TÜRK-İSVİÇRE HUKUKUNDA GÜVEN SORUMLULUĞU - KAVRAMIN GELİŞİMİ VE ELEŞTİRİSİ -

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 2, 1505 - 1534, 26.11.2024

Gökçe Kurtulan Güner

https://doi.org/10.33717/deuhfd.1517877

Öz

Güven sorumluluğu, temelini dürüstlük kuralında bulan, haksız fiil ve sözleşmesel sorumluluk ikiliği dışındaki gri alanda yer alan bir kavramdır. Kavram, ilk olarak Alman hukukunda ortaya çıkmış, Alman hukukundaki bu gelişmeler zaman içinde Türk-İsviçre öğretisinde ve yargı kararlarında da yansımalarını bulmuştur. İsviçre Federal Mahkemesi 1994 yılında verdiği meşhur Swissair kararıyla birlikte yeni bir sorumluluk temeli olarak güven sorumluluğunu ilk defa kabul etmiştir. Yargıtay da özellikle 2010 yılından beri verdiği bir dizi kararla güven sorumluluğu adı altında ayrı bir sorumluluk temelini kabul etmiş, bunun için aranan şartlar da zaman içinde belirginleşmiştir. Güven sorumluluğu Türk pozitif hukukunda da kendine yer bulmuş ve Türk Ticaret Kanunu’nun 209. maddesiyle şirketler topluluğu özelinde güven sorumluluğu ayrıca düzenlenmiştir. Mahkeme kararlarıyla bahsi geçen hukuk sistemlerinde kendine bir yer edinen güven sorumluluğuna ilişkin olarak dile getirilen eleştirileri temel olarak üç gruba ayırmak mümkündür. Bunlardan ilki teorinin dogmatik kökenlerine ve bu teorinin Türk-İsviçre hukuk sistemiyle uyum içinde olmadığına ilişkindir. İkinci temel eleştiri sorumluluğun sınırlarının genişliğine ve silikliğine, bir diğer eleştiri ise sonuçlarının belirsizliğine ilişkindir. Bu çalışmada güven sorumluluğunun gelişimi ve temel unsurları incelenmiş, söz konusu eleştiriler Türk hukuku özelinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

güven sorumluluğu, hukuka aykırılık unsuru, güven ilkesi, dürüstlük kuralı, culpa in contrahendo

Reliance Liability in Turkish-Swiss Laws - The Development and Criticisim of the Concept -

Öz

Reliance liability is a concept that finds its basis in the rule of bona fides and is located in the gray area outside the dichotomy of tort and contractual liability. The concept first emerged in German law, and these developments in German law found their reflections in Turkish-Swiss doctrine and jurisprudence over time. With its famous Swissair decision dated 1994, the Swiss Federal Court acknowledged for the first time the reliance liability as a new basis of liability. The Turkish Court of Cassation has also accepted the reliance liability as a separate basis of liability with a series of decisions, especially since 2010, and the conditions required therefor have become clearer over time. Reliance liability has also found its place in Turkish positive law with the introduction of Article 209 of the Turkish Commercial Code, which specifically regulates the reliance liability within the context of corporate groups. It is possible to categorize the criticisms put forward against the concept of reliance liability into three groups. The first one is related to the dogmatic origins of the theory and its incompatibility with the Turkish-Swiss legal system. The other main criticisms are related to the breadth and vagueness of the limits of the liability, and to the uncertainty of its consequences. In this study, the development and the basic elements of reliance liability are analyzed, and such criticisms are evaluated in the context of Turkish law.

Anahtar Kelimeler

reliance liability, wrongfulness, reliance principle, bona fides rule, culpa in contrahendo

