Mukâtil’den Günümüze Vücûh-Nezâir Tanımları

Year 2024, Volume: 60 Issue: 2, 461 - 498, 24.06.2024

Nadiye Bulut

https://doi.org/10.61304/did.1424273

Abstract

Vücûh-Nezâir ilmi, tefsir ilminin bir alt dalı veya tefsir usulünde ulûmü’l-Kur’ân içerisinde ele alınan, tedvini İslâmi ilimlerin ortaya çıkışından önceye dayanan, Kur’an’ın Kur’an’la tefsirinin en erken örnekleri olan ve Kur’an lafızlarının geçtiği her yerde kazandığı farklı anlamları araştıran bir ilimdir. Tarihten günümüze gelinen noktada Vücûh-Nezâir ilmine dair çeşitli tanımlar yapılmıştır. Ancak bu tanımlar, ilk dönem müelliflerinin maksadını tam olarak yansıtmadığı gibi, ilgili kavramları muhtevasının dışına taşımış, özellikle de son dönem Vücûh-Nezâir anlayışıyla, konunun Nezâir boyutu çok farklı bir anlama bürünmüştür. Kavramların Vücûh-Nezâir literatüründeki kullanımdan farklı şekillerde tanımlanmasının sebebi kanaatimizce, bu alanda yazılan ilk dönem eserlerinde tanımlarının net bir şekilde yapılmamış olmasındandır. Kur’an’ın anlaşılması ve yorumlanması uğrunda âlimler tarafından önem atfedilen, ilk devirlerden itibaren eser telif edilen Vücûh-Nezâir ilmine dair yapılan bu çalışmada, tanımlar incelenerek değerlendirmesi yapılmış ve ilmin tanımı, bu ilmin müessisi ve ilk müellifi Mukâtil b. Süleymân (ö. 150/767) ve onun izinden giden âlimlerin maksatlarını ortaya koyacak şekilde oluşturulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Tefsir, Vücûh-Nezâir, Mukâtil, Tanımlar, Tarihî Süreç

Ethical Statement

yok

Supporting Institution

yok

Project Number

yok

Definitions of Wujuh-nazāir from Muqatil to the Present Day

Abstract

The science of Wujuh-nazāir is a sub-branch of the science of tafsir or orientation, which is dealt with within the ulum al-Qur’an in the methodology of tafsir, which predates the emergence of the Islamic sciences, which are the earliest examples of exegesis of the Qur’an with the Qur’an, and which examines the different meanings that the words of the Qur’an acquire wherever they are mentioned. At this point in history, various definitions of the science of wujuh-nazāir have been made. However, these definitions do not fully reflect the intentions of the early authors, and they have removed the related concepts from their content, especially with the recent understanding of wujuh-naza’ir, the naza’ir dimension of the subject taking on a very different meaning. In our opinion, the terms are defined differently from how they are used in the “wujuh-nazāir” literature because their definitions were not clearly defined in the early works written in this field. In this study of the science of wujūh-nazāir, which was considered necessary by scholars for the sake of understanding and interpretation of the Qur’an and in which works were written from the early periods, the definitions were analyzed and evaluated. An attempt was made to formulate the definition of the science in order to reveal the intentions of the founder and first author of this science, Muqatil ibn Sulayman (d. 150/767) and the scholars who followed in his footsteps.

