Ergenlerde Psikolojik Sağlamlığın Yordayıcıları Olarak Bilişsel Esneklik, Sosyal İlgi ve Yalnızlık

Year 2025, Issue: 65, 3272 - 3288, 30.09.2025

Anıl Keleş , Gökhan Akgün , Saadet Oğuztürk , Baki Çetin , Özlem Tagay

https://doi.org/10.53444/deubefd.1624876

Abstract

Bu araştırmanın amacı bilişsel esneklik, sosyal ilgi ve yalnızlığın ergenlerin psikolojik sağlamlığını yordama derecesini inceleyebilmektir. Araştırmada bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkileri inceleyebilmek için ilişkisel tarama yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2024-2025 Eğitim Öğretim yılında Isparta ili genelinde eğitimine devam eden 510 lise öğrencisi oluşturmaktadır. Bu öğrencilerin 268’i (% 52.5) kız, 242’si (% 47.5) erkektir. Verilerin toplanmasında Çocuk ve Genç Psikolojik Sağlamlık Ölçeği, Bilişsel Esneklik Ölçeği, Ergenler İçin Sosyal İlgi Ölçeği ve UCLA Yalnızlık Ölçeği Kısa Formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Analizi ve çoklu regresyon analizi kullanılmıştır. Analizler sosyal ilginin alt ölçekleri olan aidiyet, yardım etme, duyarlı olma ve başa çıkma ile bilişsel esnekliğin psikolojik sağlamlıkla pozitif yönde; yalnızlık ile negatif yönde anlamlı ilişkileri olduğunu göstermektedir. Bulgulara göre sosyal ilginin alt ölçekleri olan aidiyet, yardım etme, duyarlı olma ve başa çıkma ile bilişsel esneklik, yalnızlık ve cinsiyetle oluşturulan regresyon modeli psikolojik sağlamlığı anlamlı yordarken, psikolojik sağlamlığın % 39.5’ini açıklamaktadır. Ulaşılan sonuçlar, psikolojik sağlamlığı geliştirmeye ve güçlendirmeye dönük koruyucu faktörlerle ilgili önemli bilgiler sağlamaktadır.

Keywords

Psikolojik sağlamlık , bilişsel esneklik , sosyal ilgi , yalnızlık , ergenler

The Predictors of Resilience in Adolescents: Cognitive Flexibility, Social Interest, and Loneliness

Abstract

The aim of this study is to examine the extent to which cognitive flexibility, social interest, and loneliness predict resilience in adolescents. A relational survey model was employed to investigate the relationships between dependent and independent variables. The study group consisted of 510 high school students continuing their education in the 2024-2025 academic year in Isparta, Türkiye. Of these students, 268 (52.5%) were female, and 242 (47.5%) were male. The data collection tools were the Child and Youth Resilience Measure, the Cognitive Flexibility Scale, the Social Interest Scale for Adolescents, and the UCLA Loneliness Scale Short Form. Data were analysed using Pearson Product-Moment Correlation Analysis and multiple regression analysis. The analyses revealed significant positive relationships between resilience and cognitive flexibility, as well as the subscales of social interest—belonging, helping, sensitivity, and coping. Conversely, a significant negative relationship was found between resilience and loneliness. According to the findings, the regression model, which included the subscales of social interest (belonging, helping, sensitivity, and coping), cognitive flexibility, loneliness, and gender, significantly predicted resilience and explained 39.5% of the variance. These findings provide valuable insights into protective factors aimed at enhancing and strengthening resilience.

