DEZENFORMASYONU ETKİLEYEN DEĞİŞKENLERİN İNCELENMESİ: İPUCUNA MARUZ BIRAKMA VE TEKRAR

Year 2025, Volume: 12 Issue: 2, 1097 - 1110

Gün Pakyürek

https://doi.org/10.69878/deuefad.1608496

Abstract

Dezenformasyon dijital çağda temel sorunlarımızdan biri haline gelmiştir. Dezenformasyon mekanizmaları, özellikle ipucu ve tekrar büyük ölçüde psikolojik ilkelere dayanmaktadır. Olaylara ilişkin ipuçları vermek, bireyleri yanlış veya doğru bilgileri kabul etmeye hazırlayabilmektedir. Öte yandan tekrar, aşinalığı güçlendirmekte ve zamanla inancı beslemektedir. Bu durum, insan belleğinin doğasını istismar ederek dezenformasyon kampanyalarının başarısının temelini oluşturmaktadır. İnsan belleği sürekli kendini günceller ve hatalı bilgileri de işlemlemeye açıktır. Bu da belleği yönlendirmelere ve bellek yanılmalarına yatkın hale getirmektedir. Bellek yanılmalarını deneysel yöntemlerle incelemek için geliştirilen paradigmalardan biri olan olay sonrası yanlış bilgi paradigması üç temel aşamadan oluşmaktadır; olay, yanlış bilgilendirme ve hatırlama testidir. Çalışmaya toplam 18-40 yaş arası 117 kişi katılmıştır. Katılımcılar bir olaya ilişkin slayt gösterimi izlemekte ve aynı zamanda olaya ilişkin atandıkları gruba göre doğru ya da yanlış hikayeyi dinlemektedirler. Çalışmada 3 deney grubu 1 kontrol grubu bulunmaktadır. Kontrol grubundakiler slaytı izledikten sonra orijinal hikâyeyi dinlerken deney grubundakiler yanlış bilgi içeren hikâyeyi dinlemişlerdir. Deney grupları kendi aralarında üç gruba ayrılmaktadır. İlk grup bir defa slaytı izledikten sonra yanlış hikâyeyi dinlerken ikinci grup slaytı 3 kez izledikten sonra yanlış hikâyeyi dinlemişlerdir. Son grup ise ilk gruptan farklı olarak tanıma testi sırasında doğru bilgi ile ilgili ipucu almıştır. Araştırmanın sonucunda birinci deney grubu ile iki ve üçüncü deney grubu arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Bu da olay ile ilgili doğru ipucu almanın ve tekrarın daha az bellek yanılmasına neden olduğunu göstermektedir. Böylece dezenformasyonla mücadelede doğru bilginin sunumunun önemini ortaya koymaktadır.

Keywords

Dezenformasyon , Bellek yanılgısı , olay sonrası yanlış bilgi paradigması , ipucu gösterimi , dezenformasyonla mücadele

Ethical Statement

Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurul Başkanlığı tarafından 18/01/2023 tarihinde etik kurul onayı alınmıştır.

EXAMINING VARIABLES AFFECTING DISINFORMATION: CUE EXPOSURE AND REPETITION

Abstract

Disinformation has become one of our fundamental problems in the digital age. Disinformation mechanisms are largely based on psychological principles, especially cues and repetition. Cue exposure can prepare individuals to accept false or true information. However, repetition strengthens familiarity and fosters belief over time. This situation contributes to the success of disinformation campaigns by exploiting the nature of human memory. Human memory constantly updates itself and is open to processing false information. This makes the memory prone to manipulation and memory errors. One of the paradigms developed to examine memory errors with experimental methods, the post-event misinformation paradigm, consists of three basic stages; event, receiving false information, and a recall test. A total of 117 people between the ages of 18-40 participated in the study. Participants watch a slide show about an event and at the same time listen to a true or false story about the event according to the group they were assigned to. There are 3 experimental groups and 1 control group in the study. After watching the slide, the control group listened to the original story, while the experimental group listened to the story containing false information. The experimental groups are divided into three groups. The first group watched the slide once and then listened to the false story, while the second group watched the slide 3 times and then listened to the false story. The last group, unlike the first group, received a cue about the true information during the recognition test. As a result of the study, there is a significant difference between the first, second, and third experimental groups. This shows that receiving true cues and repeating the true information about the event causes fewer memory errors. Thus, it reveals the importance of presenting true information in the fight against disinformation.

