İlahiyat Lisans Öğrencilerinin Din Eğitiminde Chatbot Kullanmaya Yönelik Davranışsal Niyetlerinin Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 1003 - 1043, 30.09.2025

Şeref Göküş , Zahide Yılmaz

https://doi.org/10.33415/daad.1688342

Öz

Bu araştırmanın amacı yükseköğrenimde din eğitimi alan öğrencilerin, çevrimiçi ortamlarda hizmet veren chatbot teknolojilerini öğrenmeye ve eğitimde kullanmaya yönelik davranışsal niyetlerini belirlemektir. Çalışmada, genel tarama türünde betimsel bir model kullanılmıştır. Araştırma, 2024-2025 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde Akdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde öğrenim gören 261 öğrenci üzerinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmada veri toplama aracı olarak “Kişisel Bilgi Formu” ile “Chatbot Kullanmaya ve Öğrenmeye Yönelik Davranışsal Niyet Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırma sonucunda katılımcıların eğitimde chatbot kullanmaya/öğrenmeye yönelik davranışsal niyet alt ölçek puanlarının cinsiyete ve lise okul türüne göre anlamlı bir şekilde farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Bunun yanında katılımcıların bazı alt ölçek puanlarının sınıf düzeyi (öğrenmeyi geliştirmeye yönelik tutum, sosyal etki, kolaylaştırıcı koşullar), anne eğitim düzeyi (kolaylaştırıcı koşullar), baba eğitim düzeyi (öğrenmeyi geliştirmeye yönelik tutum) ile gelir düzeyine (kolaylaştırıcı koşullar) göre anlamlı bir şekilde farklılaştığı belirlenmiş, diğer ölçek alt boyutlarında ise herhangi bir farklılaşma olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi , Chatbot , Yapay Zeka , İlahiyat Fakültesi , Lisans Öğrencisi

Investigation of Theology Undergraduate Students' Behavioral Intention to Use Chatbot in Religious Education in Terms of Different Variables

Öz

This study aims to determine the behavioral intentions of students studying religious education in higher education to learn and use chatbot technologies that provide services in online environments. A descriptive model of a general survey type was used in the study. The research was conducted on 261 students enrolled at the Faculty of Theology at Akdeniz University during the spring semester of the 2024-2025 academic year. The “Personal Information Form” and the “Behavioral Intentions Scale for Using and Learning Chatbots” were used as data collection tools in the study. The study's results revealed no significant differences in participants' behavioral intention subscale scores toward using/learning with chatbots in education based on gender or high school type. In addition, it was determined that some of the participants' subscale scores differed significantly according to grade level (attitude toward improving learning, social influence, facilitating conditions), mother's education level (facilitating conditions), father's education level (attitude toward improving learning), and income level (facilitating conditions). At the same time, no differences were found in the other scale sub-dimensions.

Anahtar Kelimeler

Religious Education , Chatbot , Artificial Intelligence , Faculty of Theology , Undergraduate Student

