BAZI DİN-İNANÇ VE KÜLTÜRLERDE RAḤMĀN KAVRAMININ TARİHİ SERENCAMI

Year 2022, Volume: 22 Issue: 1, 135 - 155, 30.06.2022

Ertuğrul Döner Yusuf Özcan

https://doi.org/10.30627/cuilah.1100122

Abstract

Raḥmān (rḥmn) kelimesinin oldukça uzun bir geçmişe sahip olduğu ifade edilmiştir. Suriye ve Güney Arabistan’daki çok tanrılı dinlerin yanı sıra Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam gibi tek tanrılı dinler tarafından kelimenin hangi çerçevede nasıl kullanıldığını incelemek ve kökeni hakkında bilgi verebilmek adına çalışmamızın önemli birtakım veriler sunacağı kanaatini taşımaktayız. Raḥmān kelimesinin en eski formu olarak kabul edilen rḥmn’ye pagan metinleri arasında yer alan Tell Fekherye ve Palmira Kitabeleri başta olmak üzere Ahikar’ın Öğütleri’nde rastlanmaktadır. Tevrat ve İncil’in yanı sıra Ma’arib ve Murayghan Kitabeleri gibi bazı Yahudi ve Hıristiyan metinlerinde, ayrıca Cahiliye Arap şiiri ve Kur’ân’ı Kerîm’de Raḥmān kelimesinin kullanıldığı görülmektedir. Çalışmamız, pagan bir ortamda doğduğu düşünülen Raḥmān’ın, ilerleyen zamanlarda Yahudi ve Hıristiyan bir bağlama dönüşmesinin arka planını, ayrıca Cahiliye Arap şiiri ve Kur’ân’ı Kerîm’de hangi anlamlarda ve nasıl kullanıldığını ortaya koymaya yönelik olacaktır.

Keywords

Rahmân, Paganizm, Yahudilik, Hıristiyanlık, İslam

Historical Adventure of Raḥmān Concept in Some Religions, Beliefs and Cultures

Abstract

It has been stated that the word Raḥmān (rḥmn) has a very long history. We believe that our study will provide some important data in order to examine how the word is used by the monotheistic religions such as Judaism, Christianity and Islam, as well as the polytheistic religions in Syria and South Arabia, and to give information about its origin. rḥmn, which is accepted as the oldest form of the word Raḥmān, is found in The Words of Ahiqar, especially in the Tell Fekherye and Palmyra Inscriptions, which are among the pagan texts. In addition to the Torah and the Bible, it is seen that the word Raḥmān is used in some other Jewish and Christian texts, in the Ma'arib and Murayghan Inscriptions and also in Jahiliyya Arabic poetry and in the Qur'an. Our study will aim to reveal the background of Raḥman, who is thought to have been born in a pagan environment, to a Jewish and Christian context later on, and also to reveal the meanings and how it was used in the Jahiliyya Arabic poetry and the Qur'an.

