Mass Traumas and Recovery Process

Year 2025, Issue: 64, 1814 - 1830, 30.06.2025

Fatih Arıca , Dilek Yelda Kağnıcı

https://doi.org/10.53444/deubefd.1582858

Abstract

Disasters are sudden and unexpected events that pose a threat to individuals and masses, cause loss of life and property. As a result of disasters, some problems are observed in individuals in the context of cognitive, physical, emotional and human relations, and long-term psychological disorders can be prevented with appropriate support and intervention studies. Although the reactions shown after the traumatic event are generally examined as an individual experience, the concept of trauma has a mass structure that includes the society. Traumatic events affecting many people at the same time, spreading from individual to society, from society to humanity, lead to fundamental changes in life habits by causing the feelings of trust and bonds to be shaken in the society and the deterioration of social harmony. Considering the damages caused by mass traumas, it is seen that it is an important public health problem. Although it is more accessible in terms of results to evaluate individual traumas according to the mainstream trauma literature, it may be incomplete to explain mass traumas in the same way. In this context, the aim of the article is to present a perspective on the effects of natural or human-made mass traumas, the reactions of the survivors against these effects, and the factors that should contribute to the recovery process after mass disasters.

Keywords

Mass Trauma , Trauma , Disaster , Recovery Process

Kitlesel Travmalar ve Toparlanma Süreci

Abstract

Afetler, bireyler ve kitleler üzerinde tehdit unsuru oluşturan, can ve mal kayıplarına yol açan, ani ve beklenmedik bir şekilde gerçekleşen olaylardır. Afetler sonucu bireylerde bilişsel, fiziksel, duygusal ve insan ilişkileri bağlamında birtakım sorunlar gözlenmekte, uygun destek ve müdahale çalışmalarıyla uzun dönemli psikolojik bozuklukların önüne geçilebilmektedir. Travmatik olay sonrası gösterilen tepkiler genellikle bireysel bir deneyim olarak incelenmekle beraber travma kavramının toplumu içine alan kitlesel bir yapısı vardır. Aynı anda birçok insanı etkileyen, bireyden topluma, toplumdan insanlığa kadar yayılan travmatik olaylar, toplumdaki güven ve bağ duygularının sarsılmasına, toplumsal uyumun bozulmasına sebep olarak yaşam alışkanlıklarında köklü değişikliklere yol açmaktadır. Kitlesel travmaların verdiği zararlar göz önüne alındığında önemli bir halk sağlığı sorunu olduğu görülmektedir. Bireysel travmaları ana akım travma alan yazınına göre değerlendirmek sonuçlar açısından daha ulaşılabilir olmakla beraber, kitlesel travmaları aynı şekilde açıklamak eksik kalabilmektedir. Bu bağlamda makalenin amacı doğa kaynaklı veya insan eliyle gerçekleşen kitlesel travmaların etkileri, bu etkiler karşısında afetzedelerin tepkileri ve kitlesel travmalar sonrası toparlanma sürecine katkı sağlayacak unsurlar konusunda dikkat edilmesi gereken hususlarla ilgili bir bakış açısı sunmaktır.

