The Place of the Rule of the Substitution of the Cause for the Effect in Islamic Jurisprudence and Its Use in practical Islamic Jurisprudence.

Year 2024, Issue: 60, 1 - 14, 30.12.2024

Hasan Kayapınar

https://doi.org/10.21054/deuifd.1460992

Abstract

In this study, some examples where the occurrence of causes are considered sufficient to accept the result as existing are examined. According to the result reached in the study, it is seen that the Hanafi sect mostly gives place to the subject of areas where causes replace results. The practice books of the Maliki school also refer to the rule that causes replace effects, close to the Hanafi school. It is seen that Hanafi furu works use the rules of accepting the reasons and the place in two ways. According to the first of these, Hanafi scholars used the rule of substitution of causes for effect to explain the provisions in the texts. According to the second use of this rule in the Hanafi sect, this rule is used when making new provisions on issues that do not have a definite provision in the existing texts. In this study, especially Hanafi jurists' use of the rule of replacing the causes with the effect is discussed.

Keywords

Islamic law, Cause, Provisions, Time, Wudu

Sebebin Müsebbep Yerine Kâim Olması Kuralının Usuldeki Yeri ve Fürû-i Fıkıhta Kullanılması

Abstract

Bu çalışmada sebeplerin meydana gelmesinin müsebbebin (sonuç) hükmen var kabul edilmesi için yeterli görüldüğü bazı örnekler incelenmiş, mezheplerin bu örneklere ilişkin yaklaşımları ele alınmıştır. Çalışmada ulaşılan sonuca göre, sebeplerin müsebbep yerine ikâme edilmesi kuralına en geniş Hanefî mezhebinin yer verdiği tespit edilmiştir. Sebeplerin sonuç yerine geçmesi kuralı Hanefî hukukçularının tamamı tarafından kabul edilse de bu kuralın uygulanacağı örnekler konusunda görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Mâlikî mezhebine müntesip fakihler de Hanefî mezhebine yakın bir biçimde sebeplerin sonuç yerine geçmesi kuralına atıfta bulunmaktadırlar. Bu durum Şâfiî ve Hanbelî fürû kitaplarında pek görülmemektedir. Hanefî âlimlerin sebeplerin sonuç yerine kabul edilmesi kuralını iki şekilde kullandığı görülmektedir. Bunlardan birincisine göre Hanefî âlimler bu kuralı naslarda mevcut olan hükümleri açıklamak amacıyla kullanmışlardır. Bu kuralın Hanefî mezhebindeki ikinci kullanım şekli ise naslarda kesin hüküm bulunmayan konularda yeni hüküm konulurken bu kuraldan hareket edilmesidir. Bu çalışmada, Hanefî hukukçularının sebeplerin sonuç yerine geçmesi kuralını kullanma tercihleri ve keyfiyetleri ele alınmıştır.

Keywords

İslam hukuku, Sebep, Hüküm, Vakit, Abdest.

