Nevrotik Bozukluk Tanılı Bireylerde Dindarlık Üzerine Bir Araştırma

Year 2025, Volume: 29 Issue: 1, 277 - 298, 15.06.2025

Mustafa Çalışkan , İbrahim Gürses

https://doi.org/10.18505/cuid.1623843

Abstract

Nevrotik bozukluk ile din ve dindarlıkla ilgili temelde iki görüş vardır. Birincisi dinin bir nevroz olduğu, dinin kişiyi ruhsal yönden hasta ettiği, ibadetlerin saplantılı davranışlar olduğu görüşünü savunmaktadır. Diğer görüş ise dinin ve dindarlığın kişiyi hasta etmeyeceğini vurgulayarak belki de dinsizliğin veya dini bilgi ve yaşantının az olması kişinin ruhsal yönden hasta olabileceğini belirtmektedir. Bu yüzden ABD ve Avrupa’da 1970’lerden itibaren ülkemizde ise 2000’lerden sonra ruh sağlığı ve din araştırmaları artmıştır. Ruh sağlığı ve kişilik bozukluğu olan nevrotik bozukluk ile din ve dindarlık ilgili yurtdışında ve ülkemizde araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmaların hepsi nicel yöntemle yapılmıştır. Nevrotik bozukluk ve dindarlık ile ilgili yapılan araştırmalarda birbirinden farklı ve zıt sonuçlar elde edilmiştir. Yapılan araştırmalarda bu şekilde anlamsız ve çelişik sonuçların elde edilmesi nevrotik bozukluk ile dindarlık arasında tek yönlü ve basit bir ilişkinin olmadığını görülmektedir. Bu araştırmada nevrotik bozukluk tanılı bireylerin dindarlıkları incelenmiştir. Nevrotik bozukluk tanılı bireylerin öznel dindarlık, din ve Allah algılarının nasıl olduğu, ibadetlerinin sıklığı, bireysel ve kurumsal dindarlıkları, dindarlıklarının nevrotik olmalarına neden olup olmadığı ve nevrotiklik bozukluklarının dini yaşantısını etkileyip etkilemediği anlaşılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın bu konuları aydınlatmaya çalışması ve nitel yöntemle yapılan ilk çalışma olmasından dolayı önemli olduğu düşünülmektedir. Nevtotik bozukluk tanılı bireylerin dindarlık algılarını ve tecrübelerini anlamayı amaç edinen bu araştırmada nitel yöntemin fenomenolojik deseninden yararlanılmıştır. Ruh Sağlığı ve Hastalıkları (Psikiyatri) polikliniğinde tedavi gören 30 katılımcı ile yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılarak veriler elde edilmiştir. Elde edilen veriler betimsel, içerik ve yorumlayıcı fenomenolojik analizler ile analiz yapılmıştır. Yapılan analizden şu sonuçlar elde edilmiştir. Nevrotik bozukluk tanılı bireylerin çoğunun öznel dindarlık algılarının zayıf olduğu, din ve Allah algılarının olumlu olduğu, ibadetlerinde eksiklik ve aksamaların olduğu, dini yaşantılarını bireysel olarak yapmaktan haz aldıkları görülmektedir. İnançları ve dindarlıkları onların nevrotik olmalarına neden olmadığı anlaşılmaktadır. Ancak belki dini yaşantılarının yetersiz ya da yanlış olması nevrotik olmalarına neden olabileceğini düşündükleri görülmektedir. Yalnız nevrotik bozuklukları dini yaşantılarını olumlu veya olumsuz olarak bir şekilde etkilediği anlaşılmaktadır. Katılımcıların yarısının dindarlığını olumsuz etkilediği görülmektedir. Yapılan çalışmalarda nevrotiklik ile dindarlık arasındaki ilişkiye dair birbiriyle zıt ve birbirinden farklı sonuçların elde edilmesi konuyla ilgili yapılacak yeni araştırmalara ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Farklı yöntem ve teknikler, örneklem grubu ve değişkenlerle yapılacak çalışmalar konu hakkında daha kapsamlı bir kanıya varılmasını sağlayabilir.

