“CUMHURİYET DÖNEMİNİN İLK MALİ SKANDALI”: İSTANBUL ESNAF BANKASI T.A.Ş.

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 2, 653 - 677, 15.06.2023

Kader Akdağ Sarı

https://doi.org/10.16953/deusosbil.1264197

Öz

Birinci Dünya Savaşı yıllarında İttihat ve Terakki Hükûmetince benimsenen Millî İktisat politikası, Cumhuriyet dönemiyle süreklilik arz etmiş, bankacılığın geliştirilmesi ve millî sermaye birikimi oluşturulması bakımından taşıdığı önem artarak devam etmiştir. Yeni bankaların kurulmasının yanı sıra toplam mevduat ve kredi hacminde yaşanan büyük artışlar, millî bankacılık faaliyetlerini olumlu etkilemiştir. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerindeki yabancı bankaların ülke ekonomisi üzerindeki etkisi, Cumhuriyet’in ilk yıllarında azalırken, 1923-1929 yılları arasında 34 yerli yeni banka kurulmuştur. Yeni kurulan bankalar içerisinde idare merkezi İstanbul olan bankalardan biri de İstanbul Belediyesi’nin teşebbüsü ile 14 Haziran 1925 tarihinde kurulan İstanbul Esnaf Bankası T.A.Ş.’tir.
İstanbul esnafının “iktisadi iktidarlarının takviyesi ve mali itibarlarının temini”ni sağlamak amacıyla kurulan İstanbul Esnaf Bankası; bankacılık işlemlerinin yanı sıra, sermayesinin oldukça üzerinde ve kısa sürede daha fazla kazanç elde etmeyi amaçladıkları ticari faaliyetlere yönelmiştir. İşleyişinin, belli bir zümrenin iktisadi menfaatleri çerçevesinde rant odağı haline gelmesiyle, Mart 1935’te faaliyetlerine ara veren İstanbul Esnaf Bankasının, sermayesi kaybolduğu gerekçesiyle 28 Şubat 1938 tarihinde fesih ve tasfiyesine karar verilmiştir. Çalışmanın amacı; esnafa kredi vermek amacıyla kurulan İstanbul Esnaf Bankası’nın kuruluş amacından uzaklaşarak tasfiyesine giden süreci değerlendirmektir. Ele alınan dönem; bankanın kurulduğu 1925 yılı ile iflasını açıkladığı 1935 yılları arasını kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sermaye Birikimi, Milli Girişimcilik, Bankacılık, İstanbul Esnaf Bankası, Yolsuzluk, Tasfiye

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

“THE FIRST FINANCIAL SCANDAL OF THE REPUBLIC PERIOD”: ISTANBUL ESNAF BANKASI T.A.Ş.

Öz

The National Economic policy, which was adopted by the Union and Progress governments during the First World War, continued in the Republican period. New banks have opened, and the number of bank branches has grown. As a result, national banks' overall deposit and loan volume increased significantly. In the last years of the Ottoman Empire, the influence of foreign banks' control over the country's economy decreased in the first years of the Republic. Between 1923 and 1929, 34 new local banks were established. İstanbul Esnaf Bank was one of the three newly established banks with an administrative center in Istanbul and was founded on the initiative of the Istanbul Municipality on 14 June 1925.
İstanbul Esnaf Bank was established to solve the credit problems of tradesmen. In addition to banking transactions, it has turned to commercial activities in which they hope to earn more money in a short period, far exceeding their initial investment. It halted operations in March 1935 after being the target of rent within the context of a specific group's economic goals. On February 28, 1938, it was decided to terminate and liquidate because its capital had been lost. The study aims to evaluate the liquidation process of İstanbul Esnaf Bank, which was established to provide loans to tradesmen, moving away from its founding purpose. The period analyzed covers the years between 1925, when the bank was founded, and 1935 when it ceased operations.