Keywords

Rahmân, Paganism, Judaism, Christianity, Islam

References

• Abdallah, Y. M. “The Inscription CIH 543. A new reading based on the recently found original”. Sayhadica, Recherches sur les Inscription de l’Arabie pré-islamique offertes par des collègues au Professeur A. F. L. Beeston. ed. Chr. Robin, M. Bāfaqīh. Paris: Librarie Orientaliste Paul Geuthner, 1987.
• Abdulbākī, Muhammed Fuād. el-Mu‘cemu’l-müfehres li-elfāẓi’l-Ḳur’āni’l-Kerīm. Kahire: Dāru’l-Hadīs, 1996.
• Ahroni, Reuben. Yemenite Jewry: origins, culture and literature. Bloomington: Indiana University Press, 1986.
• Ali, Cevād. el-Mufaṣṣal fī tārīḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslām. çev. Dursun Hazer-Fethullah Zengin. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Arslantaş, Nuh. Emeviler Döneminde Yahudiler. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2005.
• Beeston, Alfred Felix Landon. “Notes On The Mureighan Inscription”. Bulletin of The School of Oriental and African Studies 16/2 (1954), 389-392.
• Biggs, Robert D. (ed.). The Assyrian Dictionary. Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago, 1999.
• Bozkurt, Nebi & Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Mekke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/555-563. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Brown, W. L. & Beeston, A. F. L. “Sculptures and Inscriptions for Shabwa”. Journal of the Royal Asiatic Society 1/2 (1954), 43-62.
• Cevherī, İsmail b. Hammād. Tācu’l-luġa ve ṣıḥāhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulġafūr ‘Âttār. Beyrut: Dāru’l-‘İlm li’l-Melāyīn, 1990.
• Çağatay, Neşet. İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., 1982.
• Çağırıcı, Mustafa. “Arap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/316-321. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Çiçek, Yuliyos Yeşu. Ahikar’ın Öğütleri. çev. Yuhanun Gülten-Abgar Gülten. İstanbul: Gerçeğe Doğru Kitapları, 2004.
• Doğangül, Ömer Faruk. Câhiliye Döneminde Fil Olayı ve Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Döner, Ertuğrul. “Dine İlişkin Bazı Bilgi, Rivayet ve Kıssaların Hareket Noktası: Yemen/Yemen Yahudi ve Hıristiyanları”. Dinî Araştırmalar 18/46 (2015), 209-232.
• Ebu’l-Ferec, Cemāluddīn Abdurrahmān b. Alī b. Muhammed Bağdādī. Keşfu’l-müşkil min ṣaḥīḥi’ṣ-ṣaḥīḥayn. thk. Ali Hüseyin Bevvāb. Riyad: Dāru’l-Vatan, 1997.
• Ezherī, Ebū Mansūr Muhammed b. Ahmed. Tehẕību’l-luġa. thk. Muhammed Avad Mir‘ad. Beyrut: Dāru İhyāi’t-Turāsi’l-‘Arabī, 2001.
• Fayda, Mustafa. İslâmiyetin Güney Arabistan’a Yayılışı. Ankara: Ankara Ü. İlahiyat Fakültesi Yay., 1982.
• Ferāhīdī, Halīl b. Ahmed. Kitābu’l-‘ayn. thk. Abdulhamīd Hindāvī. Beyrut: Dāru’l-Kütubi’l-‘Ilmiyye, 2003.
• Fīrūzābādī, Muhammed b. Yakub. el-Ḳāmūsu’l-muḥīṭ. thk. Muhammed Naīm el-‘Arksūsī. Beyrut: Müessesetu’r-Risāle, 2005.
• Ginsberg, Harold Louis. “Aramaic Proverbs and Precepts: The Words of Ahiqar”. The Ancient Near East: An Anthology of Texts and Pictures. ed. James B. Pritchard. United Kingdom: Princeton University Press, 2011.
• Greenfield Jonas C. “From ‘Lh Rḥmn to al-Raḥmān: The Source of A Divine Epithet”. Judaism and Islam: Boundaries, Communication and Interaction. ed. B. H. Hary vd. Leiden: Brill, 2000.
• Greenfield, Jonas C. & Shaffer, Aaron. “Notes on the Akkadian-Aramaic Bilingual Statue from Tell Fekherye”. Iraq 45/1 (1983), 109-116.
• Greenfield, Jonas C. “Ba’al’s Throne and Isa. 6:1.”. Mélanges bibliques et orientaux en l'honneur de M. Mathias Delcor. ed. Andre Caquot vd. Kevelaer: Butzon & Bercker, 1985.
