EPİSTEMOLOJİK KOPUŞ BAĞLAMINDA TANZİMAT ROMANININ SOSYOLOJİK DOKUSU

Yıl 2021, Sayı: Özel Sayı - Prof. Dr. Halil ÇEÇEN'e Armağan, 32 - 56, 30.12.2021

Aziz Şeker , Emre Özcan

Öz

Tanzimat süreci, sosyal-kültürel ve politik anlamda Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yapılan reformlarla anılmakla birlikte Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda yeni Türkiye’yi de etkilemiştir. Ayrıca Tanzimat reformlarını içeren dönem, edebiyata köklü bir biçimde yansımıştır. Tanzimat edebiyatının özellikle daha çok ön planda olan roman türüne ilişkin günümüze kadar süren tartışmaların yapıldığı gözlenmektedir. Diğer yandan romanın tür olarak Batı’da 19. yüzyılda kabul edildiği noktasında yaygın bir görüş birliği içinde olunduğu bilinmektedir. Romanın epistemolojik temelleriyle ele alındığında ise modernite, pozitivizm ve burjuva kültürü ekseninde ortaya çıktığına dair ileri sürülen tezlerin olduğunu söylemek mümkündür. Dolayısıyla Batı’da belirli tarihsel bir birikimin ürünü olarak gelişen roman türünün,Osmanlı Devleti’nde Tanzimat döneminde yapılan reformlar sonucunda getirilmiş olsa da epistemolojik temelleri açısından farklılık sergileyeceği ortada olan bir tartışma konusu idi. Bu çalışmada Tanzimat romanının Batı romanıyla girdiği etkileşimde ünlü bilim filozofu Bachelard’ın kavramından hareketle epistemolojik kopuş odağında bir değerlendirme yapılmaktadır. Bu değerlendirmenin kalkış noktası, bu etkileşimi ifade etmek için Orhan Okay’ın kullandığı, sözlük anlamı “renk renk, alacalı olan” şeklindeki “mülemma” sözcüğüyledir. Kuşkusuz Batı modernleşmesiyle Türk modernleşmesi arasındaki epistemolojik etkileşim, Batı ile özdeş bir tür olan romanı hem Tanzimat hem de erken Cumhuriyet döneminde araçsal olarak kullanılmasına olanak sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat sosyolojisi, Tanzimat romanı, Epistemolojik kopuş

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

Editör kuruluna teşekkürler...

THE SOCIOLOGICAL TEXTURE OF THE TANZIMAT NOVEL IN THE CONTEXT OF THE EPISTEMOLOGICAL RUPTURE

Öz

Tanzimat period west is remembered with thereforms made in the last periodof the Ottoman Empire in social, cultural, judicialand, political terms, it also affected Turkey's modernization movementin the years ahead following the establishment of the Republic. The reflections of this period also radically transformed the literature field. It is observed that the discussions on Tanzimat literature and especially the novel genre continue until today. On the other hand, there is a widespread consensus that the novel as a genre was accepted in the West in the 19th century.When we look at the novel in terms of its epistemological foundations, it is possible to say that it emerged at the center of modernity, positivism and bourgeois revolutions. Therefore, it is clear that there will be a difference in terms of epistemological foundations between the type of novel that developed as a product of a certain historical accumulation in the West and the type of novel that was brought as a result of there forms made in the Ottoman Empire in the Tanzimat Period. In this study, an evaluation is made in the focus of epistemological rupturebased on the concept of Bachelard, the famous philosopher of science, in the interaction of the Tanzimat novel with the Western novel.The starting point of this evaluation is the word "macaronic", which literally means "colourful, piebald”, used by Orhan Okay to express this interaction. Undoubtedly, as a result of the epistemological interaction between Western modernization and Turkish modernization, the novel genre was used instrumentally in both the Tanzimat and early Republican periods.

