Dini Değerlerin Öz Denetime Etkisi: Sosyal Medya Kullanımı

Year 2025, Volume: 29 Issue: 1, 1 - 28, 15.06.2025

Handan Yalvaç Arıcı , Hanifi Üker , Meryem Karataş

https://doi.org/10.18505/cuid.1620450

Abstract

Bu çalışma, ergenlerin sosyal medya kullanımında öz denetim becerilerini geliştirmede dini değerlerin etkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Her yaştan bireyin sosyal medya hesaplarındaki artış, paylaşımlara ve takipçilere ayrılan sürenin çoğalması, bireysel ve sosyal düzeydeki değişimleri de kapsadığı için bu konuya olan ilgiyi artırmaktadır. Özellikle ergenlik dönemindeki bireylerin fiziksel ve zihinsel değişimleri ile sosyal hayatlarındaki dönüşümleri arasındaki uyum çabaları, bu sürecin üzerinde çalışılmasını önemli hale getirmektedir. Sosyal medya kullanımını belirleyen faktörlerden biri olan öz denetim, farklı etmenlerden etkilenebilen karmaşık bir değere sahiptir. Bu açıdan çalışmanın amacı ergenlerin (ortaokul öğrencilerinin) sosyal medya kullanımındaki öz denetim becerilerinin gelişiminde dini değerlerin rolünü ve bu değerlerin nasıl bir etki sağladığını incelemektir. Bu amaca ulaşabilmek için çalışma, karma yöntem desenlerinden sıralı açımlayıcı (önce nicel- sonra nitel) ile yürütülmüş, değişkenler arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için nicel yolla veriler toplanmış ve elde edilen sonuçları desteklemek açısından nitel çalışma yapılmıştır. Araştırmanın evreni İstanbul ili Anadolu yakasındaki ortaokul öğrencilerinden oluşmaktadır. Nicel çalışmada 422öğrenciye ulaşılmıştır. Nicel çalışmadan elde edilen veriler doğrultusunda korelasyon bağlamında en yüksek ve en düşük ortalamaya sahip olan 16 öğrenci ile derinlemesine bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Mülakat tekniği kullanılarak öğrencilerin sosyal medya paylaşımlarındaki tetikleyici unsurlar, aile ve arkadaşların etkisi ile öz denetim becerilerinin gelişiminde dini değerlerin rolü araştırılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak dini şuur ölçeği, özkontrol-özyönetim ölçeği ile sosyal medya kullanımı ölçeği kullanılmıştır. Ergenlik dönemi, psikososyal ve bilişsel gelişimin en kritik evrelerinden biri olarak dikkat çeker. Bu dönemde sosyal medya etkileşimlerinin yoğunluğu, gençlerin öz disiplinini, zaman yönetimini, içerik seçimlerini ve sosyal medya üzerindeki karar verme yetilerini büyük ölçüde etkiler. Bu bağlamda, söz konusu faktörlerin incelenmesi bu çalışmanın önemini artırmaktadır. Bu çalışmanın sonuçları, ergenlik döneminin başındaki bireylerin sosyal medya kullanımlarında çeşitli etkenlerin rol oynadığını göstermektedir. Katılımcıların bir kısmı, dini değerlerin öz denetime olan etkisini vurgularken, diğerleri bireysel inançlarının davranışlarını yönlendirdiğini belirtmiştir. Dini değerlere öncelik vermeyen bireylerin, aile ve arkadaşlarına karşı daha tepkili oldukları gözlemlenmiştir. Öte yandan, dini ve ahlaki değerlerinin kendi davranışlarını şekillendirdiğini ifade eden katılımcıların, bu bağlamda dini argümanlar kullandığı ortaya çıkmıştır.

