The Demonstrative Nature of the Qur’anic Language: An Analysis in the Context of Ibn Taymiyya’s Critique of Logic

Year 2025, Volume: 61 Issue: 2, 567 - 588, 20.06.2025

Rabia Hacer Bahçeci

https://doi.org/10.61304/did.1659603

Abstract

This study examines Ibn Taymiyyah’s (d. 728/1328) views on the epistemological value of the Qur’anic language, particularly in the context of his criticisms of the knowledge-value categories in classical logic. The study centers on Ibn Taymiyyah’s assertion that the Qur’an possesses a burhani (demonstrative reasoning) epistemological value, and on the contradictions between this claim and traditional logical understandings. The scope of the research includes his redefinitions of the concepts of certainty, burhan, hataba (rhetorical presentation), and jadal (disputation); his criticisms of representational approaches to language; and his arguments regarding the universal validity of the Qur’anic language. This study is significant in that it presents one of the earliest comprehensive critiques directed at logic within the Islamic intellectual tradition, and it contributes to discussions concerning the epistemological positioning of religious texts. The aim of the research is to reveal the originality of Ibn Taymiyyah’s approach to the epistemological value of the Qur’an and to evaluate the impact of this approach on Islamic thought. The article employs a method of textual analysis to examine Ibn Taymiyyah’s fundamental arguments, and his position in the fields of knowledge theory and religious epistemology is analyzed through a comparative approach. In conclusion, it has been determined that Ibn Taymiyyah’s approach-which grounds the certainty of knowledge in its content and gives precedence to innate acceptance over mere logical form-offers an alternative epistemological model within Islamic thought.

Keywords

Exegesis , Ibn Taymiyyah , Qur’anic Language , Demonstrative , Five Arts

Kur’an Dilinin Burhânî Niteliği: İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirileri Bağlamında Bir İnceleme

Abstract

Bu araştırma, İbn Teymiyye’nin (ö. 728/1328) Kur’an dilinin epistemolojik değeri hakkındaki görüşlerini, özellikle klasik mantıktaki bilgi değeri kategorilerine yönelik eleştirileri bağlamında incelemektedir. Bunun için İbn Teymiyye’nin Kur’an’ın burhânî bilgi değerine sahip olduğu iddiası ve bu iddianın geleneksel mantık anlayışıyla çelişkileri merkeze alınmaktadır. Çalışmada, İbn Teymiyye›nin kesinlik, burhân, hatâbe ve cedel kavramlarını yeniden tanımlama çabası, temsîlî dil anlayışına karşı geliştirdiği eleştiriler ve Kur›an dilinin evrensel geçerliliğine dair ileri sürdüğü argümanlar ele alınmaktadır. Bu çalışma, İslâm düşünce geleneğinde mantığa yöneltilen ilk kapsamlı eleştirilerden birini sunması ve dinî metinlerin epistemolojik açıdan konumlandırılması tartışmalarına katkı sağlaması bakımından önem taşımaktadır. Araştırmanın amacı, İbn Teymiyye’nin Kur’an’ın bilgi değeri hakkındaki yaklaşımının özgünlüğünü ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda metin analizi yöntemiyle İbn Teymiyye’nin temel argümanları incelenmekte, onun bilgi teorisi ve dinî epistemoloji alanındaki konumu karşılaştırmalı bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Sonuç olarak, İbn Teymiyye’nin bilginin kesinliğini içeriğe dayandıran ve mantıksal formdan ziyade içerik bilgisine önem veren yaklaşımının, İslâm düşüncesinde alternatif bir epistemolojik model sunduğu tespit edilmiştir.

