Al-Ghazâli’s critique of the scholars in his period

Yıl 2013, Cilt: 13 Sayı: 2, 117 - 138, 01.04.2013

Bülent Çelikel

Öz

Struggling as a religious scholar (mudarris) at the outset of institutionalization on Islamic education, Ghazali’s career and research in terms of educational his-tory is extremely important. While reading his studies, it is likely to find judg-ments and critiques between the lines. There are the contemporary scholars (‘ulamâ) in the center of criticism of his study named Ihyâ. According to him, ‘ulamâ are the main reason for the moral decline in the community, and they moved away from the purpose on account of passion for financial gain although the main purpose of them is to glorify the good. The deviation from the social role of them conforms to French thinker Benda’s criticism, who criticized 19th century intellectuals and described the criticism as “treason”. We will consider the critiques in question throughout the article within the framework of this thought and line with Ghazâli’s autobiography named al-Munqız.

Anahtar Kelimeler

al-Ghazali, ‘the Critique of the Scholars, the role of the intellectual.

Gazâlî’nin Dönemindeki Ulemâya Yönelttiği Eleştiriler

Öz

İslâm eğitim tarihinde kurumsallaşmanın başladığı dönemde müderrislik yapan Gazâlî’nin hayatı ve eserleri eğitim tarihi bakımından son derece önemlidir. Onun eserlerini okurken, satır aralarında kendi dönemine ait tespit ve tenkitleri bulmak mümkündür. Onun özellikle İhyâ adlı eserindeki eleştirilerin merkezinde döneminin ulemâsı yer alır. Ona göre toplumdaki ahlâkî çöküntünün baş müsebbibi ulemâdır. Asıl amacı iyiliği yüceltmek (emr-i ma’rûf) olan ulemâ, maddî menfaat sevdasına kapılarak bu amacından uzaklaşmıştır. İşte ulemânın toplumsal rolündeki bu sapma, Fransız düşünür Benda’nın 19. yy. aydınına yönelttiği ve “ihânet”le tanımladığı eleştiriye uymaktadır. Söz konusu eleştiriler, makale boyunca bu fikrî temel üzerinde ve Gazâlî’nin Munkız adlı otobiyografisi paralelinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gazâlî, ‘ulemâ eleştirisi, aydının işlevi

