Dijital Ortamlarda Hakikat Tekelciliği: Kadının X Platformunda Görünürlüğüne Yönelik Dini Nefret Söylemleri

Year 2025, Volume: 25 Issue: 2, 1443 - 1474, 30.09.2025

Bahset Karslı , Asena Siler

https://doi.org/10.33415/daad.1706045

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı; X platformunda tesettürlü kadın görünümüne yönelik üretilen dini nefret söylemlerinin geleneksel izdüşümlerini keşfetmek, dindarlık algılarının nefret üretiminde nasıl bir role sahip olduğunu belirlemektir. Bu bağlamda araştırma X platformunda kadınların görünür olmasına ilişkin üretilen dini nefret söylemlerinin yapısı nasıldır ve bu söylemlerin geleneksel izdüşümleri nelerdir? probleminden hareketle X platformunda dolaşıma giren dini yorum ve anlayış farklılıkları nedeniyle oluşturulan nefret söylemlerini analiz etmeyi hedeflemektedir. Çalışmada Dijk’ın geliştirmiş olduğu eleştirel söylem analizi yöntemi tercih edilmiş, veriler makro düzeyde; tematik yapı, anlatım dili, ardalan ve bağlam bilgisi başlıklarında, mikro düzeyde ise; cümlelerin semantik uyumu, nedensel ilişkileri, gramatik yönü tek bir başlıkta ele alınmıştır. Araştırmanın örneklemini X platformunda tesettürlü bir kadının görünürlüğüne yönelik oluşturulan dini nefret söylemleri oluşturmaktadır. Ele aldığımız örnek, herkese açık hesaplara ait gönderiler olup, verilere “İslam”, “Müslüman”, “Haram” anahtar kavramları aratılarak ulaşılmıştır. Sonuç olarak X platformunda ötekinin görünen dini ve dindarlığı hakkında yorum yapan kullanıcılar, söylemlerini onay-ret ikileminde ve çatışma-dışlama zemininde inşa ettiklerinde dini nefret söylemleri üretmektedirler. Bu bağlamda X platformunda tesettürlü kadınlara yönelik dini içerikli nefret söylemlerinin geleneksel kodlara atıfla üretildiği, ayrıca dini kaynakların farklı yorumlanışı, dindarlık tipolojileri, grup aidiyetleri, mahremiyet algıları vb. dini konularda farklı anlayışlar nedeniyle de X platformunda dini nefret söylemlerinin üretildiği görülmüştür.

Keywords

Din Sosyolojisi , Yeni Medya , Sosyal Medya , Nefret Söylemi , Dindarlık

Monopoly Of Truth In Digital Environments: Religious Hate Speech Targeting Women's Visibility On X Platform

Abstract

The primary objective of this study is to examine the traditional manifestations of religious hate speech directed at the appearance of veiled women on the X platform and to identify the role that perceptions of religiosity play in its production. In this context, the research seeks to analyze hate speech generated on the X platform as a result of differences in religious interpretation and understanding, guided by the central question: What is the structure of religious hate speech concerning the visibility of women, and what are its traditional projections? The study employs van Dijk’s critical discourse analysis method. At the macro level, data were analyzed using thematic structure, narrative language, background, and contextual information. In contrast, the analysis focused on semantic coherence, causal relations, and grammatical features at the micro level. The sample consists of instances of religious hate speech targeting the visibility of veiled women on the X platform. In conclusion, the findings reveal that users on the X platform who comment on the visible religion and religiosity of others produce religious hate speech when they construct their discourse within an approval–disapproval dichotomy and based on conflict and exclusion. In this context, it has been observed that religious hate speech targeting veiled women on the X platform is often produced with reference to traditional codes. Moreover, such hate speech also emerges due to differing understandings of religious issues, including variations in the interpretation of religious sources, typologies of piety, group affiliations, and perceptions of privacy.

