İbn Fazlullah El-Ömerî’nin Mesâlikü’l-Ebsâr Adlı Eserinde Fırkaları Ele Alış Metodu Ve Makâlât Geleneğindeki Bilgi Ve Kaynaklık Değeri

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 337 - 366, 31.03.2023

Yusuf Yapıcı

https://doi.org/10.33415/daad.1209628

Öz

İslam makâlât geleneğinin durgunluk dönemini yaşadığı VIII/XV. asırda kitâbî faaliyete dair yeni heyecanı tebellür ettirecek eserlerin telif edildiğini görmekteyiz. Rivayet ilimleri özelinde tarih, tabakât ve teracîm hafızasını/geleneğini yeniden harekete geçiren bu eserler, yazıldıkları döneme özgü bir makâlât edebiyatının başlamasına da ön ayak olmuştur. Sözgelimi Makrîzî, Kalkaşendî ve Ömerî gibi Memlükler döneminde makâlât yazıcılığına dair bir anlatı sunan isimlerin kültür tarihi bağlamında yazdığı eserler yeni yazım tarzının en iyi örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada Ömerî’nin Mesâliku’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr adlı eseri irdelenmiş olup onun makâlât edebiyatına dair katkıları ele alınmıştır. Ömerî’nin fırkaları inceleme aşamasında uyguladığı metot ve bu fırkaları ele alırken onların bazı görüşlerini itibarsızlaştırmak için sarf ettiği çabanın özgünlüğü de tartışılmıştır. Ayrıca bu çalışmamızda Eş’arî ve Ehl-i hadis çizgide yazılmış makâlât ve reddiye türleri başta olmak üzere klasik makâlât eserlerine sıklıkla atıf yapan müellifin bu eserlerden etkilenip etkilenmediğine dikkat çekerek mukayeseli bir üslup ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam mezhepleri tarihi, Makâlât yazımı, Memlükler dönemi, Kültür tarihçiliği, Fırka tasnifi

Ibn Fadl Allah Al-Umarı's Method Of Handlıng Sects In Hıs Work Tıtled Masalık Al-Absar And The Value Of Knowledge And Sourcıng In The Tradıtıon Of Maqalat

Öz

During the 8th and 15th centuries, the Islamic Maqalat tradition experienced a period of peak development; we witnessed the composition of the works that generated renewed enthusiasm for writing. The emergence of these works, particularly in narrative sciences, revived the collective memory and tradition of history, tabaqat (genealogical classifications), and taradjîm (biography). As a result, they paved the way for developing a unique maqâlât literature specific to that era. During the era of maqalat writing, we encounter prominent figures such as Maqrizi, Qalkashandi, and Umari, who lived during the Mamluk period. Their narratives represent some of the finest examples of the new writing style in the cultural history of the works produced during that period. This research analyzes the literary work of Umari called Mesalik al-absar fi memalik al-amsar, and explores the significance of his contributions to the maqâlât literature. Additionally, this research delves into Umari's approach to analyzing different sects and highlights the unique originality of his efforts, particularly in refuting some of their viewpoints. Moreover, this research adopts a comparative perspective, particularly regarding the various types of maqalat and refutations produced by the Ash´aris and Ahl al Hadith, to investigate whether Umari frequently cited classical maqalat literature that was influenced by these works.

Anahtar Kelimeler

History of İslamic sects, Maqalat writing, Mamluk period, Cultural historiography, Sectarian classification

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb Arnavut, Âdil Mürşid. L Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• el-Askalânî, İbn Hacer. ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-mieti’s-sâmine. IV Cilt. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1993.
• Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler’de Tarih ve Tarihçiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. Sahihu’l-Buhârî. Beyrut: Daru İbn Kesîr, 2002.
• el-Eş’arî, Ebü’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. thk. Ahmed Cad. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2009.
• Gömbeyaz, Kadir. “73 Fırka Hadisinin Mezhepler Tarihi Kaynaklarında Fırkaların Tasnifine Etkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2005), 147-160.
• el-Hallâl, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed b. Hârûn. Sünne. thk. Atıyye ez-Zehrânî. VIII Cilt. Riyad: Daru’r-Râye, 1989.
• İbn Batta, Ebû Abdillâh Ubeydullah b. Muhammed b. Muhammed. el-İbâne an şerîati’l-fırakı’n-nâciye ve mücânebeti’l-fırakı’l-mezmûme. thk. Rızâ b. Na‘sân Mu’tî. IX Cilt. Riyad: Daru’r-Râye, 1994.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Kitâbu’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddîsîn. II Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumay’î li’n- Neşr ve’t-Tevzî, 2000.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Menî el-Hâşimî el-Basrî. Kitabu’t-Tabakâti’l-kebîr. ed. Adnan Demircan. XI Cilt. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yusuf. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kahire. thk. Muhammed Hüseyin Şemsüddin. XVI Cilt. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbn Teymiyye, Ebü’l Abbas Takıyyüddin. Mecmû’u fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. XXXVII Cilt. Medine: Matbaatü Melik Fahd, 2004.
• el-İsferayînî, Ebü’l-Muzaffer. et-Tebsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’n-nâciye ani’l-fırakı’l-hâlikîn. thk. Mecîd el- Halîfe. Lübnan: Dâru İbn Hazm, 2008.
• Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem, 2016.
• el-Lâlekâî, Ebü’l-Kâsım Hibetullâh b. el-Hasen b. Mansûr. Şerhu usûli i’tikâdi Ehli’s-sünne ve’l-cemâ’a. thk. Neşet b. Kemâl el-Mısrî. İskenderiyye: Daru’l-Basra, ts.
• el-Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed. el-Mukaffa’l-kebîr. thk. Muhammed el-Ya’lavî. VIII Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslamî, 1991.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. Sahihu Müslim. Riyad: Dâru Tayyibe, 2006.
• el-Ömerî, İbn Fazlullah. Mesâliku’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr. thk. Kâmil Selman el-Cubûrî. XXVII Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• es-Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavut - Mustafa Türkî. XXIX Cilt. Beyrut: Dâru İhyau’t-Turâsi’l-Arabî, 2000.
• es-Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ebu Muhammed b. Aşûr. X Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Şâkir, Mustafa. et-Târîhu’l-Arabî ve’l-müerrihûn. IV Cilt. Beyrut: Daru’l-İlim li’l-Melâyîn, 1978.
• eş-Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. thk. Ahmed Fehmî Muhammed. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. Tehzîbu’l-âsâr müsnedü İbn Abbas. thk. Mahmud Muhammed Şakîr. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1982.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmi’u’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. VI Cilt. Beyrut: Dâru’l- Garbi’l-İslamî, 1996.
• Yapıcı, Asım. “Farklı Dinî Kimlikler Arası Ön Yargı ve Ayrımcılık: Sahihlik İddiaları ve Dışlayıcı Söylemlerin Psikolojik Temelleri”. Partikülarizm ve Eleştiri. ed. Yusuf Okşar. 79-105. Ankara: Nobel, 2020.