Keywords

Din Eğitimi , Dini Değerler , Öz Denetim , Sosyal Medya , Ergenlik Dönemi

The Effect of Religious Values on Self-Control: Social Media Use

Abstract

This study aims to examine the effect of religious values on developing adolescents' self-control skills in social media use. The increase in the social media accounts of individuals of all ages, the increase in the time allocated to posts and followers increases the interest in this subject as it includes changes at the individual and social level. Especially the harmonisation efforts between the physical and mental changes of individuals in adolescence and their transformations in their social lives make it important to study these processes. Self-control, which is one of the factors determining social media use, has a complex value that can be affected by different factors. In this respect, the aim of this study is to examine the role of religious values in the development of adolescents‘ (secondary school students’) self-control skills in social media use and how these values provide an effect. In order to achieve this aim, the study was conducted with sequential exploratory (first quantitative and then qualitative) mixed method designs, quantitative data were collected to reveal the relationship between variables and qualitative (phenomenological) study was conducted to support the results obtained. The population of the research consists of secondary school students in the Anatolian side of Istanbul province. In the quantitative study, 422 students were reached. In line with the data obtained from the quantitative study, an in-depth study was carried out with 16 students with the highest and lowest averages in the context of correlation. Using the interview technique, the role of religious values in the development of students' social media posts, the influence of family and friends, and the development of self-control skills were investigated. Religious awareness scale, self-control-self-management scale and social media use scale were used as data collection tools in the study. Adolescence is one of the most critical stages of psychosocial and cognitive development. The intensity of social media interactions in this period greatly affects young people's self-discipline, time management, content choices and decision-making skills on social media. In this context, analysing these factors increases the importance of this study. The results of this study show that various factors play a role in the social media use of individuals in early adolescence. While some of the participants emphasised the effect of religious values on self-control, others stated that their individual beliefs guide their behaviour. It was observed that individuals who did not prioritise religious values were more reactive towards their family and friends. On the other hand, the participants who stated that their religious and moral values shaped their behaviour used religious arguments in this context.

Keywords

Religious Education , Religious Values , Self-Control , Social Media , Adolescence