Anahtar Kelimeler

Sociology of literature, Tanzimat novel, Epistemological rupture

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi (2006). Müşahedat. İstanbul: Özgür Yayınevi.
• Ahmet Mithat Efendi (2018). İstibşar. Konya: Çizgi Yayınevi.
• Akdağ, İ. (2020). Çatışma teorisi bağlamında tarihsel-toplumsal çatışmanın değişen biçimleri üzerine bir inceleme. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 10(15), 5231-5251.
• Althusser, L. (2015). Marx için. (Çev. I. Ergüden). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bachelard, G. (2013). Bilimsel zihnin oluşumu. (Çev. A. Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Berkes, N. (1975). Türk düşününde batı sorunu. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Bingöl, S. (1999). Tanzimat sonrası taşra ve merkezde yargı reformu. Yeni Türkiye (Osmanlı Özel Sayısı), VI, 533-545.
• Cankara, M. (2004). Ahmet Mithat Efendi ve Beşir Fuad’a göre gerçeklilik. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara.
• Çıkla, S. (2013). Erken dönem Türk modernleşmesinin dinamiklerini Araba Sevdası’nın mefhum-ı muhalifleri üzerinden okumak. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (2), 271-291.
• Chimisso, C. (2001). Gaston Bachelard: Critic of science and the imagination. Londra ve New York: Routledge.
• Donskoy, G. & Agibalova, Y. (2017). Ortaçağ tarihi. (Çev. Ç. Sümer). İstanbul: Yordam Yayınları.
• Evin, Ö, A. (2004). Türk romanının kökenleri ve gelişimi. (Çev. O. Akınhay). İstanbul: Agora Yayınları.
• Finn, P. R. (2013). Türk romanı ilk dönem, 1872-1900. (Çev. T. Uyar). İstanbul: Agora Yayınları.
• Gencer, B. (2006). Namık Kemal’in modern devlete karşı “hak” arayışı. İnsan Hakları Araştırmaları, 3(5),135-146.
• Imber, C. (2004). Şeriattan kanuna. (Çev. M. Bedir) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kara, E. (2011). Namık Kemal’de din ve toplum. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, İzmir.
• Kahraman, Y. (2021). Tanzimat döneminde modern düşüncenin kendisini gösterme biçimi. Felsefe Dünyası Dergisi, 73, 188-207.
• Kas, B. (2017). Tanzimat dönemi roman tiplerine farklı bir bakış denemesi. Söylem Filoloji Dergisi, 2 (1), 86-101.
• Kemal, N. (2005). Osmanlı modernleşmesinin meseleleri-bütün makaleleri 1. Ankara: Dergah Yayınları.
• Kemal, N. (2014). Renan müdafaanamesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köksal, D. (2001). Sosyal bilimlerin kıyısında edebiyat. T. Bora vd. (Haz.). Sosyal bilimleri yeniden düşünmek sempozyumu bildiriler içinde (221-226). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kuhn, T. (2017). Bilimsel devrimlerin yapısı. (Çev. N. Kuyaş). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Kundera, M. (2014). Roman sanatı. (Çev. A. Bora). İstanbul: Can Yayınları.
• Lecourt, D. (1969). L’epistemologie historique de Gaston Bachelard. Paris: Librairie Philosophique J. Vrin.
• Lecourt, D. (1972). Pour une critique de l'épistémologie: Bachelard, Canguilhem, Foucault. Paris: Maspero.
• Lenoir, B. (2004). Sanat yapıtı. (Çev. A. Derman). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Lewis, B. (2014). Modern Türkiye’nin doğuşu. (Çev. T. Babür). Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Mackay, M. (2018). Roman nedir?. (Çev. F. A. Özdemir). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Mardin, Ş. (2015). Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2019). Jön Türklerin siyasi fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç. C. (1996). Umrandan uygarlığa. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (1990). Türk romanına eleştirel bir bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (1999). Türk romanına eleştirel bir bakış 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mutluay, R. (1974). 100 soruda Türk edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Naci, F. (1990). 100 soruda Türkiye’de roman ve toplumsal değişme. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Nezir, S. (2015). Roman, kesin kuralları reddeden, farklı örneklerle dolu bir tür. S. Ş. Gümüş (Haz.). Berna Moran edebiyat üzerine içinde (171-177). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Nüzhet, S. (1963). Namık Kemal: hayatı ve şiirleri. İstanbul: Ekspres Yayınları.
• Parla, J. (2003). Don Kişot’tan bugüne roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parla, J. (2015). Türk romanında yazar ve başkalaşım. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parla, J. (2018). Babalar ve oğullar: Tanzimat romanının epistemolojik temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okay, O. (1975). Batı medeniyeti karşısında Ahmet Mithat Efendi. Ankara: Baylan Yayınları.
• Okay, O. (2005). Batılılaşma devri Türk edebiyatı. Ankara: Dergâh Yayınları.
• Oktay, A. (1995). Türk edebiyatında aydın. S. Şen (Der.). Türk aydını ve kimlik sorunu içinde (265-287). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Sancar, S. (2014). Türk modernleşmesinin cinsiyeti. Erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Saraçgil, A. (2005). Bukalemun erkek. (Çev. A. Aktaş). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Selçuk, İ. (1993). 2000’in eşiğinde kör bir ozan... Cumhuriyet gazetesi.
• Şan, M. K. (2012). Türk modernleşmesine romandan bakmanın önemi üzerine. K. Alver (Ed.). Edebiyat sosyolojisi incelemeleri içinde (243-261). Ankara: Hece Yayınları.
• Şentop, M. (2005). Tanzimat dönemi kanunlaştırma faaliyetleri literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), 647-672.
• Şentürk, R. (2000). Fıkıh ve sosyal bilimler arasında son dönem Osmanlı aydını. İslam Araştırmaları Dergisi, 4, 133-171.
• Tanilli, S. (2006). Uygarlık tarihi. İstanbul: Alkım Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (1942). Namık Kemal antolojisi. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitapevi.
• Timur, T. (2002). Osmanlı-Türk romanında tarih, toplum ve kimlik. Ankara: İmge Yayınları.
• Törenek, M. (2018). Batılılaşma ve Türk edebiyatı dolayısıyla batılılaşma sorunu. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 22(22), 25-32.
• Türkeş, Ö. (2009). Toplum ve kimlik kurma kılavuzu olarak roman. T. Bora & M. Gültekingil (Ed.). Modern Türkiye’de siyasi düşünce, dönemler ve zihniyetler içinde (844-869). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Türkeş, Ö. (1999). Romanda kentleşme: Gecekondudan villakentlere. Birikim Dergisi, 123, 110-118.
• Williams, R. (1990). Marksizm ve edebiyat. (Çev. E. Tarım). İstanbul: Adam Yayınları.