Keywords

Kitlesel Travma , Toparlanma Süreci , Travma , Afet

References

• Akgüngör, Ç. (2010). Toplumbilim perspektifinden afeti düşünmek. Lefke Avrupa Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), s. 3-22.
• Aksu Tanık, F., & Davas, A. (2021). Kitlesel travmalarda halk sağlığı yaklaşımı. Ş. Yüksel, & A. D. Başterzi (Eds.), Kitlesel travmalar ve afetlerde ruhsal hastalıkları önleme, müdahale ve sağaltım kılavuzu içinde (s. 31-47). Bayt Yayın.
• Alexander, J. (2012). Trauma a social theory. Polity Press.
• Altındağ, A., Şakir , Ö., & Sır, A. (2005). One year follow up study of posttraumatic stress disorder among earthquake survivors in Turkey. Comprehensive Psychiatry, 46, s. 328–333. https://doi.org/10.1016/j.comppsych.2005.01.005
• Altunay Yılmaz, H., & Özel, D. (2022). Mülteciler ve travmatik deneyimleri. Ö. Erdur Baker, İ. Aksöz Efe, & T. Doğan (Eds.), Travma psikolojisi içinde (s. 277-311). Pegem Akademi.
• Arıca, F., Çakır, C., & Kağnıcı, D. Y. (2023). Kırılgan gruplar özelinde afetlerde psikososyal hizmetler. Afet ve Risk Dergisi, 6(1), s. 176-187. https://doi.org/10.35341/afet.1173165
• Atilla Demir, S., & Yazgan, P. (2019). Göç çatışma modeli temelinde hedef ülkedeki güvensizlik algısına yönelik analitik bir çerçeve: Göçmen destek grupları, pozitif psikolojik ve sosyal sermaye. Göç Dergisi, 6(2), s. 229–248. https://doi.org/doi.org/10.33182/gd.v6i2.655
• Audergon, A. (2004). Collective trauma: the nightmare of history. Psychotherapy and Politics International, 2(1), s. 16-31. https://doi.org/10.1002/ppi.67
• Bailey, R. (2008). Global Issues: Immiration and migration. Infobase Publishing.
• Başterzi, A. (2021). Kitlesel travmalar sonrası akut dönemde ilk ruhsal değerlendirme ve müdahale. Ş. Yüksel, & A. Başterzi (Eds.), Kitlesel travmalar ve afetlerde ruhsal hastalıkları önleme, müdahale ve sağaltım kılavuzu içinde (s. 61-76). Bayt Yayın.
• Başterzi, A. (2021). Kitlesel travmayı anlamak, anlamlandırmak. Ş. Yüksel, & A. D. Başterzi (Eds.), Kitlesel travmalar ve afetlerde ruhsal hastalıkları önleme, müdahale ve sağaltım kılavuzu içinde (s. 9). Bayt Yayın.
• Bıçakcı, A. B., & Ergüney Okumuş, F. E. (2023). Depremin psikolojik etkileri ve yardım çalışanları. Avrasya Dosyası Dergisi, 14(1), 206-236.
• Bowen, E. A., & Murshid, N. S. (2016). Trauma informed social policy a conceptual framework for policy analysis and advocacy. American Journal of Public Health, 102(2), s. 223-229. https://doi.org/10.2105/AJPH.2015.302970
• Briere, J. N., Scott, C., & Jones, J. (2021). Travmanın etkileri. J. N. Briere, & C. Scott içinde, Travma terapisinin ilkeleri belirtiler, değerlendirme ve tedavi için bir kılavuz (Çev. B. D. Genç, s. 17-52). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Briere, J., & Scott, C. (2021). Travma terapisinin ilkeleri belirtiler, değerlendirme ve tedavi için bir kılavuz. (Çev. B. D. Genç) İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Carvalho, J. P., Trent, L. R., & Hopko, D. R. (2011). The impact of decreased environmental reward in predicting depression severity: Support for behavioral theories of depression. Psychopathology, 44(4), s. 242-252. https://doi.org/10.1159/000322799
• Demirli Yıldız, A., Sevil Gülen, Ö., & Erdur Baker, Ö. (2021). Kriz, kriz tepkileri ve kriz danışmanlığı. Ö. Erdur Baker, & T. Doğan (Eds.), Kriz danışmanlığı içinde (s. 10). Pegem Akademi.
• Dölek, İ. (2021). Afetler ve afet yönetimi. Pegem Akademi.
• Erdur Baker, Ö., & Aksöz Efe, İ. (2022). Travmatik stresin kültürel boyutu. Ö. Erdur Baker, İ. Aksöz Efe, & T. Doğan (Eds.), Travma psikolojisi içinde (s. 57-72). Pegem Akademi.
• Erdur Baker, Ö., Aksöz Efe, İ., & Doğan, T. (2022). Travma psikolojisi. Ö. Erdur Baker, İ. Aksöz Efe, & T. Doğan (Eds.), Travma psikolojisi içinde (s. 1). Pegem Akademi.
• Erdur Baker, Ö. (2017). Afetler, travmalar, krizler ve travmatik stres tepkileri. Ö. Baker, & T. Doğan (Eds.), Afetler, krizler, travmalar ve psikolojik yardım içinde (s. 8). Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği.
• Eriänen, L., & Liebkind, K. (1993). Coping with disaster the helping behavior of communities and individuals. In J. Wilson, & B. Raphael (Eds.), International handbook of traumatic stress syndromes (s. 957-964). Springer Science+Business Media.