Keywords

Din Psikolojisi , Din , Dindarlık , Nevroz , Nevrotik Bozukluk

A Study on Religiosity in Individuals Diagnosed with Neurotic Disorder

Abstract

There are basically two views on neurotic disorders and religion and religiosity. The first one defends the view that religion is a neurosis, religion makes a person mentally ill, and worships are obsessive behaviors. The other view emphasizes that religion and religiosity will not make a person ill, and perhaps atheism or lack of religious knowledge and experience can make a person mentally ill. For this reason, mental health and religion research has increased in the USA and Europe since the 1970s and in our country since the 2000s. Research has been conducted abroad and in our country on neurotic disorders, which are mental health and personality disorders, and religion and religiosity. All of these studies have been conducted using quantitative methods. Different and opposite results have been obtained in studies conducted on neurotic disorders and religiosity. The fact that such meaningless and contradictory results have been obtained in the studies conducted shows that there is no one-way and simple relationship between neurotic disorders and religiosity. In this study, the religiosity of individuals diagnosed with neurotic disorders was examined. It was attempted to understand how individuals diagnosed with neurotic disorder have subjective perceptions of religiosity, religion and God, frequency of their worships, individual and institutional religiosity, whether their religiosity causes them to be neurotic and whether neurotic disorders affect their religious life. It is considered important because the research attempts to shed light on these issues and is the first study conducted with a qualitative method. In this research, which aims to understand the perceptions and experiences of religiosity in individuals diagnosed with neurotic disorder, the phenomenological design of the qualitative method was utilized. Data were obtained by conducting semi-structured interviews with 30 participants receiving treatment in the Mental Health and Diseases (Psychiatry) polyclinic. The obtained data were analyzed with descriptive, content and interpretative phenomenological analyzes. The following results were obtained from the analysis. It is observed that most individuals diagnosed with neurotic disorder have weak subjective perceptions of religiosity, their perceptions of religion and God are positive, there are deficiencies and disruptions in their worships, and they enjoy their religious life individually. It is understood that their beliefs and religiosity do not cause them to be neurotic. However, it is seen that they think that maybe their religious life is inadequate or wrong and that it may cause them to be neurotic. However, it is understood that neurotic disorders affect their religious life in a positive or negative way. It is seen that it negatively affects the religiosity of half of the participants. The fact that the studies have obtained contradictory and different results regarding the relationship between neuroticism and religiosity shows that new research is needed on the subject. Studies with different methods and techniques, sample groups and variables can provide a more comprehensive opinion on the subject.