Kaynakça

• Acar, Ali Kemal. “Din ve Teknoloji Etkileşiminde Yapay Zeka ve Transhümanizm’e Yaklaşımlar”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2023), 380-406.
• Adamopoulou, Eleni - Moussiades, Lefteris. “An Overview of Chatbot Technology”. Artificial Intelligence Applications and Innovations. ed. Ilias Maglogiannis vd. 584/373-383. Cham: Springer International Publishing, 2020. https://doi.org/10.1007/978-3-030-49186-4_31
• Adamopoulou, Eleni - Moussiades, Lefteris. “Chatbots: History, Technology and Applications”. Machine Learning with Applications 2 (2020), 100006. https://doi.org/10.1016/j.mlwa.2020.100006
• Akromusyuhada, Akhmad - Fachrudin, Adi - Andriyani, Andriyani - Masyitoh - Bahri, Saiful. “Integration of Information and Communication Technology in Islamic Education Management Overview of Smart Learning and Smart Building Study at Islamic Digital Boarding College (IDBC) Sukoharjo”. International Journal of Integrative Sciences 2/10 (2023), 1515-1536. https://doi10.55927/ijis.v2i10.6295
• Al-Abdullatif, Ahlam Mohammed. “Modeling Students’ Perceptions of Chatbots in Learning: Integrating Technology Acceptance with the Value-Based Adoption Model”. Education Sciences 13 (2023), 1151. https://doi.org/10.3390/educsci13111151
• Arıcan, Sümeyra. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Yapay Zekâ Destekli Modern Öğretim Yaklaşımları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (2024), 571-614. https://doi.org/10.33415/daad.1591945
• Ajzen, Icek - Fishbein, Martin. Understanding Attitudes and Predicting Social Behavior. Englewood Cliffs, N.J: Prentice-Hall, 1980.
• Ajzen, Icek. “From Intentions to Actions: A Theory of Planned Behavior”. Action Control: From Cognition to Behavior/Springer (1985) 11-39.
• Ajzen, Icek. "The Theory of Planned Behavior". Organizational Behavior and Human Decision Processes 50/2 (1991), 179-211.
• Ay, Mustafa Fatih - Tekin, İshak. “Yapay Zeka ve Din Konulu Yayınların Bibliyometrik Analizi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (2024), 521-540. https://doi.org/10.33415/daad.1593862
• Bai, Xuejiao. “The Role and Challenges of Artificial Intelligence in Information Technology Education”. Pacific International Journal 7/1 (2024), 86-92. https://doi.org/10.55014/pij.v7i1.524
• Bilecik Karacan, Sümeyra - Çiçek, Şeyma. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Yapay Zeka Okuryazarlık Düzeyleri ile Yapay Zekaya Yönelik Tutumları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (2024), 259-292. https://doi.org/10.33415/daad.1577561
• Bryman, Alan - Duncan Cramer, Quantitative Data Analysis with SPSS Release 10 for Windows: A Guide for Social Scientists. (London: Routledge, 2001).
• Büyükada, Samet. “Akademik Yazımda Yapay Zekâ Kullanımının Etik Açıdan İncelenmesi: ChatGPT Örneği”. Rize İlahiyat Dergisi 26 (2024), 1-12. https://doi.org/10.32950/rid.1337208
• Chan, Cecilia Ka Yuk. “A Comprehensive AI Policy Education Framework for University Teaching and Learning”. International Journal of Educational Technology in Higher Education 20/38 (2023), 1-25. https://doi.org/10.1186/s41239-023-00408-3
• Colace, Francesco - De Santo, Massimo - Lombardi, Marco - Pascale, Francesco - Pietrosanto, Antonio. “Chatbot for E-Learning: A Case of Study”. International Journal of Mechanical Engineering and Robotics Research 7/5 (2018), 528-533. https://doi.org/10.18178/ijmerr.7.5.528-533
• Çakmak, Ahmet - Genç, Muhammed Fatih - Hendek, Abdurrahman - Budak, Bahaeddin. “Din Eğitimi Biliminin Temel Konularında ChatGPT Yapay Zekâ Uygulama Verilerinin Güvenirliliği”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (2024), 325-357. https://doi.org/10.33415/daad.1590460
• Davis, Fred D. "Perceived Usefulness, Perceived Ease of Use, and User Acceptance of İnformation Technology". MIS Quarterly 13/3 (1989), 319-340. https://doi.org/10.2307/249008
• Davudî, Mahmud. “İnsanın Zekâsı ve Yapay Zekânın Oluşması Üzerine Bir İnceleme”. İslâmî Sosyal Bilimler Dergisi I/2 (1993), 9-24.
