SOSYAL ÇALIŞMACILARIN MESLEKİ DENEYİMLERİ ARACILIĞIYLA BOŞANMA VE ALKOL/MADDE KULLANIMI İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2022, Sayı: 30, 155 - 188, 30.06.2022

Gamze Çakır , Burak Acar , Ayşegül Bingöl , Ömer Miraç Yaman

Öz

Araştırmada, aile mahkemesinde görevli sosyal çalışmacıların gözlem ve deneyimleri aracılığıyla alkol/madde kullanımının boşanma ve hukuki süreçlerle olan ilişkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma, nitel araştırma yöntemine uygun olarak İstanbul’da Aile Mahkemeleri’nde görev yapmakta olan 9 sosyal çalışmacıyla yürütülmüştür. Elde edilen veriler betimsel analiz yöntemi tercih edilerek Maxqda 2020 Nitel Veri Analiz Programı aracılığıyla analiz edilmiştir. Katılımcılara göre davanın tarafları doğrudan madde ve alkol kullanımından ziyade, bu durumun ortaya çıkardığı dolaylı sonuçlar üzerinden boşanma gerekçesi sunmaktadır. Bağımlı bireylerin madde/alkol bağımlılığının tedavisine ikna edilmesinde evlilik, eş ve çocuklarının önemli motivasyon araçları olduğu anlaşılmıştır. Kişinin tedaviye ikna edilememesi veya tedavinin başarısızlıkla sonuçlanması ise boşanma sürecini hızlandıran etkenlerdendir. Bununla birlikte katılımcı gözlemlerine göre çocuklu eşlerin boşanmaya karar vermesi çocuksuz eşlere göre daha hızlı olmaktadır. Alkol/madde kullanımı, yalnızca boşanmanın bir gerekçesi olmanın ötesinde çocuğun velayetinin hangi ebeveyne verileceği, ebeveyn-çocuk arasındaki şahsi ilişkinin düzenlenmesi konularında da önemli rol oynadığı anlaşılmıştır. Sonuç olarak alkol/madde bağımlılığı sağlıklı aile yapılarının önündeki en önemli tehditlerden birisidir. Aile mahkemelerine boşanmak için başvurulmadan önce eşlerin tedaviye yönelik arayışlarına kapsayıcı, erişilebilir ve nitelikli çözümler sunularak aileler desteklenmeli ve güçlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Boşanma, Alkol, Madde, Aile Mahkemesi, Sosyal Çalışmacı

EXAMINING THE RELATIONSHIP BETWEEN DIVORCE AND ALCOHOL/SUBSTANCE USE THROUGH THE PROFESSIONAL EXPERIENCES OF SOCIAL WORKERS

Öz

This study aims to examine the relationship between alcohol/substance use and divorce and legal processes through the observations and experiences of social workers in the family court. The study was carried out with the qualitative research method with 9 social workers working in the Family Courts in Istanbul. The obtained data have been analyzed with the descriptive analysis method using the Maxqda 2020 Qualitative Data Analysis Program. According to the participants, the parties of the case present a justification for divorce based on the indirect consequences of use of drugs and alcohol, rather than the direct use of them. It has been determined that marriage, spouse and children are important motivation tools in persuading addicted individuals to the treatment of substance/alcohol addiction. The person not getting convinced to get treatment or the treatment failing are among the factors that accelerate the divorce process. However, according to participants’ observations, spouses with children decide to divorce faster than spouses without children. It has been determined that alcohol/substance use is not only a reason for divorce, but also plays an important role in which parent will be given custody of the child and in the dynamics of the personal relationship between the parent and the child. In conclusion, alcohol/substance addiction is one of the most important threats to a healthy family structure. Families should be supported, strengthened, and offered inclusive, accessible and qualified solutions to spouses' therapeutic pursuits before applying to family courts for divorce.