Keywords

Psychology of Religion , Religion , Religiosity , Neurosis , Neurotic Disorder

References

• Acar, Muhammet Cevat. “S. Freud’un Din ile İlgili Görüşlerinin Analizi”. Sosyal Blimler Genç Akademisyenler Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Bilal Toprak vd. 177-184. Mardin: Kadim Akademi, 2016.
• Acar, Nilüfer Voltan vd. “Bi̇reyleri̇n Di̇ndarlık Düzeyleri̇ni̇n Bazı Degi̇şkenler Açısından İncelenmesi̇”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 12 (1996), 45-56.
• Akdoğan, Tuba. Ki̇şi̇li̇k ve Di̇ndarlik Arasi İli̇şki̇de Hayat Memnuni̇yeti̇ni̇n Araci Rolünün İncelenmesi̇. Ordu: Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Allport, Gordon. Birey ve Dini. çev. Bilal Sambur. Ankara: Elis Yayınları, 4. Basım, 2019.
• Ankay, Aydın. Psikososyal Yönüyle Ruh Sağlığı ve Davranış Bozuklukları. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 3. Basım, 2022.
• Argyle, Michael. Din ve Psikoloji. çev. Hatice Büşra Gök. İstanbul: İz Yayıncılık, 2022.
• Armaner, Neda. Psikopatoloji’de Dinî Belirtiler. Ankara: Demirbaş Yayınları, 1973.
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak / Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2021.
• Bal, Hüseyin. Nitel Araştırma Yöntem ve Teknikleri. İstanbul: Sentez Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Bedri, Malik. Müslüman Bir Psikolog’tan Psikososyal Çözümlemeler. çev. Osman Nuriler. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2. Basım, 2021.
• Bergin, Allen E. “Religiosity and Mental Health: A Critical Reevaluation and Meta-Analysis”. Professional Psychology: Research and Practice 14/2 (Nisan 1983), 170-184. https://doi.org/10.1037/0735-7028.14.2.170
• Bilgin, Vejdi. Din ve Toplum: Din Sosyolojisine Giriş. İstanbul: Beyan Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Burton, Caitlin M. vd. “Why Do Conservatives Report Being Happier Than Liberals? The Contribution of Neuroticism”. Journal of Social and Political Psychology 3/1 (08 Nisan 2015), 89-102. https://doi.org/10.5964/jspp.v3i1.117
• Chau, Lai Ling vd. “Intrinsic and Extrinsic Religiosity as Related to Conscience, Adjustment, and Altruism”. Personality and Individual Differences 11/4 (1990), 397-400. https://doi.org/10.1016/0191-8869(90)90222-D
• Çalışkan, Mustafa - Gürses, İbrahim. “Dindarlık ile Nevrotiklik ve Nevrotik Eğilimler Arasındaki İlişkiye Dair Yapılmış Araştırmalar Üzerine Bir Alanyazın İncelemesi”. Rize İlahiyat Dergisi 26 (20 Nisan 2024), 29-46. https://doi.org/10.32950/rid.1338453
• Çetin, Özer. Rollo May Psikolojisinde Din ve Kişilik. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Çınar, Mehmet. “Dindarlığın Psikolojik İyi Oluş Üzerine Etkisi: Meta-Analitik Bir Çalışma”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/2 (2021), 583-596. https://doi.org/10.18505/cuid.972956
• Daco, Pierre. Çağdaş Psikolojinin Olağanüstü Başarıları. çev. O. A. Gürün. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1989.
• Ekşi, Halil. Başa Çıkma, Dinî Başa Çıkma ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma: Eğitim, İlâhiyat Ve Mühendislik Fakültesi Öğrencilerinin Karşılaştırılması. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Eryücel, Sema. Yaşam Olayları ve Dini Başa Çıkma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Ete, Hatem - Yargı, Abdullah. Türkiye’de Dindarlık Algısı. İstanbul: İstanbul Politikalar Merkezi, Ankara Enstitüsü, 2023.
• Francis, Leslie vd. “The Relationship Between Neuroticism and Religiosity Among English 15-and 16-Year-Olds”. Journal of Social Psychology 114/1 (1981), 99.
• Francis, Leslie J. - Jackson, Chris J. “Eysenck’s Dimensional Model of Personality and Religion: Are Religious People More Neurotic?” Mental Health, Religion & Culture 6/1 (Mart 2003), 87-100. https://doi.org/10.1080/1367467031000086279
• Freud, Sigmund. Dinin Kökenleri. çev. Aycan Özüpek. Eskişehir: Dorlion Yayınları, 2020.
• Freud, Sigmund. Totem ve Tabu. çev. Simge Pişkinsoy. İstanbul: Olimpos Yayınları, 2. Basım, 2022.
• Friedman, Howard S. “Neuroticism and Health as Individuals Age.” Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment 10/1 (2019), 25.
• Geçtan, Engin. İnsan Olmak. İstanbul: Metis Yayınları, 27. Basım, 2023.
