Fen Bilimleri Alanında Yansıtıcı Düşünmenin Etkisi: Bir Karma-Meta Yöntemi Çalışması

Year 2025, Issue: 65, 2911 - 2928, 30.09.2025

Saadet Soğancı , Özgür Anıl , Veli Batdı , Huseyin Kucukozer

https://doi.org/10.53444/deubefd.1571002

Abstract

Fen bilimlerinde yansıtıcı düşünmenin akademik başarı üzerine etkisi karma-meta yöntemle çalışılmıştır. Meta-analiz kısmında literatür taraması sonucunda 8 çalışmadan çekilen 14 veri CMA programında analiz edilmiştir. Ortalama etki değeri 1.517 olup bu değer muazzam olarak nitelendirilmektedir. Meta-tematik kısma 9 çalışma dâhil edilmiştir. “Genel olumlu” , “genel olumsuz” , “üst düzey düşünme becerileri” ve “bilimsel süreç becerileri” temaları oluşturulmuştur. Genel olumlu özellikleri temasında; mesleki anlamda gelişim sağlaması, derse aktif katılımı sağlaması kodları yer alırken, genel olumsuz temasında ise fiziki imkanların yetersiz olması, uygulama azlığı ve sınıf içi gürültü olması çıkartılan kodlar arasındadır. Bilimsel süreç becerilerini geliştirmesi temasında; bilimsel araştırma adımlarını takip etmesi, kişiyi araştırma yapmaya yönlendirmesi kodlardan iki tanesidir. “Üst düzey düşünme becerileri” temasında ise problem çözme becerisini geliştirmesi, yaratıcı düşünmeyi sağlaması gibi kodlar yer almaktadır.
Yansıtıcı düşünme sürecinin; öğrencilerin üst düzey düşünme becerilerini geliştirmesi, kalıcılığı desteklemesi yansıtıcı düşünme sürecinin bilişsel anlamda olumlu katkı sağladığını göstermektedir. Yansıtıcı düşünme; öğrencilerin derse karşı olan ilgilerini ve özgüvenlerini arttırması ve sınıf içi dayanışmayı arttırması gibi hususlarda duyuşsal anlamda öğrenme sürecini desteklemektedir. Bu çerçevede yansıtıcı düşünmeyi destekleyen öğrenme ortamlarının tasarlanmasının; akademik başarıya katkı sağlayacağı, anlamlı ve kalıcı bir öğrenme sürecine yardımcı olacağı, öğrenen bireyi bilgiye ulaşma aşamasında destekleyerek derse ilişkin tutum ve motivasyonu artıracağı düşünülmektedir. Alan yazının bütüncül bir çerçevede taranması ve yorumlanmasıyla hazırlanan bu çalışmanın araştırmacılara ve eğitimcilere öğretim süreçlerine yönelik tasarlama, uygulama ve değerlendirme aşamalarında katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.

Keywords

Yansıtıcı Düşünme , Meta-Analiz , Meta-Tematik Analiz.

Ethical Statement

"Fen Bilimleri Alanında Yansıtıcı Düşünmenin Akademik Başarıya Etkisi: Bir Karma-Meta Yöntemi Çalışması" ile yansıtıcı öğrenme tabanlı öğretim süreçlerinin etkililiğini belirlemek amaçlanmaktadır. Yansıtıcı düşünmenin; akademik başarıya, üst düzey düşünme becerileri ve bilimsel süreç becerilerine etkisi ile öğrenme sürecindeki olumlu ve olumsuz yönlerinin belirlenmek istendiği bu çalışmada karma-meta yöntem kullanılmıştır. Çalışmada kullanılacağı belirtilen veri toplama araçları, MSÜ Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi çerçevesinde incelenmiş, araştırma ve yayın ilkelerine aykırı herhangi bir hususa rastlanmamıştır. "Fen Bilimleri Alanında Yansıtıcı Düşünmenin Akademik Başarıya Etkisi: Bir Karma-Meta Yöntemi Çalışması" adlı çalışmaya ait planlanan veri toplama araçlarının kullanılması ile örneklemde yer alanlara, çevreye ve insan sağlığına biyolojik, psikolojik ve sosyolojik yönden zarar verilme durumu söz konusu değildir. "Fen Bilimleri Alanında Yansıtıcı Düşünmenin Akademik Başarıya Etkisi: Bir Karma-Meta Yöntemi Çalışması" adlı çalışmada bilimsel araştırma ve yayın etiği ilkelerine aykırı bir durum bulunmamaktadır.