Keywords

Tefsir , İbn Teymiyye , Kur’an Dili , Burhân , Beş Sanat

References

• Akkoyunlu, İsmai̇l. “Türkiye’de İbn Teymiyye ile İlgili Çalışmalar: Bir Bibliyografya Denemesi”. ed. Sefa Salih Bildirici. Euroasia Summit: Mevlana International Congress on Philosophy and Theologoy-I. 39-53. Ankara: Institution Of Economic Development And Social Researches Publications, 2017.
• Badr Saeed Al-Gamdy. Bibliography Studies and Research About Ibn Taymiyya With Benefits About His Life. Riyad: Mektebetü Mecelleti’l-Beyân, t.y.
• Barlak, Muzaffer. “İbn Teymiyye’nin Felsefî Yöntem Eleştirisi ve Müslüman Filozofları Tekfir Etme Gerekçeleri”. The Journal of Academic Social Science Studies 81 (2020), 363-378.
• Bolay, M. Naci. “Beş Sanat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/546- 547. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Çağrıcı, Mustafa. “Zanniyyât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/124-126. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Demirbaş, Servet. “Nahl Sûresi 125. Âyet Bağlamında Müfessirlerin ‘Hikmet, Mev‘ize-i Hasene ve Cidâl’ Kavramlarına Yaklaşımları”. Trabzon İlahiyat Dergisi 9/1 (30 Haziran 2022), 39-66.
• Durusoy, Ali. “Kıyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/525-529. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Ebherî, Esîrüddîn el-Mufaddal b. Ömer es-Semerkandî. Îsâgûcî ve Şerhi. çev. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 3. Basım, 2020.
• Ebû Zehre, Muhammed. İmam İbn-i Teymiyye. çev. Nusreddin Bolelli vd. İstanbul: İslamoğlu Yayıncılık, 1988.
• Elmaî, Zâhir b. Avâd. Menâhicü’l-cedel fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Byrut: Darü’l- Kitabi’l-Arabi, 1433.
• Emin Süleyman Sidou. Şeyhü’l-İslâm İbn Teymiyye (Dirâse Bibliyocrâfiyye). Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2010.
• Emiroğlu, İbrahim. “Mantık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/18-28. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Emiroğlu, İbrahim. “Safsata”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/483-484. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Hasırcı, Nazım. İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirisi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2010.
• Hillî, Cemâlüddîn el-Hasen (el-Hüseyn) b. Yûsuf b. Alî İbnü’l-Mutahhar. el- Ḳavâʿidü’l-celiyye. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslami, 1412.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Derʾü teʿârużi’l-ʿaḳl ve’n-naḳl. 11 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suûdi’lİslâmiyye, 1991.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. er-Red ʿale’lmanṭıḳıyyîn. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Lübnânî, 1993.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmû‘u’lfetâvâ. 35 Cilt. Medine: Mucemme‘u’l-Melik Fehd li-Tibâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1416.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmû‘u’lfetâvâ. 11 Cilt. İstanbul: Dâru’l-İman, 2019.
• Kâtibî, Ebü’l-Hasen Necmüddîn Debîrân Alî b. Ömer b. Alî. Şemsiyye Risâlesi. çev. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Kaya, Mahmut. “Hitâbet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/156- 158. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kaya, Mahmut. “Mugalata”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansikopedisi. 30/372- 373. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Kaya, Mesut – Bahçeci, Rabia Hacer. “Memlükler’de Tefsir: Çağdaş Dönemde Yapılan Çalışmalar Üzerine Bir Literatür Denemesi”. ed. Büşra Sıdıka Kaya. Memlük Entelektüel Tarihine Giriş I: Literatür Değerlendirmesi 71-99. İstanbul: İlem Yayınları, 2023.
• Kıyıcı, Burhaneddin. İbn-i Teymiyye’de Akıl-Nakil İlişkisi (Der’u Tearuzi’l-Akl ve’n-Naklı Bağlamında). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Koca, Ferhat. “İbn Teymiyye, Takıyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/391-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Özervarlı, M. Sait. “İbn Teymiyye, Takıyyüddin (İtikadî Görüşleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/405-413. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Özervarlı, M. Sait. İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodu ve Kelamcılara Eleştirisi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed Kutbüddin. Taḥrîrü’l-ḳavâʿidi’lmanṭıḳıyye fî şerḥi’r-Risâleti’ş-şemsiyye. Kum: Menşûrat-ı Bîdâr, 2. Basım, 1426.
• Teftâzânî, Sa‘deddîn Mes‘ûd b. Ömer b. Abdillâh. Şerḥü’l-İmâm es-Sa’d et- Teftâzânî ale’ş-Şemsiyye fi’l-manṭıḳ li’l-İmâm el-Kâtibî. ed. Cadullah Besbam Salih. Amman: Dâru’n-Nûr, 2011.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid. Bilim ve Sanat Terimleri Ansiklopedisi- Keşşâfu Istılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. ed. Ömer Türker. 4 Cilt. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2024.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Nasîrüddîn Muhammed b. Muhammed - İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. Şerḥu’l-İşârât (İşârât ve’t-tenbîhât içinde). Kahire: Dârü’l-Maârif, 1992.
• Uludağ, Süleyman. “İbn Teymiyye’de Mantık Meselesi”. İslami Araştırmalar Dergisi 4 (1987), 40-51.