• Gampel, Y. (2020). The pain of the social. The International Journal of Psychoanalysis, 101(6), s. 1219-1235. https://doi.org/10.1080/00207578.2020.1821578
• Goodin, R. E. (1985). Protecting the vulnerable: A re-analysis of our social responsibilities. University of Chicago Press.
• Gökçe, A. F. (2016). Adalet kavramı kapsamında geçmişle hesaplaşma ve uzlaşma: Türkiye. Bilge Strateji, 8(15), s. 113-142.
• Gökyar, M., & Erdur Baker, Ö. (2022). Terör travması. Ö. Erdur Baker, İ. Aksöz Efe, & T. Doğan (Eds.), Travma psikolojisi içinde (s. 323-343). Pegem Akademi.
• Harrison, C. G., & Williams , P. R. (2016). A systems approach to natural disaster resilience. Simulation Modelling Practice and Theory, 65, s. 11-31. https://doi.org/10.1016/j.simpat.2016.02.008.
• Herbert, D. (2007). Travma sonrası psikolojik tepkileri anlamak. (Çev. N. Azizlerli, R. Güneş) Psikonet Yayınları.
• Herman, J. (2019). Travma ve İyileşme. (Çev. T. Tosun) Literatür Yayınları.
• Hobfoll, S. (2002). Social and psychological resources and adaptation. Review of General Psychology, 6(4), s. 307-324. https://doi.org/10.1037//1089-2680.6.4.307
• Hobfoll, S., Watson, P., Bell, C., Bryant, R., Brymer, M., Friedman, M., Friedman, M., Gersons, B., Jonng, J., Layne, C,. Maguen, S., Neria, Y., Norwood, A., Pynoos, R., Reismann, D., Ruzek, J., Shalev, A., Solomon, Z., Steinberg, A., Ursano, R. (2007). Five essential elements of immediate and mid–term mass trauma intervention: Empirical evidence. Psychiatry: Interpersonal and Biological Processes, 70(4), s. 283-315. https://doi.org/10.1521/psyc.2007.70.4.283
• Holloway, H., & Ursano, R. (1984). The Vietnam veteran: Memory, social context, and metaphor. Psychiatry Interpersonal and Biological Processes, s. 103-108. https://doi.org/10.1080/00332747.1984.11024232
• İlhan, R. S., & Çevik, A. (2017). Geniş gruplarda yas ve kimlik. E. T. Özel Kızıl (Eds.), Yürekte kırk mum içinde (s. 105-138). Pinhan Yayıncılık.
• İzgüden, D., & Erdem, R. (2020). Travmaların dönüştürücü rolü: Olumlu değişimler. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(2), s. 191-200. https://doi.org/10.46971/ausbid.796425
• Karabulut, D., & Bekler, T. (2019). Doğal afetlerin çocuklar ve ergenler üzerindeki etkileri. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5(2), s. 368-376. https://doi.org/10.21324/dacd.500356
• Karakülhancı, A. (2017, 8 Mayıs), Yüzleşmenin ilk adımı özür dilemek. https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya/2017/05/08/yuzlesmenin-ilk-adimi-ozur-dilemek
• Kawachi, I., & Subramanian, S. V. (2006). Measuring and modeling the social and geographic context of trauma: a multilevel modeling approach. Journal of Traumatic Stress, 19(2), s. 195–203. https://doi.org/10.1002/jts.20108
• Kaya, Z. (2019). Travma psikolojik danışmanlığında kavramsal çerçeve. F. Savi Çakar (Eds.), Travma psikolojik danışmanlığı içinde (s. 15). Pegem Akademi.
• Luszczynska, A., Benight, C. C., & Cieslak, R. (2009). Self-efficacy and health-related outcomes of collective trauma a systematic review. European Psychologist, 14(1), s. 51–62. https://doi.org/10.1027/1016-9040.14.1.51
• Magruder, K. M., McLaughlin, K. A., & Elmore Borbon, D. L. (2017). Trauma is a public health issue. European Journal of Psychotraumatology, 8(1). https://doi.org/10.1080/20008198.2017.1375338
• Norris, F., Friedman, M., Watson, P., Byrne, C., Diaz, E., & Kaniasty, K. (2002). 60.000 disaster victims speak: part I. an empirical review of the empirical literature, 1981-2001. Psychiatry, 65(3), s. 207–239. https://doi.org/10.1521/psyc.65.3.207.20173
• Numan, T., & Tanacıoğlu Aydın, B. (2022). Travma ve travmatik tepkiler. Ö. Erdur Baker, İ. Aksöz Efe, & T. Doğan (Eds.), Travma psikolojisi içinde (s. 1-18). Pegem Akademi.
• Olff, M., Amstadter, A., Armour, C., Birkeland, M., Bui, E., Cloitre, M., Ehlers, A., Ford, J., Greene, T., Hansen, M., Lanius, R., Roberts, N., Rosner, R., Thoresen, S. (2019). A decennial review of psychotraumatology: What did we learn and where are we going. Europen Journal of Psychotraumatology, 10, s. 1-24. https://doi.org/10.1080/20008198.2019.1672948
• Özen, Y. (2017). Psychologıcal traumen ıs the old hıstory of mankınd. The Journal of Social Science, 1(2), 104-117. https://doi.org/10.30520/tjsosci.350160
