The Evaluating of Al-Ghazali’s Abjuration to Islamic Philosophers in Terms of Attribution of Theories

Yıl 2012, Cilt: 12 Sayı: 2, 277 - 298, 01.06.2012

Beyazıt Yaşar Seyhan

Öz

Islamic philosophers have received much criticism in the history of Islamic thought. Ghazali was also one of those who criticized the philosophers. Even criticizing them in some respects he accused them of “takfeer (abjuration)”. The belief that the result of this heavy criticism of Ghazali’s has turned into the anti- philosophy in the Islamic World has become widespread. However, it is important to find out what Ghazali’s intention with this abjuration is. Therefore, it is necessary to analyse Ghazali’s period and what kind of a motivation he was in. The possible meaning to be loaded to the word “takfeer (abjuration)” can be a psycho-social (cognitive) pattern judgment used for the elimination of a social concern rather than religious concerns or concerns of faith. Revealing the analysis of this process, the attribution theories of social psychology can be utilized. Because, we think that social psychology needs to have the viewpoint with an interdisciplinary perspective to the conflict between Kalam and philosophy over centuries. Besides, we believe that some issues for which Ghazali criticizes the Islamic philosophers look upon today’s community and youth. Our opinion is also supported by some data of the contemporary social psychology.

Anahtar Kelimeler

Attribution theory, İslamic philosophers, Gazali, abjuration (takfeer), criticism and social psychology

Gazali’nin İslam Filozoflarını Tekfir Etmesinin Yükleme Kuramları Açısından Değerlendirilmesi

Öz

İslam düşünce tarihi incelendiğinde İslam felsefecilerine yönelik birçok eleştiri olduğu görülmektedir. İslam felsefecilerinin eleştirenleri arasında Gazali önemli bir yer tutmaktadır. Gazali de filozofları eleştirenlerdendi. Hatta bu eleştirilerinde daha da ileri giderek onları eleştirirken bazı konularda tekfirle itham etmiştir. Bu durum, İslam dünyasındaki felsefe karşıtlığının doğmasında Gazali’nin bu ağır eleştirilerin olduğu kanısını yaygın hale getirmiştir.  Ancak bu kanının doğru olup olmadığını anlayabilmek için Gazali’nin eleştirilerindeki tekfir ile niyetinin ne olduğunu ortaya çıkarmak önemlidir. Bunun için Gazali’nin dönemini ve nasıl bir güdülenme içinde olduğunu tahlil etmek gerekir. “Tekfir” kelimesine yüklenebilecek muhtemel anlam, dini ve itikadi kaygılardan çok toplumsal bir kaygının izalesi için kullanılan psiko-sosyal bir (bilişsel) kalıp yargı olabilir. Bu sürecin tahlilini ortaya koyarken sosyal psikolojinin yükleme kuramlarından istifade edilebilir. Çünkü disiplinler arası bir çalışma ile yüzyıllar süren kelam-felsefe çekişmesine sosyal psikolojinin bakış açısının olması gerektiğini düşünüyoruz. Ayrıca Gazali’nin İslam filozoflarını eleştirdiği bazı konuların günümüz toplum ve gençliğine baktığını düşünüyoruz. Bu kanaatimiz sosyal psikolojisinin birtakım verileri tarafından da desteklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yükleme teorisi, İslam filozofları, Gazali, tekfir, eleştiri ve sosyal psikoloji