Keywords

Tafsir, Wujuh-nazāir, Muqatil, Definitions, Historical Process

Project Number

yok

References

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd b. Sâlih el-Mısrî. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l- Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1364/1945.
• Acar, Ömer. “Çokanlamlılık - Eşadlılık İkileminde İştirâk-i Lafzî”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 241-270.
• Ahmed b. Hanbel, Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 45 Cilt. b.y: Müessesetü’r- Risâle,1421/2001.
• Altuntaş, Halil. “el-Vücûh ve’n-Nazāir”. Diyanet İlmî Dergi 26/1 (1990), 13-29.
• Avvâ, Selvâ Muhammed. el-Vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’ş- Şurûk, 1998.
• Baktır, Mustafa. “Eşbâh ve Nazāir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/456-457. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Birışık, Abdülhamit. “Kur’ân İlimleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/401-404. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Birışık, Abdülhamit. “Sûre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/538- 539. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî el-Buhârî, el-Câmi ʿu’ṣ-ṣaḥîḥ (Ṣaḥîḥ-i Buḫârî). thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Beyrut: Dâr Tavkı’n-Necât, 1422/2002.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsirde Mukâtil b. Süleyman ve Eserleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1-4 (1976),1-35.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 7. Basım, 1989.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Taʿrîfât. thk. Heyet. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye li, 1403/1983.
• Çetin, Esma. Dâmegānî’nin el-Vücûh ve’n-Nazāir İsimli Eserindeki Metodu. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Dâmegānî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Muhammed. Ḳāmûsü’l-Ḳurʾân: Iṣlâḥu’l-vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm thk. Abdülazîz Seyyidü’l-Ehl. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1983.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 58. Basım, 2017.
• Divlekci, Celâlettin. Dil Bilim ve Kur’an İlimleri Açısından el-Fîruzâbâdî’nin Besâir’i. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Divlekçi, Celâlettin. “Kur’an’da Eş anlamlılık (Teradüf) Olgusu (I)”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2000), 149-169.
• Divlekci, Celâlettin. “Kur’an’da Bazı Kelimelerin Kullanım Özelliklerine Dair Genel Kaideler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/1 (2017), 86-104.
• Durmuş, İsmail. “Müşterek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/171- 172. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Kitâbü’z-zühd. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm b. Muhammed - Ebû Bilâl Ganîm b. Abbâs b. Ganîm - Muhammed Amr b. Abdüllatîf. Hulvan: Dâru’l-Mişkât,11414/993.
• Ebû Şafka, Mustafa Muhammed Mustafa. el-Vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l-Ḳurʾâni’l- Kerîm. Ürdün: Câmiatü’l-‘Ulûmi’l-İslâmiyye el-Âlemiyye, Doktora Tezi, 2015.
• Eren, Cüneyt. Kur’an İlimleri ve Tefsir Istılahları. Erzurum: Ekev Yayınevi, 2001.
• Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. Tehẕîbü’l-luġa. thk. Muhammed Avd Mür’ıb. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Fazlıoğlu, Şükran. “Vaz’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/576-578. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ferâhidî, Ebû Abdurrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b.Temîm. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Mehdî Mahzûmî - İbrâhîm es-Sâmirâî. b.y: Dâru ve Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el- Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. thk. Mektebetü Tahkîki’t-Türâs fî Müesseseti’r-Risâle, Beyrut: Müessestü’r- Risâle 8. Basım, 1426/2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Müstaṣfâ. thk. Muhammed Abdü’s-Selâm Abdü’ş-Şâfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Miʿyârü’l- ʿilm. thk. Süleymân Dünya. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1961.