• Durak, Hatice Yıldız - Onan, Aytuğ. “Eğitimde Chatbot Kullanmaya ve Öğrenmeye Yönelik Davranışsal Niyet Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması”. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi 5/3 (2023), 1162-1172. https://doi.org/10.38151/akef.2023.104
• Fadlillah - Bukhori, M. Imam - Sain, Zohaib Hassan. “The Influence of AI on Islamic Education: Revolutionizing Learning Models and Strategies”. ICES: International Conference on Islamic Education and Sharia, 1 (2024), 336-342.
• Genç, Safinur - Sancak Seyyid. “Yapay Zekâ Uygulamalarının Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinde Kullanımı “İslam Düşüncesinde Tasavvufi Yorumlar” Ünitesi Örneği”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (2024), 117-136. https://doi.org/10.33415/daad.1584790
• George, Darren – Paul Mallery, SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, 17.0 Update (10th Edition). (Boston: Pearson, 2010).
• Gezgin, Deniz Mertkan - Mert, Sedef - Kesici, Aysima İrem - Yıldırım, Soner. "Understanding University Students' Intentions to Use Chatbots in Computer Programming Education: A Quantitative Study". Sakarya University Journal of Education 14 (Special Issue) (2024), 142-158.
• Gezgin, Deniz Mertkan. “Chatbot Use In Education: a Study on Deep and Surface Learning Approaches of University Students”. Balkan 11th International Conference on Social Sciences (2024) 638-650.
• Gül, Ali - Sipahioğlu, Mete. “Yapay Zekânın Din Eğitimindeki Rolü: Fırsatlar, Zorluklar ve Geleceğe Yönelik Çıkarımlar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (2024), 293-323. https://doi.org/10.33415/daad.1592841
• Hakim, Abdul - Pauli, Anggraini. “Artificial Intelligence in Teaching Islamic Studies: Challenges and Opportunities”. Molang: Journal Of Islamic Education 1/2 (2023), 57-69.
• Hamruni - Suwartini, Sri. “Artificial Intelligence In Global Islamic Education”. IOSR Journal Of Humanities And Social Science 27/6 (2022), 39-49.
• Heller, Bob - Procter, Mike - Mah, Dean - Jewell, Lisa - Cheung, Billy. “Freudbot: An Investigation of Chatbot Technology in Distance Education”. In P. Kommers & G. Richards (Eds.), Proceedings of ED-MEDIA (2005), World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia & Telecommunications (pp. 3913-3918). Montreal, Canada: Association for the Advancement of Computing in Education (AACE). Retrieved April 22, 2025 from https://www.learntechlib.org/p/20691/.
• Herwinsyah, Ridho Ahsanul - Prasetyo, Danang Dwi. "Revolutionizing Islamic Education: Integrating Artificial Intelligence into Islamic Education." Islam in World Perspectives 4/2 (2025): 373-383.
• Howitt, Dennis - Duncan, Cramer, Introduction to Statistics in Psychology. (London: Prentice Hall, 1997).
• İncemen, Salih - Öztürk, Gülcan. “Farklı Eğitim Alanlarında Yapay Zekâ: Uygulama Örnekleri”. International Journal of Computers in Education 7/1 (2024), 27-49.
• Kaptan, Saim. Bilimsel Araştırma Teknikleri ve İstatistik Yöntemleri. Ankara: Tekışık Matbaası, 1998.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel İrade Algı Çerçevesi İle Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar-İlkelerTeknikler. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 35. Basım, 2016.
• Karim, Abdul Rahim - Sugianto, Hendi. “Measuring the Future Needs of Islamic Education Through the Role of Artificial Intelligence”. Proceeding of International Conference on Education, Society and Humanity 1/1 (2023), 1082-1091.
• Kaya, Yakup - Eliyatkin, Elif. “Din Eğitiminde İçerik Oluşturma ve Kişiselleştirilmiş Öğrenme Aracı Olarak ChatGPT”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 24/3 (2024), 615-646. https://doi.org/10.33415/daad.1582922
• Kayabaş, İlker - Yıldırım, Hakan. “Yapay Sinir Ağlarının Uzaktan Eğitimde Destek Amaçlı Kullanımı”. 8th International Educational Technology Conference. Eskişehir, (2008), 542-545.
• Lee, Ji Eun - Maeng, Unkyoung. “Perceptions of High School Students on AI Chatbots Use in English Learning: Benefits, Concerns, and Ethical Consideration”. Journal of Pan-Pacific Association of Applied Linguistics 27/2 (2023), 53-72. https://doi.org/10.25256/PAAL.27.2.4