Keywords

Resilience , cognitive flexibility , social interest , loneliness , adolescents

References

• Adler, A. (1929). Problems of neurosis: A book of chase-histories (Ed. P. Mairet). Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
• Adler, A. (1979). Brief comments on reason, intelligence, and feeblemindedness. In H. L. Ansbacher & R. R. Ansbacher (Eds.), Superiority and social interest (pp. 41-49). Norton (Original work published 1928).
• Ağır, M. S. (2018). Ergenlerde psikolojik sağlamlık, okul tükenmişliği ve internet bağımlılığı üzerine bir inceleme. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 6(16), 5-28.
• Ansbacher, H. L. (1968). The concept of social interest. Journal of Individual Psychology, 24(2), 131-149.
• APA Dictionary of Psychology. (2024). Resilience. Retrieved December 15, 2024 from https://dictionary.apa.org/resilience.
• Arslan, G. (2015a). Çocuk ve genç psikolojik sağlamlık ölçeği’nin (ÇGPSÖ-12) psikometrik özellikleri: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 16(1), 1-12.
• Arslan, G. (2015b). Psikolojik istismar, psikolojik sağlamlık, sosyal bağlılık ve aidiyet duygusu arasındaki ilişki. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (36), 47-58.
• Bonanno, G. A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events?. American Psychologist, 59(1), 20-28.
• Bozkurt, N. (2019). Ergenlerde psikolojik sağlamlık ve bilişsel esneklik düzeylerinin sınav kaygısı ile ilişkisi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Buluş, M. (1997). Üniversite öğrencilerinde yalnızlık. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(3), 82-90.
• Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2024). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Canas, J. J., Fajardo, I., & Salmeron, L. (2006). Cognitive flexibility. International Encyclopedia of Ergonomics and Human Factors, 1(3), 297-301.
• Chamarro, A., & Oberst, U. (2012). Emotional intelligence and social interest: Are they related constructs? Aloma: Revista De Psicologia, Ciències De L'educació İ De L'esport Blanquerna, 30(1), 159-166.
• Çeçen, A. R. (2007). Üniversite öğrencilerinin cinsiyet ve yaşam doyumu düzeylerine göre sosyal ve duygusal yalnızlık düzeylerinin incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 180-190.
• Çelikkaleli, Ö. (2014). Bilişsel Esneklik Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirliği. Eğitim ve Bilim, 39(176), 339-346.
• Çetiner, P. (2021). Ergenlerde psikolojik sağlamlık ile yalnızlık arasındaki ilişkinin incelenmesi: Sosyal kaygının aracı rolü. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Aksaray Üniversitesi.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve LISREL uygulamaları. Pegem Akademi.
• Çuhadaroğlu, A. (2016). Bilişsel esnekliğin yordayıcıları. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 2(1), 86-101.
• Demirbaş, B., & Haşit, G. (2016). İş yerinde yalnızlık ve işten ayrılma niyetine etkisi: Akademisyenler üzerine bir uygulama. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 137-158.
• Demirtaş, A. S. (2020). Cognitive flexibility and mental well-being in Turkish adolescents: The mediating role of academic, social and emotional self-efficacy. Anales de Psicología/Annals of Psychology, 36(1), 111-121.
• Eker, E. (2021). Üniversite öğrencilerinin yalnızlığın sosyal kaygı, sosyal beceri ve öz-saygı (benlik saygısı) açısından incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Gelişim Üniversitesi.
• Er, M. (2020). Genç yetişkinlerde yalnızlığın sosyal kaygı, sosyal beceri ve öz-duyarlık açısından incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Fletcher, D., & Sarkar, M. (2012). A grounded theory of psychological resilience in olympic champions. Psychology of Sport and Exercise, 13(5), 669-678.
• Fletcher, D., & Sarkar, M. (2013). Psychological Resilience. European Psychologist, 18(1), 12-23.
• Garmezy, N. (1987). Stress, competence, and development: Continuities in the study of schizophrenic adults, children vulnerable to psychopathology, and the search for stress‐resistant children. American Journal of Orthopsychiatry, 57(2), 159-174.
• Geyik Koç, G. (2020). Bilişsel esneklik ve psikolojik dayanıklılık ile stresle başa çıkma arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Gillham, J. E., & Seligman, M. E. (1999). Footsteps on the road to a positive psychology. Behaviour Research and Therapy, 37(1), 163-173.
• González Moreno, A., & Molero Jurado, M. d. M. (2023). Prosocial behaviours and resilience in school coexistence: Implications of creative self-efficacy and stress in adolescents. Behavioral Sciences, 13, 988.