• Geçtan, Engin. Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar. İstanbul: Metis Yayınları, 24. Basım, 2020.
• Glock, Charles Y. “On the Study of Religious Commitment”. Religious Education 57/sup4 (01 Temmuz 1962), 98-110. https://doi.org/10.1080/003440862057S407
• Göcen, Gülüşan. Şükür: Pozitif Psikolojiden Din psikolojisine Köprü. İstanbul: Dem Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Güler, Ahmet vd. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• Güney, Salih. Davranış Bilimleri ve Yönetim Psikolojisi Terimler Sözlüğü. Ankara: Ocak Yayınları, 1998.
• Gürses, İbrahim. Dindarlık ve Kişilik. Bursa: Emin Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Gürses, İbrahim. Sûfî Kişilik psikolojisi: Melâmîler Örneği. Ankara: Hece Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Güven, Metin - Güven, İbrahim Furkan. Türkiye’de Din Psikolojisinin Son 20 Yılı: Tezler, Makaleler, Kitaplar, Kitap Bölümleri ve Akademisyenler. İstanbul: Dem Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Himmelfarb, Harold S. “Measuring Religious İnvolvement”. Social Forces 53/4 (01 Haziran 1975), 606-618. https://doi.org/10.1093/sf/53.4.606
• Holm, Nils G. Din Psikolojisine Giriş. çev. Abdülkerim Bahadır. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Horney, Karen. Çağımızın Nevrotik Kişiliği. çev. Başak Kıcır. İstanbul: Sel Yayıncılık, 6. Basım, 2019.
• Horozcu, Ümit. “Adli Psikiyatrinin Verileri Işığında Dini Sorumluluklara Psikolojik Bakış”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2015), 59-96.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisine Giriş. Dem Yayınları, 6. Basım, 2017.
• Jung, C. G. Modern Man in Search of a Soul. çev. W. S. Dell - Cary F. Baynes. New York: Harcourt, Brace & World, 1933.
• Kalgı, Mehmet Emin. Dindarlık ve Kişilik (Ergenler Üzerine Bir Araştırma). Ankara: İksad Yayınevi, 2021.
• Kalgi, Mehmet Emin - Kayiklik, Hasan. “Di̇ndarlik ile Ki̇şi̇li̇k İli̇şki̇si̇ Üzeri̇ne Bi̇r Saha Araştirmasi (Si̇verek Örneği̇)”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 20/2 (25 Aralık 2020), 552-569. https://doi.org/10.30627/cuilah.721696
• Karaca, Faruk. Din Psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık, 2. Basım, 2015.
• Karslı, Necmi. “Beş Faktörlü Kişilik Yapısı ve Dindarlık”. Dindarlık Kişilik ve Ruh Sağlığı. ed. Nevzat Gencer - Muammer Cengil. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2020.
• Kartopu, Saffet. Dinî Yaşayış Anlam Arayışı ve hayatı Sorgulama. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 1. Basım, 2023.
• Kızılgeçit, Muhammed - Vural, M. Enes. “Kişilik Özellikleri ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma (güneysu Örneği)”. I. Güneysu Sempozyumu Güneysu’da Dini-Sosyal-Kültürel ve Sanatsal Hayat. ed. Salih Sabri Yavuz - Ümit Erkan. 259-27. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Kimter, Nurten. “Ergenlerde Benlik Saygısı ve Öznel Dindarlık Algısının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/17 (09 Kasım 2013), 0.
• Kozacıoğlu, Gülsen - Gördürür, Hülya Ekberzade. “Ruh Hastalıkları”. Bireyden Topluma Ruh Sağlığı. ed. Gül Çörüş. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2. Basım, 2020.
• Kötehne, Gülsu. Religious Orientation and Personality. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Lincoln, Yvonna S. - Guba, Egon G. Naturalistic Inquiry. Beverly Hills, CA: Sage Publications, 1985. https://books.google.com/books?hl=tr&lr=&id=2oA9aWlNeooC&oi=fnd&pg=PA7&dq=Naturalistic+Inquiry&ots=0vktYeW9zp&sig=45wizVvugCGLplNBaCZeZ2LLKCs
• Manen, Max van. Researching Lived Experience: Human Science for an Action Sensitive Pedagogy. New York: State University of New York Press, 1990. https://doi.org/10.4324/9781315421056
• Meydan, Hasan - Aydın, Sare. “Üniversite Gençliğinin Kurumsal ve Öznel Dindarlığa Bakışı ve Etkileyen Faktörler Üzerine Nitel Bir Araştırma”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 299-323.
• Namazi, Somaieh vd. “The Comparison of Neuroticism/Psychoticism, Introversion/Extroversion and Coping Styles in Students of Families with Religious and Non-Religious Attitude”. Journal of Reaserch on Religion & Health 3/2 (2017), 53-65.
