MUHAMMED ALİ ŞAH DÖNEMİNDE İRAN’IN SİYASİ DURUMU 1907-1909

Yıl 2016, Sayı: 16, 327 - 350, 01.09.2016

Gökhan Bolat

Öz

Kaçar Hanedanın altıncı hükümdarı olan Muhammed Ali Şah dönemi zaman bakımından kısa olmasına rağmen meydana gelen siyasi gelişmeler açısından 20. Yüzyıl İran tarihinin en önemli dönemlerinden biri olmuştur. Bir yandan dünyada yayılmaya başlayan bir takım fikir akımlarının etkisi bir yandan da dönemin büyük devletleri arasındaki siyasi rekabet İran’ı doğrudan etkilemiştir. Bu dönemde iç siyasette meydana gelen en önemli gelişme kuşkusuz meşrutiyet hareketleridir. Muhammed Ali Şah’ın tahttan indirilmesiyle neticelenecek olan bu hareketler bu dönemde ülkenin dört bir yanına yayılmıştır. Bir diğer gelişme ise 19. yüzyıldan beri İran siyasetinde etkili olan İngiltere ve Rusya’nın 1907 İngiliz-Rus Antantı ile İran’ı kendi aralarında paylaşmalarıdır. İngiltere ve Rusya arasında imzalanan bu antlaşma ile iki devlet İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar İran siyasetinde büyük bir nüfuz sahibi olmuşlardır

Anahtar Kelimeler

İran, Muhammed Ali Şah, Meşrutiyet, 1907 İngiliz-Rus Antantı

THE POLITICAL SITUATION OF IRAN IN THE PERIOD OF MOHAMMAD ALI SHAH 1907-1909

Öz

Mohammad Ali Shah is the sixth ruler of Qajar Dynasty in Iran. His time is one of the most important periods in the contemporary history of Iran due to some political developments event though he has ruled only two years. On the one hand impact of some ideas such as nationalism, constitutionalism and liberty and one the other hand Britain and Russia’s struggle of influence on Iran have directly affected to it. During this period, the most significant development occurred in the internal politics are undoubtedly constitutional movements. These movements have spread all over the country and Mohammad Ali Shah has deposed in the end. Another important development was The Anglo-Russian Convention of 1907. Since the 19th century, Britain and Russia would have a huge impact on Iran and with this convention Iran was divided into two separate zones of influence between these two states. In addition, they have gained great influence in Iranian politics until the end of the Second World War