Kaynakça

• Akyol, Şener: Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı, Filiz, İstanbul 2006. (‘Dürüstlük Kuralı’)
• Akyol, Şener: Medeni Hukukta Çelişki Yasağı, Vedat, İstanbul 2007.
• Albayrak, Hakan: Bir İsviçre Federal Mahkemesi Kararı Işığında Altında Hukuki Görünüm Sorumluluğu, Güven Sorumluluğu ve Kambiyo Hukuku Sorumluluklarının Karşılaştırılması; Prof. Dr. Saim Üstündağ’a Armağan, Adalet, Ankara 2009.
• Banakas, Stathis: Unde Venis et Quo Vadis: European Tort Law Revisited”, Swiss Review of International and European Law, Cilt 18, Sayı 4, 2008, s. 295-320.
• Barlas, Nami: “Başkasının Sözleşme İlişkisine Müdahale Sebebiyle Sorumluluk”, Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan, Cilt 1, On İki Levha, İstanbul 2010.
• Bärtschi, Harald: Verabsolutierte Relativität - Die Rechtsstellung des Dritten im Umfeld von Verträgen, Schulthess, Zürih 2009.
• Basler Kommentar zum Obligationenrecht, 7. bası, Helbing Lichtenhahn Verlag, Basel 2024. (BSK/İşleyen)
• Başalp, Nilgün: Sorumsuzluk Anlaşmaları, On İki Levha, İstanbul 2011
• Benedict, Jörg: Culpa in Contrahendo, Band I - Historisch-kritischer Teil, Mohr Siebeck, Tübingen 2018.
• Berger, Bernhard: Verhaltenspflichten und Vertrauenshafrung, Stämpfli, Bern 2000.
• Berger, Bernhard: “Zur Unterscheidung Zwichen Rechtsscheinhaftung und Vertrauenshaftung – Zugleich Eine Besprechung von BGE 128 III 324”, recht, Heft 6, 2002, s. 201-220. (‘Unterscheidung’)
• Bosshard, Eric: Neuere Tendenzen in der Lehre zum Begriff der Widerrechtlichkeit nach Art. 41 OR, Schulthess, Zürih 1988.
• Brehm, Roland: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, OR Art. 41-61, 5. Auflage, Stämpfli, Bern 2021.
• Bucher, Eugen: “Vertrauenshaftung: Was? Woher? Wohin?”, Richterliche Rechtsfortbildung in Theorie und Praxis, Festschrift für Hans Peter Walter, Schulthess, Bern 2005.
• Bussani, Mauro/Palmer, Vernon Valentine: “The Notion of Pure Economic Loss and Its Setting,” Pure Economic Loss in Europe, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
• Canaris, Claus-Wilhelm: Die Vertauenshaftung im deutschen Privatrecht, Beck, Münih 1971.
• Chappuis, Christine: “Responsabilité fondée sur la confiance: un tour d’horizon”, La responsabilité fondée sur la confiance : Journée de la responsabilité civile 2000, Schulthess, Zürih 2001.
• Çağlayan Aksoy, Pınar: Hukuka ve Ahlaka Aykırılık Unsurları Çerçevesinde Salt Malvarlığı Zararlarının Tazmini, On İki Levha, İstanbul 2016.
• Demircioğlu, Huriye Reyhan: Güven Esası Uyarınca Sözleşme Görüşmelerindeki Kusurlu Davranıştan Doğan Sorumluluk (Culpa in Contrahendo Sorumluluğu), Yetkin, Ankara 2009.
• Deniz, Defne: Güven İlkesinin Türk Borçlar Kanunu’ndaki Temsil İlişkisine Yansımaları, On İki Levha, İstanbul 2022. Durak, Yasemin: “Güven Sorumluluğu ve Culpa in Contrahendo”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 25, Sayı 1, 2017, s. 239-288.
• Eminoğlu, Cafer: Konzern/Gesellschaftengruppe, On İki Levha, İstanbul 2013.
• Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 28. bası, Yetkin, Ankara 2023.
• Gezder, Ümit: Türk/İsviçre Hukukunda Culpa in Contrahendo Sorumluluğu, Beta, İstanbul 2010.
• Honsell, Heinrich/Isenring, Bernhard/Kessler, Martin A.: Schweizerisches Haftpflichtrecht, 5. bası, Schulthess, Zürih 2013.
• Huguenin, Claire: Obligationenrecht Allgemeiner Teil, Schulthess, Zürih 2004.
• İnceoğlu, M. Murat: Borçlar Hukukunda Doğrudan Temsil, On İki Levha, İstanbul 2009.
• Kalkan Oğuztürk, Burcu: Güven Sorumluluğu, Vedat, İstanbul 2008.
• Kapancı, K. Berk: Ahlaka Aykırı Bir Fiille Kasten Verilen Zararın Tazmini, Vedat, İstanbul 2016.
• Kaşak, Fahri Erdem: “İsviçre Federal Mahkemesi’nin Güven Sorumluluğunun Tâbi Olduğu Zamanaşımı Süresine İlişkin 13.5.2008 Tarihli (BGE 194 III 390) Kararı”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Sayı 1-2, 2013, s. 1803-1812.
• Keller, Max: “Ist Eine Treu und Glauben Verletzende Schädigung Widerrechtlich?”, recht 1987, s. 136-137.
• Kırca, Çiğdem: Bilgi Vermeden Dolayı Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluk, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 2004.
• Kocayusufpaşaoğlu, Necip: Bir Yetki Belgesi ile Kanıtlanan Temsil Yetkisinin Geri Alınmasında Üçüncü Kişilerin İyi Niyetinin Korunması Açısından BK m. 33/II, 34/II ve 37 karşısında BK m. 36/II’nin Uygulama Alanının Belirlenmesi”, Prof. Dr. Haluk Tandoğan’ın Anısına Armağan, Seçkin, Ankara 1990.