• Lo, Chung Kwan. “What Is the Impact of ChatGPT on Education? A Rapid Review of the Literature”. Education Sciences 13/4 (2023), 410. https://doi.org/10.3390/educsci13040410
• Lokman, Abbas Saliimi - Ameedeen, Mohamed Ariff. “Modern Chatbot Systems: A Technical Review”. Proceedings of the Future Technologies Conference (FTC) 2018. ed. Kohei Arai vd. Cham: Springer International Publishing, 2019, 1012-1023.
• Luo, Bei - Lau, Raymond Y.K. - Li, Chunping - Si, Yain-Whar. “A Critical Review of State-of-the-Art Chatbot Designs and Applications”. WIREs Data Mining and Knowledge Discovery 12/1 (2022), 1434. https://doi.org/10.1002/widm.1434
• Maden, Sedat - Yetişensoy, Okan. “İkinci Dil Öğretiminde Chatbot Teknolojisinin Kullanımına Yönelik Çalışmalardaki Genel Eğilimler”. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi 7/1 (2024), 273-288. https://doi.org/10.33400/kuje.1407998
• Mauldin, Michael L. “ChatterBots, TinyMuds, and the Turing Test: Entering the Loebner Prize Competition”. In AAAI 94 (1994), 16-21.
• Meşe, Murat. Üniversite Öğrencilerinin Eğitim Süreçlerinde Chatbot Kullanımlarının Benlik Saygısı ve Algılanan Sosyal Destek Bakımından İncelenmesi, Gaziantep: Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2025.
• Møgelvang, Anja - Bjelland, Camilla - Grassini, Simone - Ludvigsen, Kristine. “Gender Differences in the Use of Generative Artificial Intelligence Chatbots in Higher Education: Characteristics and Consequences”. Education Sciences 14/12 (2024), 1363. https://doi.org/10.3390/educsci14121363
• Mokmin, Nur Azlina Mohamed - Ibrahim, Nurul Anwar. “The Evaluation of Chatbot as a Tool for Health Literacy Education among Undergraduate Students”. Education and Information Technologies 26 (2021), 6033-6049. https://doi.org/10.1007/s10639-021-10542-y
• Sallam, Malik. “The Utility of ChatGPT as an Example of Large Language Models in Healthcare Education, Research and Practice: Systematic Review on the Future Perspectives and Potential Limitations”. MedRxiv (2023),1-34. https://doi.org/10.1101/2023.02.19.23286155
• Singh, Siddhant - Thakur, Hardeo K. “Survey of Various AI Chatbots Based on Technology Used”, 2020 8th International Conference on Reliability, Infocom Technologies and Optimization (Trends and Future Directions) (ICRITO) (2020), 1074-1079. https://doi.org/10.1109/ICRITO48877.2020.9197943
• Sobaih, Abu Elnasr. “Ethical Concerns for Using Artificial İntelligence Chatbots in Research and Publication: Evidences from Saudi Arabia”. Journal of Applied Learning and Teaching 7/1 (2024), 93-103. https://doi.org/10.37074/jalt.2024.7.1.21
• Taşkın, Şeyma - Canoğulları, Özge. "Akademik Motivasyon ve Akademik Öz Yeterliğin Eğitimde Chatbot Kullanımı Üzerindeki Yordayıcı Etkisi". Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 23/1 (2025), 784-810. https://doi.org/10.37217/tebd.1569685
• Weizenbaum, Joseph. “ELIZA—a Computer Program for the Study of Natural Language Communication Between Man and Machine”. Communication of the ACM 26/1 (1966), 36-45.
• Yılmaz, Taner. Eğitsel Amaçlı Chatbotların Fen Eğitiminde Kullanılmasının Ortaokul Öğrencilerinin Akademik Başarıları Fen Dersine Yönelik İlgileri ve Bilişüstü Becerileri Üzerindeki Rolü. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Zumstein, Darius - Hundertmark, Sophie. “(PDF) Chatbots – An Interactive Technology for Personalized Communication, Transactions and Services”. IADIS International Journal on WWW/Internet 15/1 (2017), 96-109.
• Sholeh, Mohammad - Rusydiyah, Evi Fatimatur - Abu Bakar, M. Yunus. “Integration of AI Chatbots in Islamic Religious Education: Potential and Challenges from a Doctoral Student Perspective". AL-ISHLAH: Jurnal Pendidikan 16/2 (2024), 2105-2121. Erişim 26 Kasım 2024. http://www.journal.staihubbulwathan.id/index.php/alishlah/article/view/5409
• “Introducing ChatGPT”. Erişim 10 Aralık 2024. https://openai.com/index/chatgpt/