• Gezgin, Ali Galip. Tefsirde Semantik Metod. İstanbul: Rağbet Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Gül, Habip. “Kur’an Çevirilerinde Vücûh-Nazāir İlminin Önemi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/59 (Ekim 2018), 1315-1326.
• Güven, Şahin. Kur’an’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: İFAV Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Hârûn b. Mûsâ, Ebû Abdillâh el-Ezdî el-A’ver el-Atekî. el-Vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l- Ḳurʾâni’l-Kerîm. thk. Hâtim Sâlih Dâmin. Bağdat: Dâiratü’l-Âsâr ve’t-Türâs, 1988.
• Hîrî, Ebû Abdirrahmân (Ebû Abdillâh) İsmâîl b. Ahmed b. Abdillâh ed-Darîr. Vücûhü’l- Ḳurʾâni’l-Kerîm. thk. Fâtıma Yûsuf el-Haymî. Dımeşk: Dâru’s-Sekâ, 1996.
• İbn Akîle el-Mekkî, Cemâlüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Saîd. ez-Ziyâde ve’l-iḥsân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân, thk. Muhammed Safâ Hakkî v.dğr. 8 Cilt. b.y: Merkezü’l-Buhûs ved-Dirâsât bi’ş-Şârika, 1427/2006.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed el-Bağdâdî. Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevâẓır fî ʿilmi’l-vücûh ve’n-neẓâʾir. thk. Muhammed Abdülkerim Kâzım er-Râdî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle,1404/1984.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî. Cemheratü’l-luġa. thk. Remzî Münîr Ba’lebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1408/1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hûseyn Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî. eṣ-Ṣavâʿiḳu’l-münezzele fi’r-Reddi ʿale’l- Cehmiyye ve’l-Muʿaṭṭıla (eṣ-Ṣavâʿiḳu’l-mürsele). thk. Ali b. Muhammed ed-Dahîlullah. 4 Cilt. Riyad: Dâiratü’l-Âsımetü, 1408/1987.
• İbn-i Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab.15 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’d Meni’ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ (Mütemmimi‘s-sahabe-et’tabaḳâtü’l-hâmise). thk. Muhammed b. Sâmil es-Sülemî. 2 Cilt. Taif: Mektebetü’s-Sıddîk, 1414/1993.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdüddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmûʿu fetâvâ. thk. Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım. 35 Cilt. Medine-i Münevvere: Mecmeu’l-Melik Fehd li Tıbâati’l-Mushafı’ş-Şerîf, 1416/1995.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Tanrı ve İnsan. çev. M. Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 6. Basım, 2018.
• Kannevcî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddîk Bahâdır Hân b. Hasen b. Alî. Ebcedü’l- ulûm. b.y: Dâru-İbni Hazm,1423/2002.
• Karaca Efe, Nefise. Kurtubî’nin Kur’an İlimlerine Yaklaşımı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Karagöz, Mustafa. “İbn Teymiyye’nin Vücûh-Nazāir Tanımının Etkileri ve Sorunları”. Bilimname 36 (2018/2), 261-291.
• Karagöz, Mustafa. “İbnü’l-Cevzî’nin Nazāir Anlayışının Sorunları”. Bilimname 43, (2020/3), 129-168.
• Karagöz, Mustafa. “Vücûh ve Nazāirin Terimleşme Süreci -Nazāir’in ‘Eşanlamlılık’ Olarak Tanımlanması Sorunu-”. Bilimname 14 (2008/1), 441-475.
• Karaman, Hayrettin vdğr., Kur’ân Yolu Meâli. Ankara: DİB Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdillah Hacî Halife. Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 3 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Mesnâ, 1941.
• Kaya, Süleyman. Tahsîlu Nazāiri’l-Kur’ân’ı Bağlamında Hakîm Tirmizî’de Vücûh ve Nazāir. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Kefevî, Ebü’l-Beḳāʾ. el-Külliyyât (Külliyyâtü Ebi’l-Beḳāʾ). thk. Adnan Derviş - Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Korkmaz, Hasan. “Fer’î Kâide Bağlamında Fahreddîn Râzî’nin Zihnî Varlık Anlayışı”. İdrak Dini Araştırmalar Dergisi 2/2 (Aralık 2022), 285-310.
• Maral, Cüneyt. Tefsirde Dilbilimsel Yöntem (Taberî Örneği). Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Mertoğlu, M. Suat. “Vücûh ve Nazāir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/141-143. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Mukâtil b. Süleymân. Kur’an Terimleri Sözlüğü (el-Eşbâh ve’n-Nazāir fi’l-Kur’âni’l- Kerim). çev: M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: İşaret Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. el-Vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l-Ḳurʾâni’l Aẓîm. thk. Hâtim Sâlih Dâmin. Bağdat: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 2011.
