Bir Aktivite Sistemi Olarak “İnanç”: İnanç Gelişimine Sosyo-Kültürel Bir Yaklaşım*

Yıl 2005, Cilt: 5 Sayı: 1, 111 - 134, 01.02.2005

Üzeyir Ok

Öz

Bu çalışmanın amacı, James Fowler tarafından geliştirilen inanç geli-şimi teorisini, sosyal etkileşimsel yönünü vurgulayarak geliştirmektir. Çalışma kısaca, inancı, gelişerek biriken bir geleneğin belirli unsurlarına inanma olarak algılanmasına alternatif olarak onun bir aktivite sistemi olarak algılanabileceğini ileri sürülmektedir. Böyle bir şekillendirmenin “inananlar” tarafından dini öğretilerin dinamik ve esnek bir biçimde algılanmasını destekleyeceği tezi üzerinde durulmaktadır. Çalışmada öncelikle İslam teolojisinde tanımlanan “iman” kavramının tanımı ele alındı ve bu tanımdaki muhtemel problemlere (inanç anlayışının dinamik olmadığı, günlük yaşamdan kopuk olduğu gibi) değinilmektedir. Ardından inanç gelişimi teorisinin kısaca tarihi arka planı, ana kavramları ve genel çerçevesi sunulmaktadır. Bu bağlamda yapı, aşama, gelişim, içerik ve boyutlar gibi yapısal-gelişimsel psikolojinin yapı taşlarını oluşturan kavramlar, onlara açıklık sağlamak ve bir sonraki aşamada yapılacak inanç tanımına alt yapı oluşturması bakımından betimlenmiştir. Daha sonra, Fowler tarafından geliştirilen “inanç” kavramının tanımı yapılmakta ve özellikle onun inancın etkileşimsel bir süreç olduğu konusundaki vurgusuna değinilmektedir. Fowler’nın kısaca değindiği inancın bu etkileşimsel yönü sosyo-kültürel aktivite teorisinden esinlenerek genişletilmeye çalışılmıştır. Böylece, inancın sosyal etkileşimsel yolla üretilişi, şekillenişi, ve “tüketimi” konusu özellikle de James Wertsch’in çalışmalarının katkılarıyla ifade edilmeye çalışılmıştır. Kısaca, Fowler tarafından tanımlanan inanç kavramının “dinlerüstü” içeriği, Müslüman bilim insanları tarafından Kurana atıfta bulunarak yapılan iman tanımları ile doldurularak üçgen bir aktivite sistemi halinde yeniden sunulmaktadır. İnancın bireysel aktivite sistemi içerisinde yer alışı ve bu aktivitenin bileşenleri (inanma aktivitesi, araç, sosyal ortam, hedef, aracı, amaç, görevler vs.) tek tek analiz edilmekte ve bu bileşenler arasındaki muhtemel ilişkilere (özne-araç, özne-grup, araç-hedef vs.) örneklerle atıfta bulunulmaktadır. Çalışma bu araştırmada betimlenen inanç modelinin, İslam dini geleneğinde yer alan din eğitimi, ergen eğitimi ve inanç bakımı (faith care) konusunda kullanımları ile ilgili doğurgu ve önerileriyle sona erdirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Demircan, A. (1996). Haricilerin Siyasi Faaliyetleri. İstanbul: Beyan Yayınları
• Dykstra, C. (1986). Faith Development and Religious Education. In C. Dykstra and S. Parks (eds.) Faith Development and Fowler. Birmingham (Alabama): Religious Education Press.
• Ebu Mansur al-Bağdadi (1037). Usulüd-Din. Bağdat: Daru'l Medine
• Engeström, Y. (1987). Learning by Expanding: An activity-theoretical approach to developmental research. Helsinki: Orienta-Konsultit.
• Engeström, Y. (1999). Activity theory and individual and social transformation. In Y. Engeström, R. Miettinen and R. Punamaki (Eds.) Perspectives on Activity Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
• Engeström, Y. and Miettinen, R. (1999). Introduction. In Y. Engeström, R. Miettinen and R. Punamaki (eds.) Perspectives on Activity Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
• Fığlalı, E. R. (1997). Hariciler. İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 16, s.173). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Fowler, J. W. (1992a). The Vocation of Faith Development Theory. in Fowler, Nipkow and Schweitzer (eds.) Stages of Faith and Religious Development: implications for Church, Education and Society. London: SCM
• Fowler, J. W. (1992b). The Enlightenment and Faith Development Theory. In J. Astley and L. Francis (eds.). Christian Perspectives on Faith Development. Leominster: Greenswing.
• Fowler, J. W. (1981) Stages of Faith: The Psychology of Human Development and the Quest for Meaning. London: Harper & Row.
• Fowler, J. W. (1986). Faith and the Structuring of Meaning. in C. Dykstra and S. Parks (eds.) Faith Development and Fowler. Birmingham (Alabama): Religious Education Press.
• Ginsburg, H. and Opper, S. (1969). Piaget’s Theory of Intellectual Development: An introduction. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
• Jackson, R. (2002). Religious Education: An interpretive approach. London: Hodder and Stoughton.
• Kegan, R. (1982). The Evolving Self: Problem and process in human development. Cambridge: Harvard University Press.
• Leeuw, G van der (1926). Religion in Essence and Manifestation. London: Allen and Unwin.
• Leont’ev, A. N. (1978). Activity, Consciousness, and Personality. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
• Leont’ev, A. N. (1981). Problems of the Development of Mind. Moscow: Progress.
• Luria, A. R. (1979). The Making of Mind: A personal account of Soviet psychology. Cambridge: Harvard University Press.
• Mead, G. H. (1938). The Philosophy of Act. Chicago: University of Chicago Press.
• Moseley, R. M. Jarvis, D. and Fowler, J. W. (editors) (1993). Manual for Faith Development Research. Georgia: Emory University.
• Ok, Ü. (2003). Kuran Okumanın ‘Metalinguistik’ Yapısı: Bir sosyokültüral aktivite teorisi yaklaşımı, İslamiyat, 6(4), 151-170.
• Streib, H. (2001). Faith development theory revisited: the religious styles perspective. The International Journal for the Psychology of Religion, 11(3), 143-158.
• Wertsch, J. V. (1995). The need for action in sociocultural research. In J. V. Wertsch, P. Del Rio and A. Alvarez (eds.). Sociocultural Studies of Mind. Cambridge: Cambridge University Press.
• Wertsch, J. V. (1998). Mind as Action. Oxford: Oxford University Pres.