Fen Bilimleri Eğitiminde Laboratuvar Güvenliğiyle İlgili Araştırmaların İncelenmesi

Year 2024, Issue: 62, 2883 - 2903, 30.12.2024

Hüseyin Teke , Demet Çetin

https://doi.org/10.53444/deubefd.1472182

Abstract

Fen bilimleri, insanoğlunun yaşamının her aşamasında vardır. Bu yüzden yaşamımızı doğrudan veya dolaylı olarak etkiler. Fen bilimlerinin daha etkili bir şekilde yürütülmesinde laboratuvarlar önemli bir yere sahiptir. Çünkü fen derslerinde laboratuvarlarda yapılan deney ve etkinlikler öğrencilere gözlem yapma, sebep-sonuç ilişkisi kurma, el becerisi kazanma, pratik yapma, sağlıklı iletişim kurma ve birlikte çalışma gibi çeşitli becerileri kazandırır. Ayrıca laboratuvarlar öğrencilere bilimsel araştırma yöntemlerini kullandırarak onların problem çözmelerini sağlar.
Okullarımızda laboratuvar imkânlarının yeterli olmaması, zamanın sınırlı olması, sınıf mevcudunun fazla olması, öğretmenlerin laboratuvar malzemeleriyle ve laboratuvar güvenlik önlemleriyle ilgili yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmaması gibi sebepler hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin laboratuvarda istenmeyen durumlarla karşılaşma ihtimalini artırmaktadır. Çeşitli nedenlerden dolayı fen derslerinde laboratuvara çok az yer verilmesine rağmen basın yayın organlarında yine de çok fazla sayıda laboratuvar kazasına rastlanılmaktadır.
Çalışmayla ülkemizde fen bilimleri eğitiminde laboratuvar güvenliğiyle ilgili yapılan çalışmaların incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma, literatür taraması ve doküman incelemesi metoduyla yapılan nitel bir çalışmadır. Türkiye’de fen bilimlerinde laboratuvar güvenliğiyle ilgili gerçekleştirilen tez ve makaleler Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi veri tabanında, Web of Science veri tabanında, SCOPUS veri tabanında, ERIC veri tabanında TR-Dizinde ve Dergipark’ta taranmıştır. Toplam ulaşılan 45 çalışma üzerinde çalışılarak veriler betimsel olarak analiz edilmiştir.
Bulgular kısmında araştırmaların yapıldıkları yıllar, araştırma türleri, araştırma yöntemleri, kullanılan ölçme araçlarına ait veriler, çalışma grupları ve incelenen değişkenler tablo veya grafiklerle sunulmuştur. Ayrıca araştırma sonuçları olumlu ya da olumsuz olarak sınıflandırılarak verilmiştir. Araştırma sonuçlarından öğrenci, öğretmen adayı ve öğretmenlerin laboratuvar güvenliğiyle ilgili bilgilerde ve kuralları uygulama konusunda eksiklerinin olduğu sonuçları çıkarılabilir. Bu açıdan, öğrenci, öğretmen adayı ve öğretmenlerin laboratuvar güvenliğinde bilgi seviyelerinin artırılması ve kuralları uygulamaları için daha fazla çalışmaya, özellikle gözleme dayalı nitel çalışmalarla ve deneysel nicel çalışmalara ihtiyaç duyulduğu söylenebilir.

Keywords

Fen Bilimleri Eğitimi, Laboratuvar ve Güvenliği, Laboratuvar ve Kaza, Deney ve Güvenlik

Ethical Statement

Bu araştırmada anket ya da ölçek uygulanmadığından, deney, görüşme ve gözlem yapılmadığından etik kurul izni alınmamıştır.

Examination of Research on Laboratory Safety in Science Education

Abstract

Science is present at every stage of human life. Therefore, it affects our lives directly or indirectly. Laboratories have an important place in conducting science more effectively. Because the experiments and activities carried out in laboratories in science classes provide students with various skills such as observation, establishing cause-effect relationships, gaining manual dexterity, practicing, healthy communication and working together. In addition, laboratories enable students to solve problems by using scientific research methods.
Inadequate laboratory facilities in our schools, limited time, large class sizes, teachers not having sufficient knowledge and experience about laboratory materials and laboratory safety measures increase the possibility of both teachers and students encountering undesirable situations in laboratories. Although laboratories are given very little place in science classes due to various reasons, there are still many laboratory accidents in the press and media.
The aim of the study is to examine the studies conducted in our country on laboratory safety in science education. The study is a qualitative study conducted using literature review and document review methods. Thesis and articles written in Türkiye on laboratory safety in science were scanned in the National Thesis Center database of the Council of Higher Education, Web of Science database, SCOPUS database, ERIC database, TR-Dizin and Dergipark. A total of 45 studies were examined and the data of the studies were analyzed with descriptive analysis.
In the findings section, the years in which the studies were conducted, types of studies, research methods, data on the measurement tools used, study groups and variables examined are presented in tables or graphs. In the results section, the results of the studies are classified and given. From the research results, it can be concluded that students, teacher candidates and teachers have deficiencies in their knowledge and application of rules regarding laboratory safety. In this respect, it can be said that more studies are needed, especially observational qualitative studies and experimental quantitative studies, to increase the knowledge levels of students, teacher candidates and teachers regarding laboratory safety and to apply the rules.