• Panday, S., Rushton, S. Karki, J., Balen, J. & Barnes, A. (2021). The role of social capital in disaster resilience in remote communities after the 2015 Nepal earthquake. International Journal of Disaster Risk Reduction 55, 1-11. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2021.102112
• Reissman, D. (2004). Exploring psychological resilience in the face of terrorism. Psychiatric Annals, 34(8), s. 626-632. https://doi.org/10.3928/0048-5713-20040801-16
• Saakvitne, K. W., Tennen , H., & Affleck, G. (1998). Exploring thriving in the context of clinical trauma theory: constructivist self development theory. Journal of Social, 54(2), s. 279-299. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1998.tb01219.x
• Sargın, N., & Akdan, M. F. (2016). Sonsuz acı: Psikolojik travma. N. Sargın, S. Avşaroğlu, & A. Ünal (Eds.), Eğitim ve psikolojiden yansımalar içinde (s. 5-16). Çizgi Kitabevi.
• Schnyder, U., Bryant, R. A., Ehlers, A., Foa, E. B., Hasan, A., Mwiti, G., Kristensen C.H., Neuner, F., Oe, M., Yule, W. (2016). Culture-sensitive psychotraumatology. European Journal of Psychotraumatology, 7(1), s. 1-10. https://doi.org/10.3402/ejpt.v7.31179
• Serim Yıldız, B., Onaylı, S., & Erdur Baker, Ö. (2022). Afetler ve travma. Ö. Erdur Baker, İ. Aksöz Efe, & T. Doğan (Eds.), Travma psikolojisi içinde (s. 378-403). Pegem Akademi.
• Silove, D. (2013). The ADAPT model: a conceptual framework for mental health and psychosocial programming in post conflict settings. Intervention Journal of Mental Health and Psychosocial Support in Conflict Affected Areas, 11(3), 237-248. https://doi.org/10.1097/WTF.0000000000000005
• Skinner, E. A. (1996). A guide to constructs of control. Journal of Personality and Social Psychology, 71(3), s. 549-570. https://doi.org/10.1037/0022-3514.71.3.549
• Şar, V. (2017). Savaş ve terör yaşantılarında travma sonrası stres. Okmeydanı Tıp Dergisi (33), s. 114-120. https://doi.org/10.5222/otd.2017.114
• Tariq, H., Pathirage, C. & Fernando (2021). Measuring community disaster resilience at local levels: An adaptable resilience framework. International Journal of Disaster Risk Reduction, 62, 1-14. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2021.102358
• Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (1996). The posttraumatic growth inventory: Measuring the positive legacy of trauma. Journal of Traumatic Stress, 9(3), s. 455-471. https://doi.org/10.1002/jts.2490090305
• Tuncay, T., & Akçay, S. (2018). Terörizmin psikososyal etkileri ve sosyal hizmet uzmanının rolleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 29(2), s. 307-334.
• Turan, N. (2022). Travma sonrası büyüme (TSB): Tanımı, doğası, yaklaşımlar ve ilişkili diğer değişkenler. Ö. Erdur Baker, İ. Aksöz Efe, & T. Doğan (Eds.), Travma psikolojisi içinde (s. 107-136). Pegem Akademi.
• Turan, N., & Tanacıoğlu Aydın, B. (2022). Travma ve travmatik tepkiler. Ö. Erdur Baker, İ. Aksöz Efe, & T. Doğan (Eds.), Travma psikolojisi içinde (s. 1-18). Pegem Akademi.
• Türel, F. İ., Öztürk, E., & Çalıcı, C. (2018). Bireyden topluma travma ve şiddet: Bireysel ve toplumsal şiddet olaylarına psikotarihsel bir yaklaşım. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), s. 3-10.
• UNISDR (2009). Terminology on disaster risk reduction. United Nations International Strategy for Disaster Reduction. https://doi.org/10.1021/cen-v064n005.p003.
• Varol, N., & Buluş Kırıkkaya, E. (2017). Afetler karşısında toplum dirençliliği. Dirençlilik Dergisi, 1(1), s. 1-9. https://doi.org/10.32569/resilience.344784
• Varol, N. ve Kaya, C. M. (2018). Afet risk yönetiminde transdisipliner yaklaşım. Afet ve Risk Dergisi, 1(1), 1-8.
• Werner, E. E. (2012). Children and war: Risk, resilience and recovery. Development and Psychopathology (24), s. 553–558. https://doi.org/10.1017/S0954579412000156
• Young, B., Ford, J., Ruzek , J., Freidman, M., & Gusman, F. (1998). Disaster mental healt service a guidebook for clinicians and administrators. National Center for Post-Traumatic Stress Disorder.
• Zara, A. (2018). Kolektif travma döngüsü: Kolektif travmalarda uzlaşma, bağlamında ve onarıcı adaletin iyileştirici rolü. Klinik Psikiyatri, 21, s. 301-311. https://doi.org/10.5505/kpd.2018.36449
• Zencir, M. (2015). Savaşlar ve halk sağlığı. A. Başterzi, & A. Aker (Eds.), Barış kitabı bireyden topluma savaşın ve barışın ruh hali içinde (s. 121-142). Türkiye Psikiyatri Derneği Yayıncılık.