Yayınları.
• KÖKTENER, A. (2001). Fikir Gazeteciliği ve İlk Türk Fikir Gazetesi: Tercüman-ı Ahval. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 11, s. 203-217.
• KUDRET, C. (1977). Abdülhamit Devrinde Sansür. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• NALCIOĞLU, B. U. (2005). Tanzimat Dönemi Türk Gazeteciliği ve Türk Basınının İlkleri. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), s.253-267.
• MAZICI, N. (1996). 1930’a Kadar Basının Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu. Atatürk Yolu Dergisi, 5(18), s.131-154.
• ODYAKMAZ, N. (2003). Osmanlı'da Anayasal Düzenlemeler ve Basına Etkileri.İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 0(16), s.211-233.
• ODABAŞI, A. (2016). Türkiye'de Sansür Eğlenceleri. Ankara: Siyasal Kitapevi.
• OSKAY, Ü. (1993). Kitle İletişiminin Kültürel İşlevleri. İstanbul: Der Yayınları.
• ÖZEK, Ç. (1978). Türk Basın Hukuku. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• ÖZBAY, C. (2014). Dünyada ve Osmanlı’da Basının Tarihsel Gelişimi. İstanbul: Doğu Kitapevi.
• ÖZCAN, A. (2001). İttihat ve Terakki. İslam Ansiklopedisi, C.23. İstanbul: Diyanet Vakfı, 470-475.
• ÖZGEN, M. (2005). Osmanlıdan Günümüze Yazılı Basın ve Siyaset İlişkisi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (23), 13-23.
• ÖZHAZİNEDAR, T. (2019). II. Meşrutiyet Basınında Sosyal Haklar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• ÖZHAZİNEDAR, T. (2023). Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı, Adalet Fermanı ve Kanun-i Esasi'nin Tahlili. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 12 (36), 759-786.
• ÖZKORKUT, N. Ü. (2002). Basın Özgürlüğü ve Osmanlı Devleti'ndeki Görünümü. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51(3),65-84.
• PERİN, C. (1974). Tarih Boyunca Düşünce ve Basın Özgürlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• SÖNMEZ, A. (2005). Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850). Tarih Araştırmaları Dergisi, 24(37), 259-275.
• ŞAPOLYO, E. B. (1971). Türk Gazetecilik Tarihi ve Her Yönü ile Basın. Ankara: Güven Matbaası.
• TİKVEŞ, Ö. (1980). Basın Özgürlüğü ve Sansür Yasağı. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(1), 161-172. TOPUZ, H. (2003). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• TOPUZ, H. (1973). 100 Soruda Başlangıçtan Bugüne Türk Basın Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• TUNAYA, T. Z. (2003). Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• YALMAN, A. E. (1970). Yakın Tarihte Gördüklerim, Geçirdiklerim, C. I. İstanbul: Rey Yayınları.
• YANARDAĞ, M. F. (2010). Tanzimat Dönemi Fikir Gazeteciliğinin Önemli İsmi Tasvir‐i Efkâr ve Toplumsal Değişime Katkısı. Tercüman-ı Ahval’in 150. Yılında İstanbul’da Fikir Gazeteciliği Sempozyumu,21-22 Ekim 2010.İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, Yayınları,1-17.
• YAZICI, N. (2011). Tasvir-i Efkâr. İslam Ansiklopedisi. C.40, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 138-140.
• YERLİKAYA, İ. (1995). Tercüman-ı Ahval Gazetesi ve Hükümet Destekli Habercilik Anlayışı. Toplumsal Tarih Dergisi, IV(21), 57-64.