Keywords

Science Education, Laboratory and Safety, Laboratory and Accident, Experiment and Safety

References

• Abdullah, K. H. & Abd Aziz, F. S. (2020). Safety behaviour in the laboratory among university students. The Journal of Behavioral Science, 15(3), 51-65.
• Akdeniz, A. R. & Karamustafaoğlu, O. (2003). Fizik öğretimi uygulamalarında karşılaşılan güçlükler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(2).
• Akıllı, H. İ. & Aydoğdu, C. (2018). Planlanmış davranış teorisine göre “Güvenli laboratuvar kullanımını gerçekleştirme ölçeği” geliştirme çalışması. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 23, 172-197. https://doi.org/10.29329/mjer.2018.138.11
• Akpullukçu, S. (2017). Fen bilimleri öğretmenlerine uygulanan laboratuvar güvenliği mesleki gelişim seminerlerinin etkileri: Laboratuvar güvenliği bilgi düzeyleri. [Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi. https://www.proquest.com/openview/a0650833793c2ceff1c0d23037f5a430/1?pq-origsite=gscholar&cbl= 2026366&diss=y
• Anılan, B. (2010). The recognition level of the students of science education about the hazard symbols of chemicals (Case of ESOGU, Eskisehir). Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2(2), 4092-4097. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.03.646
• Artdej, R. (2012). Investigating undergraduate students’ scientific understanding of laboratory safety. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, 5058-5062. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.06.385
• Aydın, S., Diken, E. H., Yel, M. & Yılmaz, M. (2011). Fen ve teknoloji ile biyoloji öğretmen adaylarının laboratuvar güvenliği hakkındaki bilgi düzeylerinin belirlenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 583-604.
• Aydoğdu, C. (1999). Kimya laboratuvar uygulamalarında karşılaşılan güçlüklerin saptanması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 15, 30-35.
• Aydoğdu, C. (2015). Science and technology teachers’ views about the causes of laboratory accidents. International Journal of Progressive Education, 11(3), 106-118.
• Aydoğdu, C., & Şener, F. (2016). Fen eğitiminde laboratuvar kullanım tekniğinin ve güvenliğin önemi ve CLP tüzüğünün getirileri üzerine bir araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Eğitim Dergisi, 1(1), 39-54.
• Aydoğdu, C., & Yardımcı, E. (2013). İlköğretim fen laboratuvarlarında meydana gelen kazalar ve öğretmenlerin geliştirebilecekleri davranış tarzları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(44), 52-60.
• Azizoğlu, N., Yılmaz, E., & Avcı, Ş. N. (2018). Üniversite öğrencilerinin laboratuar güvenliği ile ilgili algıları. Uluslararası Necatibey Eğitim ve Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi, Türkiye Bildiri Tam Metin Kitabı Cilt IV/ 257-265, Balıkesir.
• Bandura, A. (1986). Social Foundations of Thought and Action: A Social Cognitive Theory. Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ.
• Ceğer, B. & Aydoğdu, C. (2017). Beşinci sınıf fen bilimleri kitabının laboratuvar güvenliği, kazanımlar ve bilimsel süreç becerileri açısından incelenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Eğitim Dergisi, 2(2), 12-34.
• Choudhry, R. M., Fang, D., & Mohamed, S. (2007). The nature of safety culture: A survey of the state-of-the-art. Safety science, 45(10), 993-1012.
• Cicik-Özsaltık, E. (2021). Fen bilimleri öğretmenlerinin laboratuvar kullanımı ve güvenliği ile ilgili bilgi düzeylerinin belirlenmesi ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mersin Üniversitesi.
• Cole, K. S., Stevens-Adams, S. M. & Wenner, C. A. (2013). A literature review of safety culture. Sandia National Laboratories, USA. https://doi.org/10.2172/1095959
• Cooper, M. D. (2000). Towards a model of safety culture. Safety science, 36(2), 111-136.
• Çiltaş, A., Güler, G., & Sözbilir, M. (2012). Türkiye’de matematik eğitimi araştırmaları: Bir içerik analizi çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(1), 565-580.
• Çivril, H. (2018). Açık ve uzaktan öğrenmede laboratuvar uygulamaları. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 1, 41-50. https://doi.org/10.5961/jhes.2018.246