References

• Akar, Hüsamettin –Akar, Fatma. “Sosyal Medyada Mahremiyet Algısı: Üniversite Öğrencileri Araştırması”. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 6/1 (Mayıs 2021), 285-297. https://doi.org/10.47107/inifedergi.886334
• Aksel, Neslihan – Sarı, Enver. “Ortaokul Öğrencilerinin Dijital Oyun Bağımlılığı, Öz Denetimi ve Sosyal Eğilimleri”. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 10/2 (Temmuz 2020), 436-444.
• Akıncı Vural, Z. Beril- Bat, Mikail. “Yeni Bir İletişim Ortamı Olarak Sosyal Medya: Ege Üniversitesi İletişim Fakültesine Yönelik Bir Araştırma”. Journal of Yasar University 20/5 (2010), 3348-3382.
• Aksel, Neslihan. Ortaokul Öğrencilerinin Dijital Oyun Bağımlılığı ile Öz Denetim ve Sosyal Eğilimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Ordu: Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Bahçecioğlu, Elif Hatice. “Popüler Kültür Odağında Sosyal Medyada Akım Trafiği: ‘Tiktok’ Örneği”. Etkileşim 12 (2023), 426-454. doi: 10.32739/etkilesim.2023.6.12.228
• Balay, Refik. 2000’li Yıllarda Sınıf Yönetimi. Ankara: Pegem Akademi Yayınevi, 2021.
• Bilge, Yıldız. Ergenler İçin Psikolojik Bozukluklar Envanteri (Epbe)’nin Geliştirilmesi ve Ergenlerde Görülen Psikolojik Bozuklukların Sosyo-Ekonomik Düzey ve Cinsiyet Açısından İncelenmesi. İstanbul: Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Bircan, Mehmet Akif- Öner, İbrahim Enes. “Investigation of the Relationship Between Digital Game Addiction Levels and Problem Solving Skills of Secondary School Students”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 23/2 (Ağustos 2022), 1934-1959. DOI: 10.29299/kefad.982019
• Blunch, Niels J. Introduction to Structural Equation Modeling Using IBM SPSS Statistics and Amos. California: Sage Publications Ltd., 2008.
• Borowski, Teresa. “CASEL’s Framework for Systemic Social and Emotional Learning”. Establishing Practical Social-Emotional Competence Assessments Work Group, (August 2019), 1-7. https://measuringsel.casel.org/wp-content/uploads/2019/08/AWG-Framework-Series-B.2.pdf
• Cengil, Muammer. “Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Denetim Odaklarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2004), 65-88. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hititilahiyat/issue/7699/100861
• Ciminli, Alaattin. “Ergenlerde Psikolojik Sağlamlık, Teknoloji Bağımlılığı ve Boş Zaman Yönetimi Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi”. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi 62 (2024), 2730- 2745. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3744695
• Coşkun, Ebrar. Beliren Yetişkinlikte İnternet Bağımlılığının Siber Zorbalık ve Riskli İnternet Davranışları Üzerindeki Etkisinde Öz Denetimin Düzenleyici Rolü. İstanbul: Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Creswell, John W. Karma Yöntem Araştırmalarına Giriş. Ankara: Pegem Akademi, 2025.
• Çiçek, Ahmet – Yağbasan, Mustafa. “Küfür ve Argonun Gündelik İletişimdeki Yeri Üniversite Öğrencileri Özelinde Bir Alan Araştırması”. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (Aralık 2019) 32, 13-37.
• Demir, Ömer. İktisat ve Ahlak. Ankara: Liberte Yayınları. 2003.
• Deniz, Levent- Tutgun Ünal, Aylin. “Sosyal Medya Çağında Kuşakların Sosyal Medya Kullanımı ve Değerlerine Yönelik Bir Dizi Ölçek Geliştirme Çalışması”. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 11/18 (Haziran 2018), 1025-1057. https://doi.org/10.26466/opus.557240
• Developing Adolescents: A Reference for Professionals. Washington: American Psychological Association, 2002. https://www.apa.org/pi/families/resources/develop.pdf
• Diler, Ramazan.” Mahremiyet Eğitimi ve Önemi”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Haziran 2014), 69-98.
• Dinçel, Esen. Ergenlik Dönemi Gelişimsel Ödevleri ve Psikolojik Problemler. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Efil, İsmail. “Zaman Yönetimi ve Yönetimde Bir Kaynak Olarak Zaman”. Sınıf Yönetimi. ed. Leyla Küçükahmet. Ankara: Nobel Akademi, 2000.
• Eldeleklioğlu, Jale. “Ergenlerin Zaman Yönetimi Becerilerinin Kaygı, Yaş ve Cinsiyet Değişkenleri Açısından İncelenmesi”. İlköğretim Online 7(3) (2008), 656-663. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/90926
• Ercoşkun, Muhammet Hanifi. “Adaptation of Self-Control and Self-Management Scale (SCMS) into Turkish Culture: A Study on Reliability and Validity”. Educational Sciences-Theory & Practice 6/4 (2016), 1125-1145. DOI 10.12738/estp.2016.4.2725
• Ericek Maraşlıoğlu, Şerife – Kartopu, Saffet. “Dinî Kimliğin Oluşumunda Çocukluk Döneminin Etkisi Rol Teorisi Bağlamında Psikolojik Bir Analiz”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 28/2 (Aralık 2024), 1023-1044. https://doi.org/10.18505/cuid.1341334
• Eroğlu, Ayşenur. Ergenlerde İnternet Bağımlılığı ve Dindarlık İlişkisinde Öz Denetimin Aracılık Rolü (Karaman Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Eroğlu, Şahika. “Dijital Yaşamda Mahremiyet (Gizlilik) Kavramı ve Kişisel Veriler: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Öğrencilerinin Mahremiyet ve Kişisel Veri Algılarının Analizi”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 35/2 (Aralık 2018), 130-153. doi: 10.32600/huefd.439007
• Gates, S. vd. Key Soft Skills for Cross-Sectoral Youth Outcomes. DC: USAID’s YouthPower: Implementation, YouthPower Action, 2016, 1-96. https://www.edu-links.org/sites/default/files/media/file/resource-soft-skills-report.pdf
• Gökalp, Ali vd. “Öz Denetim ile Sorumluluk Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/2 (Aralık 2021), 715-726. DOI: 10.17494/ogusbd.