Anahtar Kelimeler

Accumulation of Capital, National Entrepreneurship, Banking, Istanbul Esnaf Bank, Corruption, Liquidation

Kaynakça

• BCA, Fon Kodu: 30-18-1-1, Yer Numarası: 14-39-9., 14 Haziran 1341.
• BCA, Fon Kodu: 30-10-0-0, Yer Numarası: 8-49-9., 25 Nisan 1934.
• BCA, Fon Kodu: 30-18-1-1, Yer Numarası 20-59-19., 19.09.1926.
• TBMMZC., İ:43, C: XXI, 26. 4. 1934.
• Akşam. (1931, 10 Kasım). Esnaf Bankası. s. 3.
• Akşam. (1935, 14 Şubat). Sermayesi bir milyondan az olan bankalar. s. 1.
• Cumhuriyet. (1933a, 13 Nisan). Esnaf Bankası ne halde?, s. 1.
• Cumhuriyet. (1933b, 1 Mayıs). Esnaf bankası ne olacak? s. 2.
• Cumhuriyet. (1933c, 7 Mayıs). Esnaf bankasının müşkül vaziyeti., s. 2.
• Cumhuriyet. (1934a, 8 Nisan). Esnaf için kredi bankası açılacak., s. 4.
• Cumhuriyet. (1934b, 16 Nisan). Şehir meclisi dağıldı., s. 2.
• Cumhuriyet. (1934c, 21 Nisan). Esnaf Bankası rezaleti sıkı tahkik safhasında.., s. 6.
• Cumhuriyet. (1934d, 9 Mayıs). Şehir meclisinde dünkü fırtına., s. 5.
• Cumhuriyet. (1934e, 13 Mayıs). Faik Bey dün adliyede 5 saat isticvap edildi., ss. 1-3.
• Cumhuriyet. (1934f, 16 Mayıs). Esnaf bankası işinin İngiltere’de akisleri., s. 4.
• Cumhuriyet. (1934g, 3 Temmuz). Esnaf Bankasından çıkan neşriyat davası., s. 4.
• Cumhuriyet. (1935a, 19 Şubat). Esnaf bankasının tasfiyesi kararlaştırıldı., s. 5.
• Cumhuriyet. (1935b, 17 Şubat). Esnaf Bankası., s. 2.
• Haber. (1934a, 18 Nisan). Milletin malı deniz..,, deyip yemişler!, ss. 1-7.
• Haber. (1934b, 22 Nisan). Zavallı çöpçülerin 70.000 lirası da kaynamış., ss. 1-7.
• Haber. (1934c, 9 Mayıs). Bir bardak suda çıkan fırtınanın dalgaları., s. 2.
• Haber. (1935a, 13 Mart). Esnaf Bankası ne kadar borç verebilecek?, s. 3.
• Haber. (1935b, 5 Mayıs). Esnaf Bankası faciası., s. 3.
• Kurun. (1936, 20 Haziran). Muhittin Üstündağ., s. 1.
• Milliyet. (1934a, 17 Nisan). Mes’uller derhal meydana çıkmalı!, ss. 1-5.
• Milliyet. (1934b, 18 Nisan). Esnaf Bankası rezaleti!, s. 7.
• Milliyet. (1934c, 25 Nisan). Esnaf Bankası işi Fırka grubunda., ss. 1-7.
• Milliyet. (1934d, 27 Nisan). Mes’uller meydana çıkacak., ss. 1-7.
• Milliyet. (1934e, 14 Mayıs). Esnaf Bankası tahkikatı., s. 5.
• Son Posta. (1932, 22 Şubat). Esnaf Bankası., s. 2.
• Son Posta. (1934a, 18 Nisan). Esnaf Bankası meselesi., ss. 1-11.
• Son Posta. (1934b, 27 Nisan). Gizli iş yapanlar., s.3.
• Son Posta. (1934c, 14 Ağustos). Vali Beyin açtığı Dava., s. 2.
• Son Posta. (1935, 13 Şubat). İki ecnebi banka kapanıyor., s. 3.
• Son Posta. (1936, 6 Ocak). Esnaf Bankası işi., s. 3.
• Son Saat. (1929, 26 Ocak). Esnaf bankasının vaziyeti., s. 1.
• Son Telgraf. (1937, 9 Ekim). Yeni bir Esnaf bankası tesis edilecek., s. 3.
• Tan. (1938, 15 Temmuz). İstanbul valisinin dün muhakemesi başlandı., s. 6.
• Vakit. (1930a, 21 Ocak). Esnaf Bankası., s. 3.
• Vakit. (1930b, 21 Mart). Esnaf Bankası kongresi., s. 1.
• Vakit. (1933, 13 Nisan). Şehir meclisinde hararetli bir müzakere., s. 3.
• Vakit. (1934a, 3 Temmuz). Esnaf Bankası işinden çıkan dava., s. 3.
• Vakit. (1934b, 15 Temmuz). Vali beyin açtığı hakaret davası başladı., ss. 1-10.