• Günaltay, M. Şemsettin. İslâm Öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2006.
• Gündüz, Şinasi. “Cahiliye Dönemi Arap Putperestliği”. Cahiliye Araplarının İlahları. ed. Mehmet Mahfuz Söylemez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Healey, John F. “Religions in the Graeco-Roman World”. The Religion of the Nabataeans: A Conspectus. ed. David Frankfurter vd. Leiden: Brill, 2001.
• Hirschberg, Haim Z’ew. “Arabia”. Encyclopaedia Judaica. ed. Cecil Ruth. Jerusalem: Keter Publishing House, ts. Hitti, Philip K. History of The Arabs. London: Macmillen & Co., 1946.
• Hughes, Aaron W. “South Arabian ‘Judaism’, Himyarite Rahmanism and the Origins of Islam”. Remapping Emergent Islam: Texts, Social Settings and Ideological Trajectories. ed. Carlos A. Segovia. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2020.
• Islamic Awareness. “Raḥmānān (RḤMNN) – An Ancient South Arabian Moon God?”. Erişim 1 Ocak 2022. http://www.islamic-awareness.org/Quran/Sources/Allah/rhmnn.html
• Islamic Awareness. “Responses to Islamic Awareness: Rahmanan (RHMNN) – An Ancient South Arabian Moon God?”. Erişim 1 Ocak 2022. http://www.answering-islam.org/Responses/Saifullah/rahman_av.html
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• İbn ‘Abbād, İsmail. el-Muḥīt fi’l-luġa. thk. Muhammed Hasan. Beyrut: ‘Ālemu’l-Kütub, 1994.
• İbn Dureyd el-Ezdī. Cemheratu’l-luġa. thk. Remzi Münīr. Beyrut: Dāru’l-‘İlm li’l-Melāyīn, 1987.
• İbn Fāris, Ahmed. Mu‘cemu Makāyīsi’l-Luġa. thk. Abdusselām Muhammed Hārūn. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hişām, Ebū Muhammed Abdulmelik. es-Sīretu’n-nebeviyye. nşr. Mustafa Sakka. Beyrut: y.y., ts.
• İbn Kesīr, Ebu’l-Fidā İmāmuddīn İsmāil b. Ömer. Tefsīru’l-Ḳurʾāni'l-ʿaẓīm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed vd. Kahire: Mektebetu’l-Evlādi’ş-Şeyh li’t-Turās, 2000.
• İbn Kuteybe, Ebū Muhammed Abdullah b. Müslim. Ġarību’l-Ḳur’ān. thk. Ahmed Sakar. Mısır: y.y., 1978.
• İbn Manzūr, Ebu’l-Fazl Cemāluddīn Muhammed b. Mükerrem. Lisānu’l-‘Arab. thk. Abdullah el-Kebīr vd. Kahire: Dāru’l-Ma‘ārif, ts.
• İbn Sīde, el-Mursī. el-Muḥkem ve’l-muḥīṭu’l-a‘zam. thk. Abdulhamid Hindāvī. Beyrut: Dāru’l-Kütubi’l-‘İlmiyye, 2000.
• İsfahānī, Rāğıb. el-Mufredāt fī ġarībi’l-Ḳur’ān. thk. Muhammed Seyyid Kīlānī. Beyrut: Dāru’l-Ma‘rife, 2008.
• Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of the Qur’ān. Baroda: Oriental Institute, 1938.
• Karash, Sara E. & Hurvitz, Mitchell M. “Geonim”. Encyclopedia of Judaism. New York: Facts On File, 2006.
• Kister, Maib Jacob. “Hulubân Seferi (Ebrehe’nin Seferi Üzerine Yeni Bir Bakış)”. çev. Fatih Erkoçoğlu. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2010), 575-586.
• Kościelniak, Krzysztof. “Jewish and Christian Religious Influences on pre-Islamic Arabia on the Example of the Term RḤMNN (the Merciful)”. Orientalia Christiana Cracoviensia 3 (2011), 67-74.
• Kurtubī, Muhammed b. Ahmed. el-Cāmiʿ li-aḥkāmi’l-Ḳurʾān. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkī. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risāle, 2006.
• Kuzgun, Şaban. “Hanīf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/33-39. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Linderberger, James M. The Aramaic Proverbs of Ahiqar. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1983.
• Lipinski, Edward. “The Bilingual Inscription from Tell Fekherye”, Studies in Aramaic Inscriptions and Onomastics 2 (1994).
• Maden, Mustafa. Kur’an’da er-Rahman İsmi ve Bu İsme Yönelik İddialara Muhatap Olan Ayetlerin Yorumu. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Muraoka, Takamitsu. “The Tell Fekherye Bilingual Inscription and Early Aramaic”. Abr-Nahrain 22 (1983–1984), 79-117.