• Göksu, Mehmet Zeki- Satıcı, Aytaç. “Tüketim Ahlakı ve Dini Değerler: Üniversite Öğrencileri Örneği”, İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 8/1 (Ocak 2022), 62.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 29 Ekim 2024. https://sozluk.gov.tr/
• Güney, Mehmet –Taştepe, Taşkın. “Ergenlerde Sosyal Medya Kullanımı ve Sosyal Medya Bağımlılığı”. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi (ASBD) 9/2 (2020), 187. DOI: https://www.doi.org/10.46971/ausbid.757713 Hall, Edward T. The Hidden Dimension. NewYork: Anchor Books, 1990.
• Han, Derya. Ortaokul Öğrencilerinin Dijital Oyun Bağımlılığı Durumlarının Öz Denetim (Öz Kontrol) ve Sosyal Duygusal Beceriler Açısından İncelenmesi. İstanbul: Medipol Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Hekimoğlu, Meryem. Yetişkin Bireylerin Sosyal Medya Kullanımı ve Maneviyat Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Hofmann, Wilhelm. “Self-Control”. The Handbook of Social Psychology. ed. D. Gilbert, S. T. Fiske, E. Finkel, & W. B. Mendes, 2024. https://www.researchgate.net/publication/375671651_Self-Control
• Karaman, Fikret. “Terör ve Şiddetin Önlenmesinde Dini Değerlerin Yeri ve Önemi”. Diyanet İlmi Dergi 36/3 (Temmuz Ağustos Eylül 2000), 107-122.
• Kayabaş, Buket Kip. “Yeni İletişim Teknolojileri”. ed. Volkan Yüzer-Mehmet Emin Mutlu. Sosyal Medya ve Kişisel Yayıncılık. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 2018, 137-143.
• Kotabe, Hiroki P.- Hofmann, Wilhelm. “On Integrating the Components of Self-Control”. Perspectives on Psychological Science 10/5 (2015), 618-638. Mezo, Peter G. “The Self-Control and Self-Management Scale (SCMS): Development of an Adaptive Self-Regulatory Coping Skills İnstrument”. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 31 (2009), 83-93.
• Misra, Ranjita –McKean, Michelle. “College Students’ Academic Stress and its Relation to their Anxiety, Time Management and Leisure Satisfaction”. American Journal of Healt Studies 16/1 (2000), 40-51.
• Mosaed, Ali – Qomi, Mohammad Mahdi Naderi. “The Role of Piety in Employee's being Self-Control”. Journal of Islam and Management Research, 4/2 (2015), 1-49.
• Muraven, Mark – Baumeister, Roy F. “Self-Regulation and Depletion of Limited Resources: Does Self-Control Resemble a Muscle?”. Psychological Bulletin 126/2 (2000), 247-259. DOI: I0.I037//0033-2909.126.2.247
• Öncel, Eyyup Serkan. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programının Eleştirel Düşünme Becerileri Açısından İncelenmesi”. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 11/18 (2019), 2797-2829.
• Özgül, Oylum. Lise Öğrencilerinde Öz Denetim ve Anne-Baba Tutumu Arasındaki İlişkinin Bazı Sosyo-Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi (Elâzığ İli Örneği). Mersin: Çağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Passig, David. “Future –Time-Span as a Cognitive Skill in Future Studies”. Futures Research Quarterly 19(4) (2005), 27-47. https://www.passig.com/sysvault/docsfiles1/FUTURE-TIME-SPAN_AS_A_COGNITIVE_SKILL_IN.pdf
• Ram, Somayyeh. “Comparative Comparison of Self-control and Piety from the Perspective of Psychology and Islamic Education”. Journal of Philosophical Investigations 16/41 (2023), 102-119. DOI: http//doi.org/10.22034/JPIUT.2022.52517.3290
• Sağır, Rukiye. Ergenlerde Dindarlık, Öz Denetim ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Seyhan, Beyazıt Yaşar. “Dini Şuur Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. EKEV Akademi Dergisi 61 (Kış 2015), 399-414. Sezen, Abdulvahid –Erden, Müslime. “Mahremiyetin Psiko-Sosyal Yansımaları”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/20 (2018), 85.
• Sığrı, Ünsal. Nitel Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Beta Yayınları, 2018.
• Steinberg, Laurence. Ergenlik. çev. Kolektif. İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları, 2007.
• T.C. İletişim Başkanlığı. Sosyal Medya Kullanım Kılavuzu. Ankara: Türkiye Cumhuriyet İletişim Başkanlığı, 2021. Tanrıkulu, Mihriban. Ergenlerde İnternet Kullanımı ve Bağımlılığıyla İlişkili Faktörler: Bağlanma, Öz-Denetim ve Algılanan Sosyal Destek. Ankara: Ufuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Tarhan, Ahmet. “Dijitalleşmenin Kavramsal ve Tarihsel Süreci”. Dijital Kültür ve Sosyal Medya. ed. Mustafa Akdağ. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, 2020, 4-19.
• Temel, Fulya- Aksoy, Ayşe B. Ergen ve Gelişimi -Yetişkinliğe İlk Adım. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2022. TUIK, Türkiye İstatistik Kurumu. “TUIK Veri Portalı”. Erişim 31 Ekim 2024. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2023-49407
• Türel, Yalın Kılıç. 21. Yüzyıl Becerileri ve Değerlere Yönelik Araştırma Raporu. Ankara: MEB Yayınevi, 2023. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2023_05/11153521_21.yy_becerileri_ve_degerlere_yonelik_arastirma_raporu.pdf
• Yavuz, Kudret. Ergen Psikolojik Sağlamlığının Yordayıcıları Olarak Öz Denetim ve Psikolojik İhtiyaçlar: Bir Karma Model Araştırması. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Yıldırım, Ali- Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Yılmaz, Ahmet Selçuk. Ergenlerde Kişiler Arası Problem Çözme ve Ergen Boyun Eğiciliği Arasındaki İlişki: Anne Baba Güvenli Üs Aracı Rolü. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Yücekaya, Hatice Betül. İnternet Oyun Oynama Bozukluğu, Akılcı Olmayan İnançlar, Başa Çıkma Stratejileri ve Öz-Denetim Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp