FELSEFİ ve KELAMİ ARGÜMANLARIYLA ZAT-SIFAT TARTIŞMASI

Year 2022, Volume: XXV Issue: 2, 323 - 333, 04.01.2023

Mehmet Fadıl Ünsal

Abstract

Müslüman düşünürlerin Allah hakkındaki bilginin ancak ona nispet edilen sıfatlarla gerçekleşeceği yönündeki kabulü sıfatlar konusuna ilgi duymalarının önemli etkenlerinden biri olmuştur. Bu bağlamda Müslüman filozoflar Allah'ın zâti sıfatların gereklerinin ilkesi olması hasebiyle mezkur sıfatlardan ibaret olduğuna hükmetmişlerdi. Mutezile ekolüne mensup âlimler ise belli bir gerçekliğe sahip olan ilim ve kudret gibi sıfatları Allah'a isnat etmekten sakınmışlardır. Buna karşın âlimiyyet ve kâdiriyyet gibi itibârî ( gerçekliği olmayan) sıfatları Allaha nispet etmişlerdir. Öte yandan Ehl-i sünnet kelâmcıları zâti sıfatların Allah'a nispet edilmesinde bir sakınca görmemişlerdir. Söz konusu düşünürler konuyla ilgili savlarını ispat etmek için akli ve nakli delillere başvurmuşlardır. Ancak Müslüman filozoflar ile Mutezile ve Ehl-i sünnet kelâmcılarının birbirlerine tekfire varacak kadar ağır tenkitler yöneltmeleri üzerine zat-sıfat ilişkisiyle ilgili öne sürdükleri delillerin gerçekliğinin sorgulanması önem arz etmektedir. Biz de bu makalemizde mezkur ihtiyacı karşılamak üzere yapılan çalışmalara katkı sunmak amacıyla söz konusu argümanları ele alıp değerlendirmeye tabi tuttuk.

Keywords

Allah, Zât, Sıfat, Sav, Delil

References

• Âmidî, Seffüddin, Ebkârü'l-Efkâr, Dârü'l-Kütüpve'l-Vesâîk el-Kavmiyye, Kâhire 2004.
• Arca, Abdullah, Fahreddin Razî’ye Göre Allah’ın Sıfatları, (Basılmamış Doktora Tezi), Diyarbakır 2017.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr, et-Temhid, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2005.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif, Şerhu'l- Mevâkıf, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2012.
• Cüveynî, İmamü'l-Haremeyn, Kitabü'l-İrşad, MektebetuHancî, Mısır h.1369.
• Devvânî, Celâlüddin, Şerhü'l-Celâl ed-Devvânî ̒alâ'l- ̒Akâidi'l-̒Adudiyye, (Haşiyetu'l-Gelenbeviyye ile birlikte), Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2017.
• Düzgün, Şaban Ali,(Ed.), Kelâm el-Kitabı, Grafik-Ofset Matbaacılık, Ankara 2013.
• Fârâbî, Ârâu Ehli'l -Medineti'l-Fâzile, Müessetü Hendâvî, Kahire ts.
• Gelenbevî, İsmail, Haşiyetü'l-Gelenbevî ̒alâ Şerhi'l-Celâl, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2017.
• Hayyât, Ebü'l-Hüseyn, Kitâbu'l-İntisâr, Kahire 2009.
• İbn Fûrek, Mücerredu Makâlâti'ş-Şeyh Ebi'l-Hasan el-Eş’ârî, Mabaatü'l-Meşârik, Beyrut 1987.
• İbn Sînâ, er-Risâletü'l-Arşiyye, (MecmûuResâiliİbnSînâ ile birlikte),el-Meârifü'l-Osmaniyye, Haydarabâd h.1354.
• Îcî, Adudüddin, el- Mevâkıf, Alemu'l-Kütüp, Beyrut ts.
• Îcî, Adudüddin, el-Mevâkıf, (Şerhu'l- Mevâkıf ile birlikte),Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2012.
• Kâdî, Abdülcebbâr, Şerhu'l-Usûli'-l-Hamse, Türkiye Yazma Eserleri Kurumu, İstanbul 2013.
• Kâdî, Abdülcebbâr, Şerhu'l-Usûli'-l-Hamse, Mektebetu Vehbe, Kahire, 1996.
• Lekânî, İbrahim, Cevheretü't-Tevhîd (Tühfetü'l-mürîd ile birlikte), el-Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut 2016.
• Muhammed, Ramadan Abdullah, el-Bâkillânî ve Ârâuhü'l-Kelâmiyye, Matbaatü'l-Ümme, Bağdad 1974.
• Muzaffer, Muhammed Rıza, el-Mantık, Dârü'l-mearif, Lübnan 1980.
• Nesefî, Ebü'l-Mü ̒ in,Tebsıratü'l-Edille, DİB yay., Ankara 2004.
• Râzî, Fahreddin, el-Muhassal, Mektebtü'l-Külliyâti'l-Ezheriyye, ts.
• Sâbûnî, Nureddin, el-Bidâye, İstanbul 2015.
• Sübkî, Tâceddin, Tabakâtü'ş-Şâfiiyyeti'l-Kübrâ, İsa'l-Bâbi'l-Halebî, Mısır 1964.
• ŞehristânÎ, Abdulkerim, el-Milel ve'n-Nihal, Müessesetü'l-Halebî ve Şurekâihi, Kahire 1968.
• Şevâşî, Süleyman, Vâsıl bin Ata ve Arâuhü'l-Kelâmiyye, ed-Dârü'l-Arabiyye li'l-Kitâp, Libya 1993.
• Teftâzânî, Sa'düddîn, Şerhu'l-Mekâsıd, ̒Âlemü'l-Kütüb, Beyrut 1989.
• Tûsî, Nasîrüddin,Telhîsü'l-Mühassal, Dârü'l-Edvâ, Beyrut ts.