• González Moreno, A., & Molero Jurado, M. d. M. (2024). Social skills and creativity as elements that enhance resilience in adolescence. Behavioral Sciences, 14, 1158.
• Gökalp, E. A. & Yöndem, Z. D. (2021). Ergenlerde psikolojik dayanıklılığın kişilik özellikleri ve algılanan sosyal desteğe göre yordanması. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), 759-768.
• Güleç, S. (2020). Lise öğrencilerinde bilişsel esneklik ile psikolojik sağlamlık arasındaki ilişkide yaşam amaçlarının aracı rolü. Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 1(1), 27-35.
• Güner, K. (2020). Madde kullanımı olan geç ergenlerde travma ve psikolojik sağlamlığın incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Gelişim Üniversitesi.
• Gürgan, U. (2006). Grupla psikolojik danışmanın üniversite öğrencilerinin yılmazlık düzeylerine etkisi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Gürsoy, E. Y. (2021). Üniversite öğrencilerinde erken dönem uyumsuz şemaların yalnızlık, umutsuzluk ve depresif belirtiler ile ilişkisinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Kent Üniversitesi.
• Hamarta, E. (2023). Çocuklarda ve ergenlerde ruh sağlığını etkileyen faktörler. İ. Parmaksız (Ed.), Okullarda Ruh Sağlığı içinde (s. 13-38). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Haskan Avcı, Ö., & Yıldırım, İ. (2014). Ergenlerde şiddet eğilimi, yalnızlık ve sosyal destek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(29-1), 157-168.
• Hoover, S., & Bostic, J. (2021). Schools as a vital component of the child and adolescent mental health system. Psychiatric Services, 72(1), 37-48.
• Işık, Y., & Çelik, E. (2020). Ergenlerde psikolojik sağlamlığın sosyal dışlanma, sosyal kaygı, cinsiyet ve sınıf düzeyi açısından incelenmesi. OPUS-Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(27), 174-209.
• İmiroğlu, A., Demir, R., & Murat, A. (2021). Psikolojik iyi oluşun yordayıcıları olarak bilişsel esneklik, bilinçli farkındalık ve umut. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(80), 2037-2057.
• İşözen, H., & Kolay, İ. (2022). 15-17 yaş arası ergenlerde psikolojik dayanıklılık ile duygu düzenleme arasındaki ilişkinin incelenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 9(56), 412-426.
• Jenson, J. M., & Fraser, M. W. (2015). A risk and resilience framework for child, youth, and family policy. In J. M. Jenson & M. W. Fraser (Eds.), Social policy for children and families: A risk and resilience perspective (3rd ed., pp. 5-21). Sage Publications.
• Johnson, B. T. (2016). The relationship between cognitive flexibility, coping, and symptomatology in psychotherapy. [Master's thesis]. Marquette University.
• Kaplan, H. B. (1991). Sex differences in social interest. Individual Psychology: Journal of Adlerian Theory, Research & Practice, 47(1), 120-123.
• Karasar, N. (2008). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayınevi.
• Karataş, Z., & Çakar, F. S. (2011). Self-esteem and hopelessness, and resiliency: An exploratory study of adolescents in Turkey. International Education Studies, 4(4), 84-91.
• Kayacı, Ü., & Özbay, Y. (2016). Üniversite öğrencilerinin travmatik yaşantı, psikolojik doğum sıraları ve sosyal ilgilerinin psikolojik dayanıklılıklarını yordaması. The Journal of Happiness & Well-Being, 4(1), 128-142.
• Kaynak, Ü. (2021). Bireysel psikoloji temelli sosyal ilgi geliştirme psiko-eğitim programının ergenlerde sosyal ilgiye etkisi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kenny, M. E., Gallagher, L. A., Alvarez-Salvat, R., & Silsby, J. (2002). Sources of support and psychological distress among academically successful inner-city youth. Adolescence, 37(145), 161-182.
• Kılıç, Ş. D., & Alver, B. (2017). Üniversite öğrencilerinin yalnızlık düzeyleri ve psikolojik dayanıklılıkları arasındaki ilişkilerin bazı değişkenlere göre incelenmesi. International Journal of Education Technology and Scientific Researches, 3, 116-147.
• Kılınç, B., & Uz Baş, A. (2023). Ortaokul öğrencilerinin psikolojik sağlamlık düzeylerinin sosyal ilişkiler, okula aidiyet ve özyeterlik açısından incelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (57), 1530-1554.
• Koçak, E. (2008). Ergenlerde yalnızlığın yordanmasında benlik saygısı, sürekli öfke ve öfke ifade tarzlarının incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Leak, G. K., & Leak, K. C. (2006). Adlerian social interest and positive psychology: A conceptual and empirical integration. Journal of Individual Psychology, 62(3), 207-223.