Keywords

Disinformation , Memory error , post-event false information paradigm , cue exposure , Struggle against disinformation

References

• Alpar, G., Er, N., & Uçar Boyraz, F. (2007). Görgü tanıklığında bellek hataları: Olay Sonrasında gizli ve tuzak sorularını hatırlama ve kaynak izleme üzerindeki etkisi. Türk Psikoloji Yazıları, 10(20), 1-17.
• Brashier, N. M., & Schacter, D. L. (2020). Aging in an era of fake news. Current directions in psychological science, 29(3), 316-323.
• Cohen, N., Pell, L., Edelson, M. G., Ben-Yakov, A., Pine, A., & Dudai, Y. (2015). Peri encoding predictors of memory encoding and consolidation. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 50, 128-142.
• Cowan, E. T., Schapiro, A. C., Dunsmoor, J. E., & Murty, V. P. (2021). Memory consolidation as an adaptive process. Psychonomic Bulletin & Review, 28(6), 1796–1810. [https://doi.org/10.3758/s13423-021-01978-x](https://doi.org/10.3758/s13423-021-01978-x)
• de Carvalho Souza, M. E., & Weigang, L. (2025). Grok, Gemini, ChatGPT and DeepSeek: Comparison and Applications in Conversational Artificial Intelligence. Inteligencia Artifıcial, 2(1). Doi 10.5281/zenodo.14885243
• Dame Adjin-Tettey, T. (2022). Combating fake news, disinformation, and misinformation: Experimental evidence for media literacy education. Cogent arts & humanities, 9(1), 2037229. [https://doi.org/10](https://doi.org/10). 1080/23311983.2022.2037229
• Depoux, A., Martin, S., Karafillakis, E., Preet, R., Wilder-Smith, A., & Larson, H. (2020). The pandemic of social media panic travels faster than the COVID-19 outbreak. Journal of travel medicine, 27(3), taaa031. [https://doi.org/](https://doi.org/) 10.1093/jtm/taaa031
• Dilevski, N., Paterson, H. M., Walker, S. A., & van Golde, C. (2021). Adult memory for specific instances of a repeated event: A preliminary review. Psychiatry, Psychology and Law, 28(5), 711-732.
• Gravino, P., Prevedello, G., Galletti, M., & Loreto, V. (2022). The supply and demand of news during COVID-19 and assessment of questionable sources production. Nature human behaviour, 6(8), 1069-1078.
• Guess, A., Nyhan, B., & Reifler, J. (2018). Selective exposure to misinformation: Evidence from the consumption of fake news during the 2016 U. S. presidential campaign. Retrieved from [https://www.dartmouth.edu/~nyhan/fake-news-2016.pdf](https://www.dartmouth.edu/~nyhan/fake-news-2016.pdf)
• Jamieson, K. H., & Albarracin, D. (2020). The relation between media consumption and misinformation at the outset of the SARS-CoV-2 pandemic in the US. The Harvard Kennedy School Misinformation Review. Doi: [https://doi.org/10.37016/mr-2020-012](https://doi.org/10.37016/mr-2020-012)
• Lewandowsky, S., Ecker, U. K., Seifert, C. M., Schwarz, N., & Cook, J. (2012). Misinformation and its correction: Continued influence and successful debiasing. Psychological science in the public interest, 13(3), 106-131.
• Lindsay, D. S. (1994). Memory source monitoring and eyewitness testimony. Adult eyewitness testimony: Current trends and developments, 27-55.
• Loftus, E. F. (1979). The malleability of human memory: Information introduced after we view an incident can transform memory. American scientist, 67(3), 312-320.
• Loftus, E. F., & Palmer, J. C. (1974). Reconstruction of automobile destruction: An example of the interaction between language and memory. Journal of verbal learning and verbal behavior, 13(5), 585-589.
• Malmberg, K. J., Raaijmakers, J. G., & Shiffrin, R. M. (2019). 50 years of research sparked by Atkinson and Shiffrin (1968). Memory & cognition, 47, 561-574.
• Meng, R., Shi, F., Zhang, B., Li, C., Wang, J., Song, L., ... & Shen, M. (2025). Cost-effectiveness of universal genetic screening for familial hypercholesterolemia in young adults aged 18–40 years in China. BMC medicine, 23(1), 139-153.
• Mısırlısoy, M., & Ceylan, S. (2014). Olay Sonrası Yanlış Bilgi Paradigması: Yaşlanma ve Stresin Etkisi. Türk Psikoloji Yazıları, 17(33), 60.
• Mısırlısoy, M., Ceylan, S., & Atalay, N. B. (2016). Hayatta Kalma Bağlamının Bellek Yanılmaları Üzerindeki Etkisi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, 56(2), 214-237.
• Oymak, H. (2022). Kamuoyunda dezenformasyon yasası olarak bilinen, 7418 sayılı “Basın Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’’un getirdikleri. Yeni Medya,(13), 504-514.
• Pennycook, G., Bear, A., Collins, E. T., & Rand, D. G. (2020). The implied truth effect: Attaching warnings to a subset of fake news headlines increases perceived accuracy of headlines without warnings. Management science, 66(11), 4944-4957.
• Rocha, Y. M., De Moura, G. A., Desidério, G. A., De Oliveira, C. H., Lourenço, F. D., & de Figueiredo Nicolete, L. D. (2021). The impact of fake news on social media and its influence on health during the COVID-19 pandemic: A systematic review. Journal of Public Health, 1-10. .[https://doi.org/10.1007/s10389-](https://doi.org/10.1007/s10389-) 021-01658-z
• Schacter, D. L. (1999). The seven sins of memory: insights from psychology and cognitive neuroscience. American psychologist, 54(3), 182-203.
• Solso, R.L., Maclin, M.K., & Maclin, O.H. (2016). Bilişsel Psikoloji. (Çev. A. Ayçiçeği).Bilge Yayıncılık.
• Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359(6380), 1146-1151.