The Effect of Reflective Thinking in Science: A Mixed-Meta Method Study

Abstract

The impact of reflective thinking on academic achievement in the field of science has been studied using a mixed-method approach. In the meta-analysis section, 14 data points were analyzed from 8 studies identified through a literature review. The average effect size was found to be 1.517. The meta-thematic section included 9 studies. Themes such as 'general positive', 'general negative', 'higher-order thinking skills', and 'scientific process skills' were established. Under the theme of general positive characteristics, codes such as facilitating professional development and promoting active participation in class emerged. Regarding the development of scientific process skills, two codes were identified: following scientific research steps and directing individuals towards conducting research. Under the theme of 'higher-order thinking skills', codes included enhancing problem-solving skills and fostering creative thinking.
The reflective thinking process demonstrates its positive cognitive contribution by enhancing students' higher-order thinking skills and supporting retention. Reflective thinking supports the learning process in affective terms, such as increasing students' interest and confidence in the class and fostering classroom solidarity. Within this framework, designing learning environments that support reflective thinking is believed to contribute to academic success, aid in meaningful and lasting learning, support learners in accessing information, and enhance attitudes and motivation towards the subject. It is considered that this study, prepared by reviewing and interpreting the literature comprehensively, will contribute to researchers and educators in designing, implementing, and evaluating teaching processes.