• Liu, S., Zeng, Z., Qi, O., Yang, O., & Hu, Y. (2024). The effect of peer relationships on adolescent loneliness: The role of psychological resilience and the OXTR gene. Psychology Research and Behavior Management, 17, 2477-2489.
• Luthar, S. S., Cicchetti, D., & Becker, B. (2000). The construct of resilience: A critical evaluation and guidelines for future work. Child Development, 71(3), 543-562.
• Masten, A. S. (2007). Resilience in developing systems: Progress and promise as the fourth wave rises. Development and Psychopathology, 19(3), 921-930.
• Masten, A. S. (2014). Global perspectives on resilience in children and youth. Child Development, 85(1), 6-20.
• Masten, A. S., & Coatsworth, J. D. (1998). The development of competence in favorable and unfavorable environments: Lessons from research on successful children. American Psychologist, 53(2), 205-220.
• Meredith, L. S., Sherbourne, C. D., Gaillot, S. J., Hansell, L.,Ritschard, H. V., Parker, A. M., & Wrenn, G. (2011). Promoting psychological resilience in the US military. Rand Health Quarterly,1(2), 2.
• Moore, B., Woodcock, S., & Kielbolck, S. (2023). How students’ pro-social behaviour relates to their resilience: Implications for an inclusive environment. International Journal of Educational Research Open, (5). 100269.
• Nakhostin-Khayyat, M., Borjali, M., Zeinali, M., Fardi, D., & Montazeri, A. (2024). The relationship between self-regulation, cognitive flexibility, and resilience among students: A structural equation modeling. BMC Psychology, (12), 337.
• Özdemir, H., & Tatar, A. (2019). Genç yetişkinlerde yalnızlığın yordayıcıları: Depresyon, kaygı, sosyal destek, duygusal zeka. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi, 1(2), 93-101.
• Pakdaman, S., Saadat, S. H., Shahyad, S., Ahmadi, K., & Hosseinialhashemi, M. (2016). The role of attachment styles and resilience on loneliness. International Journal of Medical Research & Health Sciences, 5(9), 268-274.
• Perlman, D., & Peplau, L. A. (1998). Loneliness. Encyclopedia of Mental Health, 2, 571-581.
• Rutter, M. (1987). Psychosocial resilience and protective mechanisms. American Journal of Orthopsychiatry, 57(3), 316-331.
• Rutter, M. (2006). Implications of resilience concepts for scientific understanding. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094(1), 1-12.
• Seçer, İ. (2013). SPSS ve Lisrel ile pratik veri analizi. Anı Yayıncılık.
• Seçim, G. (2020). Bilişsel esneklik ve duygu düzenleme özelliklerinin psikolojik sağlamlık üzerine etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(2), 505-524.
• Stomff, M. (2019). Development of resilience in children and teenagers: A meta-analysis of empirical studies from 2006-2017 (Personality and mental state). Romanian Journal of Psychological Studies (RJPS), 28-35.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2019). Using multivarite statistic (7th ed.). Boston Pearson.
• Topkaya, N., Şahin, E., & Taş, T. (2022). Yetişkin bir örneklem grubunda psikolojik sağlamlıkla ilişkili faktörler. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(4), 1628-1640.
• Tuğral, R. (2020). Ergenlerde yalnızlık, psikolojik sağlamlık, algılanan sosyal destek ve sosyal görünüş kaygısı. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Nişantaşı Üniversitesi.
• Turgut, Ö. (2015). Ergenlerin psikolojik sağlamlık düzeylerinin, önemli yaşam olayları, algılanan sosyal destek ve okul bağlılığı açısından incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Werner, E. E. (2000). Protective factors and individual resilience. In J. P. Shonkoff & S. J. Meisels (Eds.), Handbook of early chilhood intervention (2rd ed., pp. 115-132). Cambridge University Press.
• Windle, M. (1999). Critical conceptual and measurement issues in the study of resilience. In M. D. Glantz & J. L. Johnson (Eds.), Resilience and development: Positive life adaptations (pp. 161-178). Kluwer Academic/Plenum Publishers.
• Yavuz, S. (2019). Bedensel engelli sporcuların psikolojik sağlamlık ve bilişsel esneklik düzeylerinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Aksaray Üniversitesi.
• Yelpaze, İ. (2020). Uluslararası üniversite öğrencilerinin yalnızlık düzeylerinin yordayıcısı olarak bilişsel esneklik ve psikolojik sağlamlık. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 105- 131.
• Yıldız, M. A., & Duy, B. (2014). Adaptation of the short-form of the UCLA loneliness scale (ULS-8) to Turkish for the adolescents. Düşünen Adam: The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences, 27(3), 194-203.
• Yöndem, Z. D., & Bahtiyar, M. (2016). Ergenlerde psikolojik dayanıklılık ve stresle başetme. The Journal of Academic Social Science Studies, 45, 53-62.