Anahtar Kelimeler

Divorce, Alcohol, Substance, Family Court, Social Worker

Kaynakça

• Akoğlu, Ö. A. & Küçükkaragöz, H. (2018). Boşanma nedenleri ve boşanma sonrasında karşılaşılan güçlüklere ilişkin bir araştırma: İzmir ili örneği. Toplum ve Sosyal Hizmet. 29(1). 153-172.
• Aktaş, Ö. (2011). Boşanma nedenleri ve boşanma sonrasında karşılaşılan güçlükler. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Amato, P. R. (2000). The Consequences of divorce for adults and children. Journal of Marriage and the Family, 62, 1269-1287.
• Aybey, S. (2015). Aile ve dini rehberlik bürolarına gelen sorular ışığında kadınların boşanma nedenleri: ege bölgesi örneği. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (4), 104-126.
• Aytaçlı, B. (2012). Durum çalışmasına ayrıntılı bir bakış. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 3(1). 1-9.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 7(1). 231-274.
• Bilici, A. B. (2014). Boşanma sürecinin çocuklar üzerindeki psiko-sosyal etkileri. C. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. 18(2). 79-110.
• Brown, S. L. & Wright, M. R. (2017). Marriage, cohabitation and divorce in later life. Innovation in Aging, 1(2). 1-11.
• Can, Y. & Aksu, N. B. (2016). Boşanma sürecinde ve sonrasında kadın. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 15(58). 888-902.
• Cesur Atintaş, M. (2015). Eşi alkol bağımlısı olan ve olmayan kadınların evlilik uyumu: eş bağımlılık, algılanan güç, depresyon, anksiyete ve stres açısından bir inceleme. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Cesur Atintaş, M. & Tutarel-Kışlak, Ş. (2019). Eşi alkol bağımlısı olan ve olmayan kadınların psikolojik belirtiler ile evliliğe ilişkin değişkenler açısından karşılaştırılması ve bu gruplarda evlilik uyumunu yordayan faktörler. Addicta: The Turkish Journal on Addictions. 6. 745-773.
• Coontz, S. (2004). The world historical transformation of marriage. Journal of Marriage and Family, 66(4), 974-979.
• Duman, N. (2018). Boşanmanın psikososyal sebepleri üzerine bir değerlendirme. International Journal of Human Studies. 1(2). 246-255.
• Erdim, L. (2019). Alkolizmin aile ve çocuk üzerine etkisi. HSP. 6(1). 193-200.
• Eriki, Z. B. (2017). Alkol kullanımının evlilikte çatışma, çatışma çözüm stilleri ve uyum üzerindeki etkileri. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Ticaret Üniversitesi, İstanbul.
• Etikan,I., Musa, S. A. & Alkassim, R. S. (2016). Comparison of convenience sampling and purposive sampling. American Journal of Theoretical and Applied Statistics. 5(1). 1-4.
• Gümüş, M., Şahin, E. & Top, Ş. (2002). Alkol ve eroin bağımlılarının ailelerindeki psikososyal ve ekonomik zorlukların araştırılması. Bağımlılık Dergisi, 3(3), 146-154.
• Hall, J. H.; Fals-Stewart, W. & Fincham, F. D. (2008). Risky sexual behavior among married alcoholic men. Journal of Family Psychology, 22(2), 287-292.
• Henkel, D. (2011). Unemployment and substance use: a review of the literature (1990- 2010). Current Drug Abuse Reviews, 4, 4-27.
• İl, S. (1986). Bir alkoliğin aile ilişkileri. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu Dergi, 4(2-3), 179-195.
• İşsever, H., & Dişçi, R. (2001). İstanbul’da 1999 yılında sonuçlanmış boşanma davalarında boşanma nedenlerinin değerlendirilmesi. Adli Tıp Bülteni, 5(3), 151-156.
• Jarvinen, M. (2013). Understanding addiction: adult children of alcoholic describing their parents’ drinking problems. Journal of Family Issues. 36(6). 805-825.
• Kalkavan, İ., & Büken, E. (2017). boşanma davalarında çocuğun velayet hakkı için uygun ebeveynin belirlenmesi. Adli Tıp Bülteni, 22(1), s.54-63.
• Kaptanoğlu, C., Yenilmez, Ç., Seber, G. & Tekin, D. (1997). Alkol bağımlılarında ruhsal belirtiler, evlilik sorunları ve aile tutumları. Düşünen Adam, 10(1), 57-60.
• Karadağ, F. & Özdemir, D. F. (2021). Çekişmeli boşanma/velayet sürecinde aile mahkemelerinden üniversite hastanesine gönderilen olguların değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri, 24, 99-108.
• Kendler, K. S., Löön, S. L., Salvatore, J., Sundquist, J. & Sundquist, K. (2016). Effect of marriage on risk for onset of alcohol use disorder: a longitudinal and co-relative analysis in a swedish national sample. American Journal of Psychiatry, 173(9), 911-918.