Keywords

Reflective Thinking , Meta-Analysis , Meta-Thematic Analysis

References

• Alqahtani, F.M.Y. (2019). The Effect of E-Portfolio on Development of Reflective Thinking and Academic
• Achievement among Second Year Secondary School Students. Multi-Knowledge Electronic Comprehensive Journal For Education And Science Publications (MECSJ,) 27, 1-22, ISSN: 2616-9185
• Asakereh, A., & Yousofi, N. (2018). Reflective thinking, self-efficacy, self-esteem and academic achievement of Iranian EFL students in higher education: Is there a relationship?. International Journal of Educational Psychology, 7(1), 68-89.
• Batdı, V. (2017). Eğitlence uygulamalarının akademik başarıya etkisi: meta-analitik bir çalışma, GEFAD, 37(1), 47-62.
• Batdı, V. (2019). Meta-Tematik Analiz Örnek Uygulamalar. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Batdı, V. (2020). Introduction to meta-thematic analysis. V. Batdı (Ed.), Meta-thematic analysis in research process içinde (s. 1-38). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Batdı, V., & Candan, F. (2022). Yabancı dil öğretiminde e-öğrenme uygulamalarının kullanılmasına ilişkin bir karma-meta yöntemi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 11(2), 889-904.
• Bayraktar, Ş. (2020). Eğitimde Meta-Analiz Çalışmaları. Oral, B. (Ed.) ve Çoban, A. (Ed.), Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri (s. 358-378). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Borenstein, M. (2009). Effect Sizes for Continuous Data. Cooper, H. (Ed.), Hedges, L. V. (Ed.) ve Valtentine, J. C. (Ed.), The Handbook of Research Synthesis and Meta-Analysis 2nd Edition içinde, (s. 222-235). New York: Russel Sage Foundation.
• **Bozan, S. (2021). Yansıtıcı düşünme ve öğretim uygulamaları: biyoloji konularının öğretiminde yansıtıcı düşünme stratejileri [Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Cengiz, C. ve Karataş, F. (2016). Yansıtıcı Düşünme ve Öğretimi, Milli Eğitim Dergisi, 211, 5-27.
• Chamdani, M., Yusuf, F. A., Salimi, M., & Fajari, L. E. W. (2022). Meta-Analysis Study: The Relationship between Reflective Thinking and Learning Achievement. Journal on Efficiency and Responsibility in Education and Science, 15(3), 181-188.
• Chang, M.M, & Lin, M.C. (2014). The effect of reflective learning e-journals on reading comprehension and communication in language learning. Computers & Education 71(2014). 124-132. http://dx.doi.org/10.1016/j.compedu.2013.09.023
• Cooper, H., & Hedges, L. (2009). Research Synthesis as a Scientific Process. Cooper, H. (Ed.), Hedges, L. V. (Ed.) ve Valtentine, J. C. (Ed.), The Handbook of Research Synthesis and Meta-Analysis 2nd Edition içinde (s.4-17). New York: Russel Sage Foundation.
• Çarkıt, C., & İplik, Y. (2021). Ortaokul Türkçe derslerinde yansıtıcı düşünme becerisinin geliştirilmesine yönelik öğretmenlerin görüş ve uygulamaları. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(1), 497-524.
• Denton, D. W. (2010). The effects of reflective thinking on middle school students' academic achievement and perceptions of related instructional practices: A mixed methods study. Seattle: Pacific University.
• *Demirci, H. (2020). Yansıtıcı düşünme etkinlikleri ile zenginleştirilmiş react stratejisinin öğrencilerin yansıtıcı düşünmelerine, fen öğrenimine yönelimlerine ve motivasyonlarına etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Deringöl, Y. (2019). The relationship between reflective thinking skills and academic achievement in mathematics in fourth-grade primary school students. International Online Journal of Education and Teaching, 6(3), 613-622.
• **Dervent, F. (2012). Yansıtıcı düşünmenin beden eğitimi öğretmen adaylarının mesleki uygulamalarına etkisi [Doktora tezi]. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Dewey, J. (1933). How We Think. A Restatement of the Relation of Reflective Thinking to the Educative Process, Boston: DC Heath and Company.
• **Dursun, F., & Özen, R. (2018). Yansıtıcı düşünmeye göre hazırlanan genel konfeksiyon teknolojisi dersi programının akademik başarı ve tutuma etkisi. Cumhuriyet International Journal of Education, 7(4), 385–407. http://dx.doi.org/10.30703/cije.434556
• Eğmir, E., & Çengelli, S. (2020). Öğretmenlerin 21. Yüzyıl öğretim becerilerinin yansıtıcı düşünmeyi uygulama becerilerini yordama gücü. Journal of History School, 45, 1045-1077, DOI No: http://dx.doi.org/10.29228/Joh41513
• ***Elaldı, Ş. (2013). Yansıtıcı düşünme etkinlikleri ile destekli tam öğrenme modelinin tıp fakültesi öğrencilerinin üstbiliş becerileri, öz-düzenleme stratejileri, öz-yansıtma becerileri, özyeterlik inançları, eleştirel düşünme becerileri ve akademik başarılarına etkisi [Doktora Tezi]. Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Erdoğan, H. (2018). Gerçekçi matematik eğitimine dayalı matematik öğretiminin akademik başarı, kalıcılık ve yansıtıcı düşünme becerisine etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• **Ersözlü, Z. (2008). Yansıtıcı düşünmeyi geliştirici etkinliklerin ilköğretim 5. Sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersindeki akademik başarılarına ve tutumlarına etkisi [Doktora Tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• **Fırat, Z. S. (2022). Okul öncesi öğretmen adaylarının yansıtıcı düşünme becerilerinin belirlenmesi ve geliştirilmesine yönelik bir eylem araştırması [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Fichtner, B. (2005). Reflective learning: problems and questions concerning a current contextualization of the Vygotskian approach. Activity and sign: Grounding mathematics education, 179-190.
• Ghanizadeh, A., & Jahedizadeh, S. (2017). Validating the persian version of reflective thinking questionnaire and probing ıranian university students' reflective thinking and academic achievement. International Journal of Instruction, 10(3), 209-226.
• Greenhouse, J. B., & Iyengar, S. (2009). Sensitivity Analysis and Diagnostics. Cooper, H. (Ed.), Hedges, L. V. (Ed.) ve Valtentine, J. C. (Ed.), The Handbook of Research Synthesis and Meta-Analysis 2nd Edition içinde (s. 418-431). New York: Russel Sage Foundation.