Kaynakça

• AYIK, Hasan. (2009), “Gazali”nin Eleştirileri Felsefeyi Bitirdi mi?” İstanbul: Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi, IX (2), 37-38.
• el-CABİRİ, Muhammed Abid. (2000), Arap-İslam Aklının Oluşumu, (Çev. İbrahim Akbaba), İstanbul: Kitabevi.
• ÇELEBİ, Katip. (1972), Mizanu’l-Hak, İstanbul:
• ÇUBUKÇU, İ. Agah. (1964), Gazzali ve Batınilik, Ankara: Resimli Posta Matbaası.
• DENİZ, Gürbüz. (2009), Kelam- Felsefe Tartışmaları, Ankara: Fecr Yayınları.
• FARABİ. (1990), el-Ârâ’ ehl el-medine el-fadıla, (çev. Ahmet Arslan), Ankara : Vadi yayınları.
• FAZLU’R-RAHMAN. (1997), Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu, (Çev:. Salih Akdemir), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• FREEDMAN, J.L. SEARS D.O. CARLSMITH J.M. (1993), Sosyal Psikoloji, (Çev. Ali Dönmez), Ankara: İmge Kitapevi.
• GAZALİ, Ebu Hâmid Muhammed. (1901), Faysalu’t- Tefrika beyne’l- İslam ve’z Zındıka, (Nşr. Mustafa el-Kabbani ed-Dımeşkî), Mısır:
• GAZALİ, Ebu Hâmid Muhammed. (1975), İhyau Ulumid Din, İstanbul: Bedir Yayınları.
• GAZALİ, Ebu Hâmid Muhammed. (1981), Tehafütü’l-Felasife, (Çev.: Bekir Karlığa,) İstanbul: Çağrı Yayınları.
• GAZALİ, Ebu Hâmid Muhammed. (1988), el Munkız mine’d- Dalâl, Beyrut: Daru’lKitabu’l- İlmiyye.
• GÜRSES, İbrahim. (2008), “Yükleme Teorisi ve Din İlşiksi Üzerine Bir Değerlendirme”, Uludağ Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi, c.17, s.2, Bursa.
• HEİDER, Fritz. (1958), The Psychology of Interpersonal Relations, New York: Wiley
• HOGG, M. A., VAUGHAN G.M. (2006), Sosyal Psikoloji, (Çev. İ. Yıldız, A. Gelmez), Ankara: Ütopya Yayınevi.
• İBN-İ KAYYİM. Muhammed b. Ebi Bekir (İbn Kayyim el –Cevziyye),(1358). İğasetü’l Lehfan fi Mesaidi’ş-Şeytan, (Tah:. Muhammed Hamid el- Fıkhi), Beyrut: Daru’lMarife.
• İBNİ SİNA. Ebu Ali el Hüseyin b. Ali. (1992), en-Necat fi’l Mantıki ve’l-İlahiyat, Beyrut: Daru’l-Cîl.
• KATİP ÇELEBİ. (1941), Keşfu’z-Zunun, Beyrut: Dar-u İhyai’t-Turâsî’l-Arabî, 1: 680.
• KAYA, Mahmut. (1995), “Felsefe”, TDV İslam Ansiklopedisi, 12: 311–319.
• KILAVUZ, Ahmet Saim. (2000), İman Küfür Sınırı, İstanbul: Marifet Yayınları.
• KOLOĞLU, Ş. Orhan. (2010), Mutezile’nin Felsefe Eleştirisi, Bursa: Emin Yayınları.
• KÜYEL, Mübahat Türker. (1956), Üç Tehafüt Bakımından Felsefe Ve Din Münasebeti, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• M.SAİD, Şeyh. (1996), “Gazali” İslam Düşünce Tarihi, (Çev.: Mustafa Armağan, Ed.: M.M. Şerif), İstanbul: İnsan Yayınları.
• OK, Üzeyir. (2007), İnanç Psikolojisi, Ankara: İlahiyat (Araştırma inceleme 67).
• ÖZDOĞAN, Öznur. (2011), “Gazali ve Benötesi” Ankara İlahiyat Fak. Dergisi, c.2, sayı 2, ss. 5–19.
• REFİK, El-ACEM. (2000), “Gazali’nin Mantık Kitaplarında Tanım Konusu” İslami Araştırmalar Dergisi, Gazali Sayısı, 13: 321–339.
• SAÇAKLIZADE eş Şeyh Muhammed b. Ebi Bekr el- Meraşi. (2009), Tertibu’l-Ulûm, (Çev: Z.Pak, M. A. Özdoğan), Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• SAYAR, Kemal. (2010), Geçmişin bilgeliği bugünün psikoterapileriyle buluşabilir mi?, Sufi Psikolojisi, (yay. Kemal Sayar), İstanbul: Timaş Yayınları.
• SCHULT, Duane, SCHULT P. (2007), Modern Psikoloji Tarihi, (çev.: Yasemin Aslay), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• TAYLOR, Shelley E., PEPLAU, L.A., SEARS D.O. (2010), Sosyal Psikoloji, (Çev. Ali Dönmez), İstanbul: İmge Yayınevi.
• TERKAN, Fehrullah. (2007), Çatışmanın Dinamikleri, Ankara: Elis Yayınları.
• TOKTAŞ, Fatih. (2004), İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, İstanbul: Klasik Yayınları.
• TWENGE, Jean.M. (2009), Ben Nesli, (Çev. Esra Öztürk), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman. (1998), İslam’da İnanç Konuları ve İtikadi Mezhepler, İstanbul: Marifet Yayınları.
• YAVUZ, Y.Şevki. (1994), “Ebu Hanife”, TDV İslam Ansiklopedisi, 10: 138-143.
• ZAGZEBSKİ, Linda Trinkous. (2007), Phylosophy of Religion, Malden, Blackwell Publishing.