• Neeleman, J. - King, M.B. “Psychiatrists’ Religious Attitudes in Relation to Their Clinical Practice: A Survey of 231 Psychiatrists”. Acta Psychiatrica Scandinavica 88/6 (Aralık 1993), 420-424. https://doi.org/10.1111/j.1600-0447.1993.tb03484.x
• Nişancı, Zübeyir. Sayılarla Türkiye’de İnanç ve Dindarlık. thk. Ayşe Betül Aydın - Hatice Nur Keskin. İstanbul: Uluslararası İslam Düşünce Enstitüsü, Mahya Yayıncılık, MEDAR, Marmara Üniversitesi Nüfus ve Sosyal Politikalar Uygulama ve Araştırma Merkezi, İbn Haldun Üniversitesi, 2023.
• Özaktaş, Tahir. DSM, ICD Ruhsal Hastalıkların Sınıflandırılması: 11 BPT Eylül 2012 Ders Notları. İstanbul: Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Özcan, M. Tevfik. Ruhi Bunalımlar ve İslam Ruhiyatı. Ankara: Güven Matbaası, 2. Basım, 1985.
• Özdemir, Mehmet. Psikopatolojik Dindarlık. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Öztürk, M. Orhan - Uluşahin, Aylin. Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. 2 Cilt. Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri, 11. Basım, 2011.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 15. Basım, 2017.
• Percy, W.H. vd. “Generic Qualitative Research in Psychology”. The Qualitative Report 20 (16 Şubat 2015), 76-85. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2015.2097
• Sayar, Kemal - Dinç, Mehmet. Psikolojiye Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 11. Basım, 2021.
• Smith, Jonathan A. “Evaluating the Contribution of Interpretative Phenomenological Analysis”. Health Psychology Review 5/1 (Mart 2011), 9-27. https://doi.org/10.1080/17437199.2010.510659
• Soykan, Nurdan Yağlı. “Doğal Afet Sonrası Travma, Yas ve Dini Başa Çıkma: Kahramanmaraş Depremi Üzerine Nitel Bir Araştırma”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/26 (2024), 511-552. https://doi.org/10.53683/gifad.1431842
• Szcześniak, Małgorzata vd. “Big Five Personality Traits and Life Satisfaction: The Mediating Role of Religiosity”. Religions 10/7 (17 Temmuz 2019), 1-16. https://doi.org/10.3390/rel10070437
• Şentepe, Ayşe - Güven, Metin. “Kişilik Özellikleri ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD) 17/31 (Ağustos 2015), 27-44. https://doi.org/10.17335/sakaifd.219893
• Şentürk, Habil. İslami Hayatın Psikolojik Temelleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Basım, 2017.
• Şimşek, Hasan - Yıldırım, Ali. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 11. Basım, 2018.
• Tarhan, Nevzat. İnanç Psikolojisi: Ruh, Beyin ve Akıl Üçgeninde İnsanoğlu. İstanbul: Timaş Yayınları, 10. Basım, 2013.
• Taylor, Andrew - MacDonald, Douglas A. “Religion and the Five Factor Model of Personality: An Exploratory Investigation Using a Canadian University Sample”. Personality and Individual Differences 27/6 (Aralık 1999), 1243-1259. https://doi.org/10.1016/S0191-8869(99)00068-9 T uran, Yahya. Kişilik ve Dindarlık. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Utz, Aısha. “Ruh Sağlığı, Ruhsal Bozukluklar ve Başa Çıkmanın Kavramsallaştırılması”. çev. Vahap Yorgun. Müslümanlar için psikolojik danışma: kültüre ve dine duyarlı ruh sağlığı müdahaleleri. ed. Sameera Ahmed - Mona M. Amer. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 1. Basım, 2015.
• Uysal, Veysel. Geleneksellik-Çağdaşlık Bağlamında Türkiye’de Dindarlık ve Kadın. İstanbul: Dem Yayınları, 2006.
• Uzman, Mazhar Osman. Psychiatria. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Vural, Muhammet Enes. Hayatın Anlamı, Dindarlık ve Ruh Sağlığı İlişkisi: Bir Karma Yöntem Araştırması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• WHO/Hacettepe Üniversitesi. ICD-10 Bölüm V Temel Sağlık Hizmetleri İçin Ruhsal Bozuklukların Tanı ve Tedavi Rehberi. çev. Ahmet Göğüş vd. Istanbul: Net Matbaacılık Türkiye, 1998.
• World Health Organization (ed.). The Icd-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders: Clinical Descriptions and Diagnostic Guidelines. Geneva: World Health Organization, 1992.
• Yağlı Soykan, Nurdan. “Psikolojik İyi Oluş ve Din”. ed. Nevzat Gencer vd. Kars: Ertem Kafkars Yayınları, 2022.
• Yapıcı, Asım. “Algısal Açıdan Müslüman Kimliği ve Dindarlık”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay - Celaleddin Çelik. Adana: Karahan Kitabevi, 1. Basım, 2006.
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din : Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi, 2. Basım, 2013.