• Çoşkun, M. (2017). Fen bilgisi öğretmen adaylarının laboratuvar güvenliği hakkındaki bilgi düzeyleri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Demir, E. (2016). Fen laboratuvarlarının fiziki şartlarının ve fen bilimleri öğretmenlerinin laboratuvar güvenliği konusundaki bilgi düzeylerinin araştırılması. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Geller, E. S. (1994), Ten principles for achieving a total safety culture, Professional Safety, 39(9), 18–24.
• Geller, E.S. (2000). The psychology of safety handbook (2nd ed.). CRC Press. https://doi.org/10.1201/9781420032567
• Gürkan, E. H. (2018). Sürdürülebilir laboratuvar güvenliği kültürü. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(4), 224-230.
• Hamurcu, H. (1998). Fen derslerinde güvenlik. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(14).
• Kaçar, S., Yayla, Z., & Türkoğuz, S. (2021). Fen bilgisi öğretmen adaylarının laboratuvar güvenlik önlemlerine ilişkin bilgi düzeyleri. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 98–113. https://doi.org/10.47479/ihead.926628
• Kaya, V., & Kaltakçı Gürel, D. D. (2024). Türkiye’de fen eğitimi alanında bağlam (yaşam) temelli yaklaşım ile ilgili yapılmış lisansüstü tez ve makalelerin içerik analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (59), 532-570. https://doi.org/10.53444/deubefd.1389306
• Kılıç, H. 2023. BİLSEM fen alanı öğretmenlerinin laboratuvar kullanımı ve güvenliği bilgi düzeyleri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kırbaşlar, F. G., Özsoy Güneş, Z., & Derelioğlu, Y. (2010). Fen bilgisi öğretmen adaylarının laboratuvar güvenliği konusuna yönelik düşünce ve bilgi düzeylerinin araştırılması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(3), 801-818.
• Koç, S. A., & Çavaş, B. (2021). Okullarda Laboratuvar Güvenliği. Akademisyen Kitabevi.
• Manuel, M. S., Aggabao, B. C., & Doctor Bona, C. A. (2021). Knowledge, attitude, and practices about chemical laboratory safety of the faculty, staff and students of kalinga state university. Indian Journal of Science and Technology, 14(45), 3295-3303. https://doi.org/10.17485/IJST/v14i45.822
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook 2nd ed. Sage Publications, Inc.
• Olajumoke, S. O., & Benjamin, A. E. (2017). Science education undergraduate students’ level of laboratory safety awareness. Journal of Education, Society and Behavioural Science, 23(4), 1-7. https://doi.org/10.9734/JESBS/2017/37461
• Özcan, E., & Kaçar, S. (2021). Fen eğitiminde laboratuvar güvenliğine yönelik çalışmaların incelenmesi. Fen Matematik Girişimcilik ve Teknoloji Eğitimi Dergisi, 4(2), 91-99.
• Richter, A., & Koch, C. (2004). Integration, differentiation, and ambiguity in safety cultures. Safety Science, 42, 703-722. https://doi.org/10.1016/j.ssci.2003.12.003
• Şener, F. (2018). Okullarda yaşanan yazılı ve görsel basına yansıyan fen laboratuvar kazaları. [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi. https://openaccess.hacettepe.edu.tr/xmlui/handle/11655/5300?show=full
• Tekbıyık, A., & Ercan, O. (2015). Effects of the physical laboratory versus the virtual laboratory in teaching simple electric circuits on conceptual achievement and attitudes towards the subject. International Journal of Progressive Education, 11(3), 77-89.
• Tepe, M., & Tekbıyık, A. (2019). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının deney ve etkinlik güvenliği bakımından değerlendirilmesi. Milli Eğitim Dergisi, 48(1), 223-240.
• Thimmappa, B. H. S. (2019). Chemical laboratory safety: A neglected topic in science curriculum design. Education Research Highlights in Mathematics, Science and Technology, 127-143.
• Wangdi, D., & Tshomo, S. (2016). Investigating chemical laboratory safety based on students' ability to recognise the common laboratory hazard symbols. Educational Innovation and Practice, 1(01), 41-52.
• Yalcin-Celik, A., Kadayifci, H., Uner S. & Turan-Oluk, N. (2017). Challenges faced by pre-service chemistry teachers teaching in a laboratory and their solution proposals, European Journal of Teacher Education, 40(2), 210-230. https://doi.org/10.1080/02619768.2017.1284792
• Yalçınkaya, I. (2023). Türkiye’de özel yeteneklilerin fen bilimleri eğitimi ile ilgili lisansüstü çalışmaların incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (56), 326-345. https://doi.org/10.53444/deubefd.1111554
• Yüce, Y., & Erkal, K. H. (2018). The analysis of burns due to an explosion in a school laboratory Bir okul laboratuvar patlamasına bağlı yanıkların analizi. Sakarya Medical Journal, 8(1),128-135. https://doi.org/10.31832/smj.368641