Keywords

Sociology of Religion , New Media , Social Media , Hate Speech , Religiosity

References

• Akdoğan, Ali - Sungur, Erol. “Postmodern Ortamda Dindarın Değişen Giyim Anlayışı (Başörtüsü ve Tesettür Örneği Üzerinden Kimlik Tartışması).” Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/1 (15 Haziran 2016): 67-78.
• Aktaş, Cihan. Türbanın Yeniden İcadı. İstanbul: Kapı Yayınları, 2006.
• Alimahomed-Wilson, S. “The Matrix of Gendered Islamophobia: Muslim Women’s Repression and Resistance”. Gender & Society, 34(4), (2020), 648–678. https://doi.org/10.1177/0891243220928232
• Allport, Gordon W. Birey ve Dini. Çev. Bilal Samur. Ankara: Elis Yayınları, 2004.
• Berger, Peter L. Kutsal Şemsiye: Dinin Sosyolojik Teorisinin Ana Unsurları. Çev. Ali Coşkun. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
• Binark, Mutlu. “Yeni Medya Çalışmalarında Yeni Sorunlar ve Yöntem Sorunu.” İçinde Yeni Medya Çalışmaları, editör Mutlu Binark, 15-34. Ankara: Dipnot Yayınları, 2007.
• Campbell, Heidi A. “Understanding the Relationship Between Religion Online and Offline in a Networked Society.” Journal of the American Academy of Religion: 1-30.
• Campbell, Heidi A. - Tsuria, Ruth (ed.). Dijital Din: Dijital Medyada Dini Pratikleri Anlamak. İstanbul: İz Yayıncılık, 2023.
• Cirhinlioğlu, F. Gül. “Dini Yönelimler ve Önyargı”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7/1 (2010), 1366-1384.
• Civila, S. vd., “The Demonization of Islam through Social Media: A Case Study of #Stopislam in Instagram”, Publications 8/4 (Aralık 2020), 52.
• Çelik, Hilal - Ekşi, Halil. “Söylem Analizi.” Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 27/27: 99-117.
• Dereli, Mustafa Derviş. Sanala Veda: Sosyal Medya ve Dönüşen Dindarlık. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Dijk, Teun A. Van. Ağ Toplumu. Çev. Özlem Sakin. İstanbul: Kafka Kitap, 2018.
• Dijk, Teun A. Van. “Critical Discourse Analysis.” İçinde The Handbook of Discourse Analysis, editör Deborah Schiffrin vd., 352-371. USA: Blackwell Publishers, 2001.
• Dijk, Teun A. Van. İdeoloji: Multidisipliner Bir Yaklaşım. Çev. Ayşe Demir. Ankara: Hece Yayınları, 2019.
• Durna, T., & Kubilay, Ç. “Söylem kuramları ve eleştirel söylem çözümlemeleri”. Ed. T. Durna, Medyadan söylemler (ss. 47-84). İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 2010.
• El Sayed, F.- Hotait, N. “Exploring the Role of TikTok for Intersectionality Marginalized Groups: The Case of Muslim Female Content Creators in Germany”, Frontiers in Political Science 6 (08 Kasım 2024), 1496833.
• Erkan, Erol. “Türkiye’de Dindarlığın Tespiti İle İlgili Çalışmalar ve Tahkiki Dindarlığın Ölçülmesiyle İlgili Öneriler”. EKEV Akademi Dergisi, 2014, 60-125.
• Foucault, Michel. Söylem ve Hakikat. Çev. Kerem Eksen - Murat Erşen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2021.
• Foucault, Michel. Söylemin Düzeni. Çev. Turhan Ilgaz. İstanbul: Hil Yayın, 1987.
• Görmez, Mehmet. “Yeni Bir İlm-i Kelama İhtiyacımız Var.” Açıkdeniz Dergisi 3 (Mayıs 2022): 20-33.
• Göle, Nilüfer. Melez Desenler: İslam ve Modernlik Üzerine. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Göle, Nilüfer. Modern Mahrem. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Grieve, Gregory Price. “Din.” Çev. Derya Eren Cengiz. İçinde Dijital Din: Dijital Medyada Dini Pratikleri Anlamak, 51-74. İstanbul: İz Yayıncılık, 2023.
• Han, Byung Chul. Enfokrasi: Dijitalleşme ve Demokrasinin Krizi. Çev. Mustafa Özdemir. İstanbul: Ketebe Yayınevi, 2022.
• Han, Byung Chul. Şeffaflık Toplumu. Çev. Haluk Barışcan. İstanbul: Metis Yayınları, 2022.
• Hoffer, Eric. Kesin İnançlılar. Çev. Erkıl Günur. İstanbul: Olvido Kitap, 2019.
• İlyasoğlu, Aynur. Örtülü Kimlik – İslamcı Kadın Kimliğinin Oluşum Öğeleri. İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