• Nebes, Norbert. “The Martyrs of Najrān and the end of the Ḥimyar”. The Qur’ān in Context: Historical and Literary Investigations into the Qurʾānic Milieu. ed. Angelika Neuwirth vd. Leiden: Brill, 2010.
• Newby, Gordon, A History of the Jews of Arabia. Colombia: University of South Carolina Press, 1988.
• Ortakcı, Halil. “Himyerîler (M.Ö.115-M.S. 525)”. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/2 (2017), 92-124.
• Ömer, Ahmed Muhtār. Mu‘cemu’l-luġati’l-‘Arabiyyeti’l-mu‘āṣıra. Kahire: ‘Ālemu’l-Kütub, 2008.
• Özcan, Zeki. Teolojik Hermenötik. İstanbul: Alfa Yayınları, 2000.
• Parpola, Simo. Letters from Assyrian Scholars to the Kings Esarhaddon and Assurbanipal. Neukirchen-Vluyn: Butzon and Berker, 1970.
• Porten, Bezalel & Yardeni, Ada. Text Book of Aramaic Documents from Ancient Egypt. Jerusalem: The Hebrew University, 1993.
• Porter, J. R. “Arabia Felix: Israelites, Jews and Christians”. Arabia and The Gulf: From Traditional Society to Modern States. ed. Lan Richard Netton. London: Cambridge University Press, 1986.
• Rabinowitz, Louis Isaac. “God, names of”. Encyclopaedia Judaica. Jerusalem, Keter Publishing House, 2007.
• Rızā, Reşid. Tefsīru’l-Ḳur’āni’l-ḥakīm -Tefsīru’l-Menār-. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısriyye, 1944.
• Robinson, Neal. Discovering the Qur’an: a contemporary approach to a veiled text. London: SCM Press, 2003.
• Ryckmans, Gonzague. “Inscription sud-arabes (dixiéme série)”. Le Muséon 66 (1953), 267-317.
• Ryckmans, Gonzague. “Inscription sud-arabes (douziéme série)”. Le Muséon 68 (1955), 308-315.
• Ryckmans, Gonzague. “Inscription sud-arabes (on iéme série)”. Le Muséon 67 (1954), 99-105.
• Ryckmans, Gonzague. “Une inscription chrétienne sabéenne Musées d’Antiquités d’İstanbul”. Le Muséon 59 (1946), 165-172.
• Ryckmans, Javier. “The Old South Arabian Religion”. Yemen: 3000 Years of Art and Civilisation in Arabia Felix. ed. W. Daum. Innsbruck: Umschau-Verlag, 1988.
• Sālis, Ya’kūb. eş-Şuhedāu’l-Hımyeriyyūne’l-‘Arab fī’l-vesā’iḳi’s-süryāniyye. Dımeşk: el-Mecelletu’l-Butrukiyye, 1966. Smith, Sidney. “Events in Arabia in the 6th Century A.D”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 16/3 (1954), 425-468.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Cahiliye Arap İnancında Putların Yeri”. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 11/1 (2014), 9-50.
• Taberī, Muhammed b. Cerīr. Cāmiʿu’l-beyān ʿan teʾvīli ʾāyi’l-Ḳurʾān. thk. Abdullāh b. Abdulmuhsin et-Turkī. Kahire: Dāru Hecr, 2001.
• Teixidor, Javier. “The Anonymous God”. The Pantheon of Plamyre. Leiden: Brill, 1979.
• Teixidor, Javier. Inventaire des ınscriptions de Palmyre XI. Beyrut: Institut Français d’archéologie de Beyrouth, 1965.
• Topaloğlu, Bekir. “Rahmân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/415-417. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Usta, İbrahim. İslām Öncesi Arap Mitolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Watt, W. Montgomery. Kur’an’a Giriş. çev. Süleyman Kalkan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Yıldırım, Suat. “er-Rahmān Vasfının Kur’ān-ı Kerīmde Kullanılışı”. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi 4 (1980), 21-40.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Arabistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/252-258. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Zebīdī, Muhammed Murtazā. Tācu’l-‘arūs. thk. Ahmed Ferrāc. Kuveyt: et-Turāsu’l-‘Arabī, 1965.