• Guzzo, R. A., Jackson, S.E., & Katzell, R. A. (1987). Meta-analysıs analysıs, Research in Organizational Behaviour, 9, 407-442, ISBN: 0-89232-636-0.
• Güneş, F. (2012). Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirme. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 32, 128-146 Gürbüztürk, O., & Ünal, H. (2022). The effect of reflective thinking activities on academic achievement, attitude and permanence: Meta-analysis study. Inonu University Journal of the Faculty of Education, 23(1), 671-702, DOI: 10.17679/inuefd.1081203
• Kapanadze, Ü. D. (2019). 2018 Türkçe Öğretim Programındaki Kazanımların Üst düzey Düşünme Becerileri Bağlamında İncelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 48(223), 83-111.
• ***Keskinkılıç, G. (2010). İlköğretim 7. Sınıf fen ve teknoloji dersinde uygulanan yansıtıcı düşünmeye dayalı etkinliklerin bilimsel süreç becerilerinin gelişimine ve başarıya etkisi [Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Kızılkaya, G., & Aşkar, P. (2009). Problem çözmeye yönelik yansıtıcı düşünme becerisi ölçeğinin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34(154), 82-92.
• Körpeoğlu, S., & Yıldız, S. (2022). Prediction of metacognition awareness of middle school students: comparison of ann and anfıs with statistical techniques. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 38, 450-461.
• Köstekçi, E. (2016). Öğretmen adaylarının girişimcilik özellikleri ile yansıtıcı düşünme düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bartın Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bartın. Lee, H. (2005). Understanding and assessing preservice teachers’ reflective thinking. Teaaching and Teacher Education, 21, 699-715.
• Maxwell, J. (2015). Expanding the history and range of mixed methods research. Journal of Mixed Methods Research, 1-16. DOI: 10.1177/1558689815571132
• McKim, C. (2015). The value of mixed methods research: a mixed methods study. Journal of Mixed Methods Research, 11(2), 202-222. DOI:10.1177/1558689815607096
• Moallem, M. (1997). The content and nature of reflective teaching: a case of an expert middle school science teacher. The Clearing House: A Journal of Educational Strategies, Issues and Ideas, 70 (3), 143- 150.
• Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., Altman, D. G., & Prisma, G. (2009). Preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: The PRISMA statement. Annals of Internal Medicine, 6(7), e1000097. doi:10.7326/0003-4819-151-4-200908180-00135.
• *Park, Y., Kim, J.O., & Park, H.R. (2019). Effects of writing reflection journal on learning attitude and reflective thinking level in students taking a clinical training. Medice-legal Update, 19(1), 586-591, DOI: 10.5958/0974-1283.2019.00105.1
• Sabekti, A. W., Khoirunnisa, F., Liliasari, L., & Mudzakir, A. (2020). Validating the Indonesian version of reflective thinking questionnaire and investigation of the relationship between pre-service teachers’ reflective thinking and academic achievement. In Companion Proceedings of the 7th South East Asia Design Research International Conference (SEADRIC 2019) (pp. 138-144). Sanata Dharma University Press, Yogyakarta.
• *Seyhan, Çiçek B. (2013). Sinir sistemi konusunun öğretilmesinde kullanılan yansıtıcı düşünme stratejilerinin öğrencilerin başarılarına, tutumlarına ve bilgilerinin kalıcılığına etkisi [Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• *Sünkür, Öner M. (2013). Fen ve teknoloji dersinde tahmin et-gözle-açıkla yöntemi ile desteklenmiş yansıtıcı düşünmeye dayalı etkinlik uygulamalarının değerlendirilmesi [Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• **Şener, B. (2021). Promoting learner autonomy and ımproving reflective thinking skills through reflective practice and collaborative learning [Yüksek Lisans Tezi]. Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tan, K. S., & Goh, N. K. (2008). Assessing students reflective responses to chemistry-related learning tasks. USChina Education Review, 5 (11), 28-36.
• Thalheimer, W., & Cook, S. (2002). How to calculate effect sizes from published research: A simplified methodology. Work-Learning Research, 1(9), 1-9.
• Tican, C. (2013). Yansıtıcı düşünmeye dayalı öğretim etkinliklerinin öğretmen adaylarının yansıtıcı düşünme becerilerine, demokratik tutumlarına ve akademik başarılarına etkisi [Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• *Tok, Ş. (2008). Fen bilgisi dersinde yansıtıcı düşünme etkinliklerinin öğrencilerin akademik başarılarına ve fen bilgisi dersine yönelik tutumlarına etkisi. Elementary Education Online, 7(3), 557-568.
• Toraman, Ç., Orakçı, S., & Aktan, O. (2020). Analysis of the relationships between mathematics achievement, reflective thinking of problem solving and metacognitive awareness. International Journal of Progressive Education, 16(2), 72-90.
• Yeşilyurt, E. (2011). Yansıtıcı düşünme: tüm boyut ve ögelerine kavramsal bir bakış. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 236-256.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin yayınları.
• **Yıldırım, T. (2012). Coğrafya öğretiminde yansıtıcı düşünmeye dayalı öğretimin öğrenci başarısına, tutum ve kalıcılığa etkisi. (Doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• *Yiğitel, S. (2015). Ortaöğretim biyoloji dersi öğretiminde uygulanan yansıtıcı düşünmeyi geliştirme etkinliklerinin öğrencilerin akademik başarı ve tutumları üzerindeki etkisi [Doktora Tezi].. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Zahid, M., & Khanam, A. (2019). Effect of reflective teaching practices on te performance of prospective teachers. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 18(1). 32-43.
• Zembat, R., Yılmaz, H., & Küsmüş, G. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının yansıtıcı düşünme eğilimleri ile öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 5(2), 172-186, e-ISSN 2587-0718
• * işareti olanlar analize dahil edilen nicel çalışmalar ** işareti olanlar analize dahil edilen nitel çalışmalar *** işareti olanlar hem nicel hem de nitel anlamda analize dahil edilen çalışmalardır.