• Müsâîd et-Tayyâr, Süleymân Nâsır. et-Tefsirü’l-luġaviyyü li’l-Ḳurʾân’i’l-Kerîm. Demmâm: Dâr-u İbnü’l-Cevzî, 2010.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ- ṣaḥîḥ (Ṣaḥîḥ-i Müslim). thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü-İhyaü’t- Türâs el-Arabî, t.y.
• Okiç, M. Tayyib, Tefsir ve Hadis Usûlünün Bazı Meseleleri. İstanbul: Nûn Yayınları, 1995.
• Okumuş, Mesut. “Kur’an Yorumunda Çok Anlamlı Lafızlara Yaklaşımlar”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2003/1), 27-62.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’an Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 7. Basım, 2019.
• Özek, Ali. el-Vücûh ve’n-Nazāir. İstanbul: İSAV-İlmi Neşriyat 9, 1993.
• Paçacı, Ahmet. Kur’ân’a Giriş. Ankara: TDV Yayınları, 11. Basım, 2021.
• Penrice, John. Kur’an Sözlüğü (Dictionary and Glossary of the Holy Qur’an). çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Pirinç, Ahmet. “İslam Düşüncesi’nde Zihnî Varlık (Vücûd-i Zihnî) Anlayışının Bilgi Felsefesi Bağlamında Değerlendirilmesi”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2, 131-162.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredât’ü elfâẓi’l-Ḳurʾân (el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân). thk. Safvân Adnân ed-Dâvudî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1412/1991.
• Sâbık, Hide. el-Vücûh ve’n-neẓâʾir el-Ḳurʾâniyye ve eseruhâ fi’t-tefsîr. Cezâyir: Câmiatü’l-Hâc lihadar (Batne), Doktora Tezi, 2011.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâil. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir fi’l-elfâzi’l-Ḳurʾ’âniyye elletî terâdefet mebânîhâ ve tenevveat meânihâ. thk. Muhammed el-Misrî. Dımeşk: Mektebetü Sa’dü’d-Dîn, 1984.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Miftâḥu’l-cenne fi’l-iʿtiṣâm (iḥticâc) bi’s-sünne. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1409/1989.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 4. Cilt. b.y: el-Heyetü’l- Mısriyyetü’l-Âmmetü li’l-Küttâb, 1394/1974.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. Ahmed b. Mustafa. Miftâḥu’s-saʿâde ve miṣ- bâḥu’s-siyâde fî mevżûʿâti’l-ʿulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1985.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid el-Fârûkī. Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-ʿulûm. thk. Ali Dahrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 1996.
• Timurtaş, Abdülhâdi. “Kur’ân’ın Anlaşılmasını Kolaylaştıran Bir Yöntem Olarak “Külliyâtu’l-Kur’ân”. İslam ve Yorum Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar. haz. Fikret Karaman. Malatya İlahiyat Vakfı/TDV Baskı Yayın 2 (8-10 Mayıs 2017), 248- 256.
• Yahyâ b. Sellâm. Ebû Zekeriyyâ b. Ebî Sa‘lebe et-Teymî. et-Teṣârîf: Tefsîrü’l- Ḳurʾân mimmeştebehet esmâʾühû ve taṣarrafet meʿânîh. thk. Hind Şelebi. b.y: eş-Şirketü’t-Tûnûsiyye li’t-Tevzî’, 1979.
• Yaldızlı, Hasan. “Vücûh-Nazāir Hakkında Yapılan Tanımlara Dair Bir Değerlendirme”. İslâm Araştırmaları Dergisi 31 (2014), 1-31.
• Yıldız, İbrahim. “İbn Fâris’in “Efrâdü Kelimâti’l-Kur’ân-il-Azîz” adlı risalesi ve Vücûh-Nazāir İlminin Bir Alt Kolu Olarak Efrâd”. II. Uluslararası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Sempozyumu, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi (2-4 Kasım 2018), 333-341.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. thk. Heyet. 40 Cilt. Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zemahşeri, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Esâsü’l- belâġa. thk. Muhammed Bâsıl Uyûnu’s-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedreddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır. el-Baḥrü’lmuḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh. 8 Cilt. b.y: Dâru’l-Kütübî, 1414/1994.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedreddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l- Kütübi’l-Arabiyye, 1376/1957.