• Karaman, H.- Işıklı, Ş. “Twitter’daki Dini ve Etnik Temelli Nefret Söylemlerinin Analizi”. AJIT-e: Academic Journal of Information Technology, 7(25), (2016), 137–152.
• Karslı, Bahset. Din ve Sosyal Bütünleşme: Farklılık ve Birlikte Yaşama: Göksun İlçesi Örnekliğinde Din ve Sosyal Bütünleşme. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2016.
• Karslı, Bahset - Aycan, Sezen. “Instagram ve Mahremiyet: Dindar Muhafazakâr Kadınların Paylaşımları Örneği.” Turkish Academic Research Review 5/2 (2020): 245-266.
• Kenevir, Fatma. “Sosyal Medyada Dini İnanç Etkileşimli Nefret Söylemi”. Dijitalleşme ve Din: Teorik Yaklaşımlar ve Uygulama Örnekleri. ed. İhsan Çapcıoğlu-Fatma Çapcıoğlu. 499-526. İstanbul: Kriter Yayınevi, 1. Baskı., 2022.
• Koyuncu, Büke. “Benim Milletim...” Ak Parti İktidarı, Din ve Ulusal Kimlik. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Lister, Martin vd. New Media: A Critical Introduction. London, New York: Routledge, Second Edition, 2009
• Lövheim, Mia - Lundmark, Evelina. “Kimlik.” Çev. Derya Eren Cengiz. İçinde Dijital Din: Dijital Medyada Dini Pratikleri Anlamak, 100-124. İstanbul: İz Yayıncılık, 2023.
• Mardin, Şerif. Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Moon, Richard. Putting Faith in Hate: When Religion Is the Source or Target of Hate Speech. Cambridge: Cambridge University Press, First Edition, 2018. https://doi.org/10.1017/9781108348423.
• Öğüt, Salim. “Mahrem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/388-389. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Önay Doğan, Betül . “Çevrimiçi Dinsel Nefret Söylemi.” İçinde Medya ve Din, editör Mete Çamdereli, 205-234. İstanbul: Köprü Kitap, 2014.
• Özbolat, Abdullah. Statü ve Din - Göç ve Eğitim Yoluyla Statü Edinme ve Dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi, 2017.
• Özdemir, Murat. “Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntembilim Sorunsalı Üzerine Bir Çalışma.” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/1 (1 Mart 2010): 323-343.
• Prensky, Marc. “Digital Natives, Digital Immigrants.” MBC University Press 9(5) (2001): 3-10.
• Siler, Asena. Yeni Medyada Dini İçerikli Nefret Söylemi: Twitter’da Örnek Olay Çözümlemesi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Siler, Asena - Karslı, Bahset. “Ağ Toplumunda Dini Nefret Söylemi: Dijital Kürsü Şeyhliği”. Hitit İlahiyat Dergisi 23/2 (2024), 1114-1137.
• Sönmez, Ö. Sosyal Medyada Kadına Yönelik Cinsiyetçi Söylem: #erkekyerinibilsin Twitter akımı örneği. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Ö11, (2022), 397–415.
• Subaşı, Necdet. “Türk(iye) Dindarlığı: Yeni Tipolojiler.” İslamiyat 5/4 (2002): 17-40.
• Taş, Kemaleddin. Dindarlığın Sosyolojisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2023.
• Tayınmak, İlknur. “Nefret Söylemleri ve Nefret Suçlarının Sosyal Psikoloji Bakış Açısı ile İncelenmesi: Bir Derleme.” Nesne 9/22 (2021), 938-957.
• Ülkü, Güler. “Söylem Çözümlemesinde Yöntem Sorunu ve Van Dijk Yöntemi.” İçinde Haber, Hakikat ve İktidar İlişkisi, editör Çiler Dursun, 371-389. Ankara: Kesit Yayınları, 2004.
• Ünsaldı, Levent. “Takdim”, Yabancı: Bir İlişki Biçimi Olarak Ötekilik. Der. Levent Ünsaldı, Ankara: Heretik Yayınları, 2021.
• Uçar, Ramazan - Akkuş, Halil İbrahim. “Dindarlık Tipolojileri Bağlamında Türk Toplumu.” Toplum Bilimleri Dergisi 24 (2018): 115-140.
• Yanık, Akan. “Sosyal Medyada Yükselen Nefret Söylemlerinin Temelleri” Global Media Journal TR Edition. 8/15 (2017), 365-380.
• Yapıcı, Asım – Hasan Kayalık. “Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/1 (2005), 413-426.
• Yavuz, Hilmi. Söz’ün Gücü. İstanbul: Dünya Aktüel, 2003.
• Yılmaz, Zehra. Dişil Dindarlık: İslamcı Kadın Hareketinin Dönüşümü. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.