• Kıvanç, N., Kokurcan, A. & İlhan, İ. Ö. (2017). The examination of marital adjustment in wives of the patients with alcohol dependence disorder. Journal of Dependence. 18(1). 1-7.
• Klostermann, K., Kelley, M. L., Mignone, T., Pusateri, L. & Fals-Stewart, W. (2010). Partner violence and substance abuse: Treatment interventions. Aggression and Violent Behavior, 15, 162-166.
• Köroğlu, T. (2013). Üniversite gençliğinin evlilik, aile ve boşanma konusundaki düşünce ve görüşleri üzerine sosyolojik bir araştırma: karabük üniversitesi örneği. (Yüksek Lisans Tezi), Karabük Üniversitesi, Karabük.
• Kretsch, N. & Harden, K. P. (2013). Marriage, divorce, and alcohol use in young adulthood: a longitudinal sibling-comparison study. Study of Emerging Adulthood, 2(2), 138-149.
• Kültür, E. Ç., Ünal, F. & Özusta, Ş. (2006). Alkol bağımlılığı olan babaların çocuklarında psikopatoloji. Türk Psikiyatri Dergisi. 17(1). 3-11.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma, desen ve uygulama için bir rehber. Turan, S (Ed.), Ankara: Nobel Yayıncılık. O’Farrell, T. J., Harrison, R. H. & Cutter, H. S. G. (1981). Marital stability among wives of alcoholics: an evaluation of three explanations. British Journal of Addiction, 76(2). 175-189.
• Ögel K. (2010). Sigara, alkol ve madde kullanım bozuklukları: tanı, tedavi ve önleme. (İçinde Aile ve Bağımlılık) İstanbul: Yeniden Yayınları. URL: http://ogelk.net/makale/112-kisisel-kitaplarim-bagimlilik-temel-kitabi.html
• Öngider, N. (2013). Boşanmanın çocuk üzerindeki etkileri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 5(2), 140-161.
• Resmi Gazete. (2001). Türk Medeni Kanunu. URL: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf
• Resmi Gazete. (2003). Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun. URL: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4787.pdf
• Sancar, Ö. (2017). Madde kullanım bozukluğunun kişilerin yaşamları üzerine olumsuz etkileri ile hastaların işlevsellikleri ve evlilik uyumlarının belirlenmesi. (Yüksek Lisans). Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep.
• SDAM (Strateji Düşünce ve Analiz Merkezi). (2018). Sebep ve Sonuçlarıyla Türkiye’de Boşanma Sorunu. URL: http://sdam.org.tr/image/foto/2020/07/01/Sebep-ve-Sonuclariyla-Turkiyede-Bosanma-Sorunu_1593594238.pdf
• Serec, M., Svab, I., Kolsek, M., Svab, V., Moesgen, D. & Klein M. (2012). Health-related lifestyle, physical and mental health in children of alcoholic parents. Drug Alcohol Review. 31(7). 861-870.
• Sığrı, Ü. (2021). Nitel araştırma yöntemleri (2. Baskı). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
• Tanyaş, B. (2014). Nitel araştırma yöntemlerine giriş: genel ilkeler ve psikolojideki uygulamaları. Eleştirel Psikoloji Bülteni. 5. 25-38.
• Taylı, A. (2008). Alkolik ailelerin çocuklarına yönelik danışmanlık uygulamaları. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 7(13), 105-120.
• TÜİK. (2019). İllere Göre Boşanma Sayısı 2012-2018. TÜİK.
• TÜİK. (2020). Evlenme ve Boşanma İstatistikleri. URL: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Evlenme-ve-Bosanma-Istatistikleri-2020-37211
• TÜİK. (2021). Velayete Verilen Çocuk Sayısı ile Annenin ve Babanın Velayetine Verilen Çocuk Oranı. URL: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1
• Uçan, Ö. (2007). Boşanma sürecinde kriz merkezine başvuran kadınların retrospektif olarak değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri, 10, 38-45.
• Velleman, R. & Templeton, L. (2007). Understanding and modifying the ımpact of parents’ substance misuse on children. Advances in Psychiatric Treatment, 13(2). 79-89.
• Vernig, P. M. (2011). Family roles in homes with alcohol-dependent parents: an evidence-based review, Substance Use & Misuse, 46(4), 535-542.
• Yıldırım, Ş. & Baydur, H. (2017). Boşanma sürecinde sosyal hizmet uygulamaları. D. Yücel, ve B. Gönültaş (Ed), Adli sosyal hizmet-yaklaşım ve müdahale içinde (ss.290-309). Ankara: Nobel Akademik.
• Yılmaz, A. (2001). Eşler arasındaki uyum: kuramsal yaklaşımlar ve görgül çalışmalar. Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi, 4, 49-59.
• Zaidi, U. (2015). Co-dependency and relationship satisfaction among spouses of alcohol abusers. Journal Of Humanities And Social Science, 20(1), 86-91.