• 1930-1931 İstatistik Yıllığı. (1931). Ankara: Hüsnütabiat Matbaası.
• Ahmet Şükrü. (1934, 17 Nisan). Esnaf Bankasının acıklı hikayesi. Milliyet, s. 7.
• Aktar, A. (1998). Şark Ticaret Yıllıkları’nda ‘Sarı Sayfalar’: İstanbul’da Meslekler ve İktisadi Faaliyetler Hakkında Bazı Gözlemler, 1868-1938. Toplum ve Bilim, (76), 105-142.
• Bali, R. N. (1997). Bir Yahudi Mali ve Sosyal Yardımlaşma Kurumu: Dersaadet Küçük İstikrazat Sandığı. Tarih ve Toplum, (160), 45-54.
• Birgen, M. (1937, 15 Haziran). İstanbulun bir şehir bankasına ihtiyacı vardır. Son Posta, s. 2.
• Ergin, O. N. (2003). İstanbul Şehri Rehberi 1934. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Ferid. (1939, 12 Şubat). Esnaf kefil bulmak için müşkülât çekmektedir. Cumhuriyet, s. 1.
• Gayur, M. (1934, 8 Mayıs). Şehir meclisinde. Haber, ss. 3-8.
• Gökçe, A. (2021). Kara Kemal ve Esnaf Cemiyetleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Güneri, F. (1939, 6 Mayıs). Acınacak vaziyet. Cumhuriyet, ss. 1-9.
• İstanbul Esnaf Bankası Türk Anonim Şirketi Nizamnâme-i Dahilisi. (1925). İstanbul: İkdam Matbaası.
• İstanbul İktisat Komisyonu. (2006). Ticaret ve Sanayi Odasında Müteşekkil İstanbul İktisat Komisyonu Raporu 20 Kanunisani 1340-26 Teşrinisani 1340. (A. Karayılmazlar, çev.). İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Kazgan, G. (2009). Tanzimat’tan 21.yüzyıla Türkiye Ekonomisi (4. bs.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Mehmet Asım. (1934a, 17 Nisan). Esnaf Bankası meselesi. Vakit, ss. 1-4.
• Mehmet Asım. (1934b, 11 Mayıs). Esnaf Bankası münakaşalarından ne anladık?. Vakit, ss. 1-4.
• Ökçün, A. G. (1975). 1909-1930 Yılları Arasında Anonim Şirket Olarak Kurulan Bankalar. Türkiye İktisat Tarihi Semineri Metinler / Tartışmalar 8- 10 Haziran 1973 içinde (ss. 409-484). Ankara: Mars Matbaası.
• Ökçün, A. G. (1997). 1920-1930 Yılları Arasında Kurulan Türk Anonim Şirketlerinde Yabancı Sermaye (2. bs.). Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Saka, R. (1928). 1927 Senesinde Anonim Sa’y ve Sermaye. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Sarı, H. (2021). Osmanlı Modernleşme Sürecinde Emek Düşüncesi. İstanbul: İktisat Yayınları.
• Silier, O. (1975). 1920’lerde Türkiye’de Milli Bankacılığın Genel Görünümü. Türkiye İktisat Tarihi Semineri Metinler/ Tartışmalar 1973 içinde (ss. 485-533). Ankara: Mars Matbaası.
• Tahsin, H. & Saka, R. (1929). Sermayenin Şirketlerdeki Hareketi. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
• Tezel, Y. S. (2015). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923- 1950). (O. Kızıler, Ed.). İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları.
• Toprak, Z. (1995). Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950) Milli İktisat-Milli Burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Türk Ticaret Yıllığı 1924-25. (2015). (A. Tetik, Ed.) (C. II). Ankara: Ankara Ticaret Odası.
• Yunus Nadi. (1934, 10 Mayıs). İstanbul Meclisi ve Esnaf Bankası. Cumhuriyet, s. 1.
• https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc012/kanuntbmmc012/kanuntbmmc01202330.pdf, (Erişim Tarihi: 01.03.2023).