Kaynakça

• Abdülkayyum, İmam Gazzâlî’nin Mektupları, (İngilizce’den çev. G. Uğurlu), İnkılâb Yay., İstanbul 2002.
• ________, Letters of Al-Ghazzali, Kitab Bhavan, India 1992.
• Althusser, Louis, Yeniden-Üretim Üzerine, (çev. A. I. Ergüden, A. Tümertekin), İthaki Yay., İstanbul 2006.
• Atay, Hüseyin, “Gazzali’nin Felsefeye Karşı Tutumu”, 900. Vefat Yılında Uluslararası Gazzâlî Sempozyumu (Bildiriler Kitabı), İstanbul 2012.
• Aydın, Mehmet S., İslâm’ın Evrenselliği, Ufuk Kitapları, İstanbul 2000.
• Aydın, Mehmet, “Gazali’nin Dil Felsefesinin Dayandığı İlkeler ve Kavramsal Uzanımları”, DEÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXX, İzmir 2009.
• Ayık, Hasan, “Gazali’nin Eleştirileri Felsefeyi Bitirdi mi?”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX/2, 2009.
• Bağla, Lusin, “Antonio Gramsci ve Aydınların Rolü Sorunu”, www.birikimdergisi.com/birikim/dergiyazi.aspx. (5 Ekim 2010).
• Benda, Julien, Aydınların İhaneti, (çev. Cem Soydemir), Doğu Batı Yay., Ankara 2006. Bozkurt, Nejat, 20. Yüzyıl Düşünce Akımları, Yorumlar ve Eleştiriler, Sarmal Yay., İstanbul, 1998.
• Ceylan, Yasin, “Felsefe ile Tasavvuf Arasında Bir Düşünür Olarak Gazâlî”, Felsefe Dünyası, 8, (Temmuz) 1993.
• Çağan, Kenan, “Entelektüel İmgesi Üzerine”, Entelektüel ve İktidar, (ed. K. Çağan), Hece Yay., Ankara 2005.
• Çağrıcı, Mustafa, Gazzâlî’ye Göre İslâm Ahlâkı, Ensar Yay., İstanbul 2013.
• Çelik, Kevser ve Albayrak, Mevlüt, “Gazâlî ve Tamamlayıcı Ahlâk Felsefesi”, Diyanet İlmi Dergi, C. 47, S. 3, 2011.
• Çelikel, Bülent, Gazâlî ve Eğitim, İzmir İlâhiyat Vakfı Yay., İzmir 2009. el-Mekkî, Ebû Tâlib, Kûtü’l-Kulûb (Kalplerin Azığı), II, (ter. M. Tan), İz Yay., İstanbul 19
• Fazlur Rahman, Tarih Boyunca İslâmî Metodoloji Sorunu, (çev. S. Akdemir), Ankara Okulu Yay., Ankara 1995.
• Gazâlî, Aldananlar, Semerkand Yay., (ter. F. Yılmaz), İstanbul 2003.
• ________, el-Keşf ve’t-Tebyîn fî Ğurûri’l-Halki Ecma’în, Mecmûatu Resâil içinde, Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
• ________, Dalâletten Hidâyete, (çev. Y. Pakiş), Umran Yay., İstanbul 1996.
• ________, el-Munkızu mine’d-Dalâl, Mecmûatu Resâil içinde, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
• ________, İhyâu Ulûmi’d-Dîn Tecümesi, (ter. A. Serdaroğlu), Bedir Yay., İstanbul 1974. ________, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, Matbaatu’l-İstikâme, Mısır, ty.
• Goodman, Lenn E., İslâm Hümanizmi, (çev. A. Arslan), İletişim Yay., İstanbul 2006.
• Griffel, Frank, Gazâlî’nin Felsefî Kelâmı, (çev. İ. H. Üçer, M. F. Kılıç), Klasik Yay., İstanbul 200 Güngör, Erol, Sosyal Meseleler ve Aydınlar, (haz. R. Güler, E. Kılınç), Ötüken Neş., İstanbul 2003.
• Işık, Aydın, “Küfür-İman Sınırında: Gazali’de Tasdik Kavramı ve Uzanımları”, DEÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXVI, İzmir 2007.
• İşcan, M. Zeki, “Gazâlî’nin İhyâ ve Islah Düşüncesine Genel Bir Bakış”, Diyânet İlmi Dergi, C. 47, S. 3, 2011.
• Kayıklık, Hasan, “Gazâli’de Dinsel Yaşayışın Evrimi”, Dinî Araştırmalar, C. 5, S. 14, EylülAralık 2002.
• Kırca, Celal, “Dinî İlimleri İhyâ Hareketi İçinde Gazâli’nin Yeri”, Ebû Hâmid Muhammed el-Gazâlî, Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yay., Kayseri 1988. Konur, Himmet, İnsana Yolculuk: Tasavvuf Ahlâkı ve İlâhî Ahlâk, H Yay., İstanbul 2009. Makdisî, George, İslâm’ın Klâsik Çağında Din, Hukuk, Eğitim, (çev. H. T. Başoğlu), Klasik Yay., İstanbul 2007.
• ________, İslâm’ın Klâsik Çağında ve Hıristiyan Batı’da Beşerî Bilimler, (ter.: H. Tuncay Başoğlu), Klasik Yay., İstanbul 2009.
• ________, Ortaçağ’da Yüksek Öğretim, (çev. A. H. Çavuşoğlu, H. T. Başoğlu), Gelenek Yay., İstanbul 2004.
• Maz, Adam, Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti, (çev. S. Şaban), İnsan Yay., İstanbul 2000.
• Ozolins, John, “Değişen Bir Dünyada Küreselleşme, Eğitim ve Değerler”, Küreselleşme Sürecinde Eğitim Sorunlarının Felsefi Boyutu, Bildiriler ve Tartışmalar, Eğitim-Bir-Sen Yay., Ankara 2009.
• Popper, Karl R., Hayat Problem Çözmektir: Bilgi, Tarih ve Politika Üzerine, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2005.
• Reis, Bedriye, “Gazâlî’ye Göre Sözde Sûfîler ve Yanılgı Noktaları”, EKEV Akademi Dergisi, S. 55, (Bahar) 2013.
• Sancar, Faruk, “Gazali Öncesi Sufi Geleneğinde Nübüvvet Anlayışı”, DEÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXIX, İzmir 2009.
• Smith, Margeret, “Gazâlî’nin Öncüsü el-Muhâsibî”, (çev. M. Okumuş), Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, S. 9, Temmuz-Aralık 2002.
• Şahin, Hasan, “Gazâlî ve Tasavvuf”, Ebû Hâmid Muhammed el-Gazâlî, Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yay., Kayseri 1988.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Turan Neş., İstanbul 1969. Uyanık, Mevlüt, İslâm Bilgi Felsefesi’nde Kalbin Anlaması Gazzâlî Örneği, Araştırma Yay., Ankara 2005.
• Ülken, H. Ziya, Ahlâk, Ülken Yay., İstanbul 2001.
• Watt, W. Montgomery, İslamda Siyasal Düşüncenin Oluşumu, (çev. U. M. Kılavuz), Birey Yay., İstanbul 2001.
• ________, Müslüman Aydın (Gazâlî Hakkında Bir Araştırma), (çev. H. Özcan), DEÜ Yay., İzmir 1989.
• Yeprem, Saim, “Takdim”, İnanç Esasları Hakkında Kesin Delillere Ulaştıran Kılavuz: Kitâbü’l-İrşâd, (mtr. A. Bülent Baloğlu, Sabri Yılmaz, Mehmet İlhan, Faruk Sancar), TDV Yay., Ankara 2010.
• Yılmaz, Sabri, Kelamda Te’vil Sorunu, Araştırma Yay., Ankara 2009.
• Zerrinkub, Hüseyin, Medreseden Kaçış, (çev. H. Soylu), Anka Yay., İstanbul 2001 