References

• Abdulazîz el-Buhârî, Alâuddîn Abdulazîz b. Ahmed. Keşfü’l-Esrâr Şerhu Usûli’l-Pezdevî. ed. Abdullah Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. ed. Abdürrezzâk Afîfî. Beyrut: el-Mektebuʾl-İslâmî, 1406.
• Aydın, Ahmet. “İslam Aile Hukukunda Sebebin Netice Gibi Hüküm Doğurması”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 29 (2017), 221-241.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa. el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye. ed. Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1990.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. ed. Halil b. Me’mun Şiha. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2010.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Ebü’l-Me‘âlî Mahmûd b. Ahmed Maḥmûd b. Aḥmed el-. el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-Fıkhi’n-Nu‘mânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cundî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Füsûl fi’l-Usûl. ed. Uceyl Câsim en-Neşemî. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâfi’l-Küveytiyye, 1994.
• Çinar, Fatih. “Şer’î Naslar Bağlamında Nikâh Lafzı ve Fıkhî Tesiri”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 7/13 (ts.), 225-240.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Muhammed b. Ömer b. İsa. Takvîmü’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh. ed. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Sebep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/244-248. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ebû Zehra, Muhammed. Usûlü’l-Fıkh. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 2006.
• Esen, Hüseyin. “Zina”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/440-444. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Hindî, Safiyuddîn Muhammed b. Abdurrahîm. Nihâyetu’l-Vusûl fî Dirâyeti’l-Usûl. ed. Salih b. Suleymân el-Yûsuf, Sad b. Sâlim es-Suveyh. Mekke: el-Mektebetü’l-Ticariyye, 1996.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed. el-İstizkâr. ed. Abdülmu’ti Emin Kal’aci. Beyrut: Dâru Kuteybe, 1993.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. ed. Abdülfettah Muhammed el-Hulv Abdullah b. Abdülmuhsin Türki. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdir, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Şerhu Fethi’l-Kadîr. ed. Abdürrezzak Galip el-Mehdi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs. Şerhu Tenkîhi’l-Fusûl fî İhtiyâri’l-Mahsûl fi’l-Usûl. ed. Tâhâ Abdurraûf Saʻd. Mısır: Şirketü’t-Tıbâʻati’l-Fenniyyeti’l-Müttehide, 1973.
• Karâfî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. ez-Zahîre. ed. Muhammed Hacci. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiü’s-Sanâi’ fî Tertibi’ş-Şerai‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Korkmaz, Ömer. Osmanlı Fıkıh Usûlü Anlayışı - Fudayl Çelebi (el-Cemâlî) Örneği -. Ankara: Bizim Büro, 2017.
• Korkmaz, Ömer. “Usûl Yazımında İki Farklı Yaklaşım Molla Hüsrev ve Fudayl Çelebi Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2019), 237-250.
• Leknevî, Muhammed Abdülalî b. Nizâmiddîn b. Kutbiddîn el-Ensârî. Fevâtihü’r-Rahamût bi-Şerhi Müsellemi’s-Sübût. ed. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed el-. el-Hâvi’l-Kebîr. ed. Ali Muhammed Muʻavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. ed. Nuʻaym Eşref Nûr Muhammed. Pakistan: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1417.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-Talîli’l-Muhtâr. ed. Mahmûd Ebû Dakîka. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Molla Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza. Fusûlü’l-bedâiʻ fî usûli’ş-şerâiʻ. ed. Muhammed Huseyn Muhammed Hasen İsmâil. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Müslim b. el-Haccac, Ebü’l-Hüseyin en-Nisâbûrî. Sahîhu Müslim. ed. Muhammed Fuad Abdülbaki. Kahire: Müessetü’l-Muhtar, 2010.
• Necmüddîn et-Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Süleymân b. Abdilkavî. Şerhu Muhtasari’r-Ravza. ed. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Şeref. Minhâcu’t-tâlibîn ve umdetu’l-muttakîn fi’l-fikh. thk. Kasım Ahmed Avvad. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravdatu’t-Tâlibîn ve Umdetu’l-muttakîn. thk. Zuheyr eş-Şâşî. Beyrut: el Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Sahnûn, Abdüsselam b. Saîd Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alaeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebû Ahmed. Tuhfetül-Fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Kavâtıʻu’l-Edille fi’l-Usûl. ed. Muhammed Hasan Heyto. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, ty.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Usûlü’s-Serahsî. ed. Ebu’l-Vefa el-Afganî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Siğnâkî, Husâmeddîn Huseyin b. Alî b. Haccâc b. Alî. el-Kâfî Şerhu’l-Pezdevî. ed. Fahruddîn Seyyid Muhammed Kanît. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
• Şaban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları: Usûlü’l-Fıkh. çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2005.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât. ed. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen. Huber: Dâru İbn Affân, 1997.
• Şîrâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb fî Fıkhi’l-İmam eş-Şafiî. ed. Zekeriya Umeyrat. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiye, 1995.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn. Şerhu’t-Telvîh ʻale’t-Tavzîh li-Metni’t-Tenkîh fî Usûli’l-Fıkh. ed. Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Yerlikaya, Ünal. “Hanefî Düşüncede Hakîkat-Mecâz İlişkisinin Kavranış Biçimine Etkisi Bakımından Sebep-İllet-Hüküm İlişkisi”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 30 (2018), 48-70.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh. ed. Abdülkadir Abdullah el-Ânî. Kâhire: Vizâratu Umûmi’l-Evkāfi ve’ş-Şuʾûnu’l-İslâmiyye, 1992.
• Zeylaʻî, Ebû Muhammed Osmân b. Ali. Tebyînü’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dakâik. Bulak: Matbaʻatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1315.
• Zuhayli, Vehbe. Fıkhul-İslamî ve Edilletühü. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1985.