• Koller, Alfred: “Grundzüge der Haftung für reinen Vermögensschaden”, AJP, Sayı 11, 2020, s. 1381-1395.
• Kuonen, Nicolas: La responsabilité précontractuelle, Schulthess, Zürih 2007.
• Kurtulan, Gökçe: “Haksız Fiilde Hukuka Aykırılık Unsuru”, MÜHFHAD, Cilt 23, Sayı 1, 2017, s. 465-504.
• Looschelders, Dirk: “Pre-Contractual Obligations and the Concept of Culpa in Contrahendo in German Law”, The Formation of Contract, Nomos Verlag, Baden-Baden 2015.
• Loser, Peter: Die Vertrauenshaftung im schweizerischen Schuldrecht, Stämpfli, Bern 2006.
• Müller, Christoph: Christoph: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Art. 1-18 OR, Stämpfli, Bern 2018.
• Münchener Kommentar zum BGB, Band 1, 7. Auflage, 2016, §§ 1-240 BGB. (MüKoBGB/İşleyen) Okutan Nilsson, Gül: “Şirketler Topluluğunda Güvenden Doğan Sorumluluk”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 2, 2013, s. 35-54.
• Nomer, Haluk Nami/Akbulut, Pakize Ezgi: Medeni Hukuka Giriş Bölüm I, Filiz, İstanbul 2022
• Peter, Henry: “Le responsabilité fondée sur la confiance en droit des sociétés”, Journée de la responsabilité civile 2000: La responsabilité fondée sur la confiance/Vertrauenshaftung, Schulthess, Zürih 2001.
• Pulaşlı, Hasan: “Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Göre Şirketler Topluluğunun Temel Nitelikleri ve Hâkim Şirketin Güven Sorumluluğu”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 1-2, 2007, s. 259-278.
• Riske, Olivier: La responsabilité précontractuelle dans le processus d’uniformisation du droit privé européen, Helbing Lichtenhahn, Basel 2016.
• Roberto, Vito/Kuzniar, Nadia: Ein Vierteljahrhundert Vertrauenshaftung”, AJP, Sayı 11, 2019, s. 1105-1111.
• Sanlı, Kerem Cem: Haksız Fiil Hukukunun Ekonomik Analizi, Arıkan, Ankara 2007.
• Schaefer, Hans-Bernd: “Liability of Experts for Pure Economic Losses, an Economic Analysis with Special Reference to German Cases”, University of Berkeley Law and Economics Workshop, Year 2001, Paper 8.
• Schmid, Jörg: “Vertrauenshaftung bei Formungültigkeit”, Richterliche Rechtsfortbildung in Theorie und Praxis, Festschrift für Hans Peter Walter, Schulthess, Bern 2005.
• Schwenzer, Ingeborg: “Rezeption deutschen Rechtsdenkens im schweizerischen Obligationenrecht”, Schuldrecht, Rechtsvergleichung und Rechtsvereinheitlichun an der Schwelle zum 21. Jahrhundert, Mohr Siebeck, Tübingen 1999
• Schwenzer, Ingeborg/Fountoulakis, Christiana: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, 8. Aufl., Stämpfli, Bern 2020.
• Serozan, Rona: Serozan Hukukta Yöntem - Mantık (yayına hazırlayan: Yeşim M. Atamer), On İki Levha, İstanbul 2024.
• Serozan, Rona: Haksız Fiil ve Haksız Zenginleşme Sorumluluklarının Açıklarını Sözleşme Sorumluluğu ile Kapatma Eğilimi, Prof. Dr. Yavuz Alangoya İçin Armağan, Beta, İstanbul 2007. (‘Haksız Fiil ve Haksız Zenginleşme’)
• Sert Sütçü, Selin: “Güven Sorumluluğu Kavramı ve Yargıtay’ın Güven Sorumluluğuna Yaklaşımı”, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, Cilt 12, Sayı 28, 2020, s. 193-212.
• Sommer, Ueli: “Vertrauenshaftung, Anstoss zur Neukonzeption des Haftpflicht und bligationenrechts?”, AJP, Sayı 9, 2006, s. 1031-1041.
• Tandoğan, Haluk: Türk Mesuliyet Hukuku, 2. bası, Vedat, İstanbul 2010.
• Ülgen, Hüseyin: Türk Ticaret Hukukunda Hukuki Görünüş Nazariyesi, Vedat, İstanbul 2005.
• von Jhering, Rudolf: Culpa in contrahendo oder Schadenersatz bei nichtigen oder nicht zur Perferction gelangten Verträgen, 1861, 4 Jherings Jahrbücher 1.
• Yalman, Süleyman: Türk-İsviçre Hukukunda Sözleşme Görüşmelerinden Sorumluluk, Seçkin, Ankara 2006.
• Walter, Hans Peter: “Die Vertrauenshaftung: Unkraut oder Blume im Garten des Rechts?”, ZSR, Cilt 120, Sayı 1, 2001, s. 79-100.
• Walter, Hans Peter: “La responsabilité fondée sur la confiance dans la jurisprudence du Tribunal fédéral”, Journée de la responsabilité civile 2000: La responsabilité fondée sur la confiance/Vertrauenshaftung, Schulthess, Zürih 2001.
• Werro, Franz: “Haftung für fehlerhafte Auskunft und Beratung - braucht es die Rechtsfigur der Vertrauenshaftung?”, recht 2003, s. 12-20.
• Wick, Markus: “Die Vertrauenshaftung im schweizerischen Recht,” AJP 1995, s. 1270-1282.
• Wiegand, Wolfgang: “Die Canaris-Rezeption in der Schweiz – Vertrauenshaftung und «einheitliches gesetzliches Schuldverhältnis» im Schweizer Recht”, Festschrift für Claus-Wilhelm Canaris zum 70. Geburtstag, Band II, Beck, Münih 2007.