Anahtar Kelimeler

Iran, Mohammad Ali Shah, Constitutionalism, Anglo-Russian Convention of 1907

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• 1. Public Record Office Belgeleri ( Foreign Office Papers) FO, 251/58, 416/27
• 2. House of Commons
• HC (House of Commons) Deb17 February 1908 Vol 184 cc.(carbon copy) 476-479
• 3. Parliamentary Papers
• Cd. (Command Papers) 3750, Cilt. CXXV, 477 London1908.
• Cilt. CIII, Cmd.(Command Papers) 5969 London 1911
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri
• 1.1 Hariciye Nezareti Siyasi Kısım
• HR.SYS, 2774 / 58; 2861/10; 2773 / 3; 2772 / 43; 2772 / 61; 2772 / 68.
• 1.2. Yıldız-Mütenevvî Marûzat Evrakı Y.MTV.245/99 3. Gazeteler
• The New York Times, “Persia’s Garibaldi Slain”, 23 May 1912. 4. Ansiklopediler
• İslam Ansiklopedisi, “Cemaleddin Afgani Maddesi”, Cilt 3, s. 81-82.
• Araştırma ve Tetkik Eserler
• Afari, Janet. “Social Democracy and Iranian Constitutional Revolution of 1906-1911”, A
• Century of Revolution Social Movements in Iran, (Ed.John Foran), Cilt 2, University of Minnesota
• Press, Minnesota, Minneapolis 1994, s. 21-43. Arjomand, Said Amir. “The Ulama's Traditionalist Opposition to Parliamentarianism
• 1909”, Middle Eastern Studies, Cilt 17, No. 2, Nisan 1981, s. 174-190 Atabaki, Touraj. “Ethnic Diversity and Territorial Integrity of Iran: Domestic Harmony
• and Regional Challenges”, Iranian Studies, Vol. 38 (1), March 2005, s.23-44. Baghdadi, Abdolghafour. Muhammed Ali Şah Devrinde Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri ve
• İran’daki İç Olaylar (1907-1909), (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul: 1982. Baykara, Hüseyin. İran İnkılabı ve Azatlık Hareketleri, Emek Matbaacılık, İstanbul 1978. Berton, Peter. Russo-Japanese Relations 1905-1917, From Enemies to Allies, Routledge
• USA&Canada 2012. Bolat, Gökhan. “Mirza Taki Han (Emir Kebir) ve Reformları (1848-1851)”, BELLETEN
• Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks (ZfWT), no.1, 2013, s.47-64 Browne, Edward. The Persian Revolution of 1905-1909, Cambridge University Press
• Cambridge 1910. Dilek, Kaan. “İran’da Meşrutiyet Hareketi ve Dönemin Siyasî Gelişmeleri”, Akademik
• Ortadoğu, C.2, S. 1, 2007, s.49-68. Elton, Daniel. History of Iran, Westport, CT, USA: Greenwood Publishing Gr oup
• Incorporated, 2000. Furugi, Muhammed Ali. Büyük İran Tarihi, (Çev: Ömer Halis), Askeri Matbaa, İstanbul 1926. Fraser, Murray McVay. The Course of Anglo-Russian Relations from The Congress fo
• Berlin of 1878 Until The Anglo-Russian Convention of 1907, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans
• Tezi), The University of British Columbia, 1956. Furon, Raymond. İran, (Çev:,Galib Kemali Söylemezoğlu) İstanbul 1943. Gronke, Monika. Iran: A Short History (Translated by Steven Rendall), Markus Wiener
• Publisher, Princeton 2008 Greaves, Rose Louise. “British Policy in Persia, 1892-1903 - I”, Bulletin of the School of
• Oriental and African Studies, University of London, Vol. 28, No. 1, 1965, s.34-60. İşimtekin, Soner. Nasıruddin Şah’ın Avrupa Seyahat namesi, (Yayımlanmamış Yüksek
• Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara 2005.
• Kamrava, Mehran. The Political History of Modern Iran: From Tribalism to
• Theocracy , Praeger Publishers, Westport, CT 1992. Karaca, Ali. Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa ( 1838-1899), Eren
• Yayıncılık, İstanbul 1993.
• Karadeniz, Yılmaz. “II. Meşrutiyetin Ön Denemesi: İran Meşrutiyet Hareketi ve
• Sebepleri (1906), Bilig, Sayı 47, Güz 2008, s.193-214. Karadeniz, Yılmaz. Kaçar Hanedanı (1795-1925), (Yayımlanmamış Doktora
• Tezi), İnöünü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya 2004. Kazemzadeh, Firuz. “The Origin and Early Development of the Persian Cossack
• Brigade”, American Slavic and East European Review Vol.15 (3). Oct. 1956, s.351-353. Kesrevi, Ahmet .Tarih-i Meşrute-i İran, Müessese-i İntişarat-ı Negâh, Tahran 1388. Kılıç, Selda. “İran’da İlk Anayasal Hareket 1906 Meşrutiyeti”, A.Ü.Dil ve Tarih
• Coğrafya Fakültesi, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: XX, Sayı:32, Ankara 2002, s. 143- 161. Kirmani, Nizam’ül-İslâm. “Zendeginame-i Teniçend Ez Şahan-ı Kaçar”, Siyasi
• İktisadi, Şomara 275-276. Kizilov, Mikhail. The Karaites of Galicia, An Ethnoreligious Minority Among The
• Ashkenazim, The Turks and The Slavs, 1772-1945, Brill Yayınları, Leiden 2009. Mahajan; Sneh. British Foreign Policy 1874-1914, Routledge, London&Newyork 2002. Makam, Ahmed Muzaffer. “Esnad-ı Ez Bazgeşt-i Namuvaffık-ı Muhammed Ali
• Şah-ı Kudret”, Peyam-ı Baharistan, Şomara 6, Zemistan 1388, s.651-674. Melekzade, Mehdi. Tarih-i İnkılab-ı Meşrute-i İran, Cilt 6-7, İntişarat-ı İlmi, Tahran 1373 Miri, Rezita. “Muhammed Ali Şah Der Teb’id”, Tarih-i Muasır-ı İran, Sal 3
• Şomara 11, Payyiz 78, s. 219. Nejad, Ferhad, Porya. “Mesalih-i Beynelmilel-i Karardad 1907 Miladi”
• Fasılname-i İlmi Pejuheş-i Tarih, Sal 4, Şomara 12, s.35-36, Baghdadi, s.25-44 Özcan, Azmi. “Jamaladdin Afghani’s Honorable Confinement in Istanbul and
• Iran’s Demands for His Extradition”, Osmanlı Araştırmaları C. XV, İstanbul 1995, s.285- 291 Rabi, Uzi ve Nugzar Ter-Oganov. “The Russian Military Mission and the Birth
• of the Persian Cossack Brigade: 1879-1894”, Iranian Studies, 42 (3). s.445- 463. Sander, Oral. Siyasi Tarih, İlkçağlardan 1918’e, İmge Kitabevi Yayınları, 1995. Sanders, George. “Diplomacy and The Anglo-Russian Convention of 1907”
• UCLA Historical Journal, Vol 3 Issue 0, 1982, s.61-72. Sykes, Percy. A History of Persia, Cilt 2, Macmillan and Co. Limited, Londra 1930. Şemim, Ali Asger. İran Der Devre-i Saltanat-ı Kaçar, Behzad Yayınevi, Tahran 1387. Tomaszewski, Fiona K. A Great Russia: Russia and Triple Entente 1905-1914
• Praeger Yayıncılık, Westport 2002. Velayeti, Ali Ekber. Tarih-i Revabıt-ı Harici-i İran Der Devre-i Evvel-i Meşrute
• Müessese-i Çab ve İntişarat-ı Vezaret-i Umur-ı Harice, Tahran 1374. Wilson, Arnold T. Persia, Ernest Benn Limited, Londra 1932. 6. İnternet Kaynakları http://www.iranica.com/articles/ anglo-persian-war-1856-57. 17.02.2014.