Cezasını Çeken Müminlerin Cehennemden Çıkarılacaklarını Bildiren Rivayetler Üzerine Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 61 Issue: 3, 833 - 872, 25.09.2025

Serkan Çelikan

https://doi.org/10.61304/did.1599739

Abstract

Müslümanların, işledikleri günahların karşılığı olarak cehennemde bir süre cezalandırıldıktan sonra cennete gidecekleri ve dolayısıyla cehennemde sonsuza değin kalmayacakları yönündeki inanç Ehl-i sünnet düşüncesinde kabul görmüştür. Kur’an-ı Kerîm’de açık olarak yer almayan bu inancın bazı rivayetlere dayandığı anlaşılmaktadır. Bunlar, kalplerinde çok az da olsa iman bulunan kimselerin mümin olarak ölmek kaydıyla, cehenneme girdikten sonra buradan çıkarılacaklarını ve cennete konulacaklarını haber vermektedir. Söz konusu rivayetler doğru anlaşılmadığı takdirde dinî vecibeler konusundaki rehavete kaynaklık etmeye müsait görünmektedirler. Dolayısıyla bunların tespit edilerek sıhhat düzeyleri ve muhtevaları bakımından incelenmeleri, ardından dinin temel ilkeleriyle uyumlu şekilde yorumlanmaları önem taşımaktadır ve araştırmanın hedefi olarak belirlenmiştir. Yöntem olarak ise kaynak taraması yoluyla ilgili rivayetler belirlendikten sonra sıhhat durumlarını saptamak için isnâd/râvî analizlerinin yapılması, ardından muhteva tahliline geçilmesi öngörülmüştür. Netice itibariyle birçok sahâbîden nakledilen önemli sayıda rivayete ulaşılmış ve bunların sahih ve hasen düzeyinde oldukları belirlenmiştir. Bu da bazı Müslümanların cehennemde cezasını çektikten sonra cennete gidecekleri inancının temelsiz bir inanç sayılamayacağı sonucunu vermiştir.

Keywords

Hadis , Râvî , Cehennem , Cennet , Ceza , Günah , Ehl-i sünnet

An Evaluation on Narrations Stating that Believers Who Have Served Their Punishment Will Be Removed from Hell

Abstract

The belief that Muslims will go to heaven after being punished for a while in hell for the sins they have committed, and therefore will not stay in hell forever, has been accepted in the Ahl al-Sunnah thought. It is understood that this belief, which is not clearly stated in the Holy Qur’an, is based on some hadiths. These inform us that those who have even a little faith in their hearts will be taken out of Hell and put into Paradise, provided they die as believers. These narrations, if not understood correctly, seem to be a source of complacency about religious obligations. Therefore, it is important that they are identified and analyzed in terms of their level of authenticity and content, and then interpreted in accordance with the basic principles of religion, and this is the goal of our research. As a method, after the relevant narrations were identified through a literature review, it was envisaged to conduct isnad/rawi analyses to determine their authenticity and then proceed to content analysis. As a result, a significant number of narrations from many of the Companions were found and they were determined to be sahih and hasan. This has led to the conclusion that the belief that some Muslims will go to Paradise after serving their punishment in hell cannot be regarded as a baseless belief.

Keywords

Hadith , Narrator , Hell , Heaven , Punishment , Sin , Ahl al-Sunnah

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî. el-Müsned. 50 Cilt. thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416/1995.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî. Kitâbü’z-Zühd. thk. Muhammed Abdüsselâm Şâhîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1420/1999.
• Akalın, Kürşat Haldun. “Hristiyanlığa Aktarılmış Ritüeller Olarak İsis Kültündeki Vaftiz ve Günah Çıkartma Ayinleri”. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2014), 41-76.
• Akkuş, Süleyman. “Ebü’l-Muîn en-Nesefî’ye Göre Mahiyet, Artma ve Azalma Yönüyle İman”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 69-89.
• Alıcı, Mustafa. “Şefaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/411- 412. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Aşıkkutlu, Emin. “Buhârî Döneminde (III/X. Asır) Îmanla İlgili Yaklaşımlar ve Sahîh’inin Îmân Bölümü Çerçevesinde Buhârî’nin Îmân Yaklaşımı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2000), 59-83.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Meğâni’l-ahyâr fî şerhi esâmî ricâli Meʿâni’l-âsâr. 3 Cilt. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1427/2006.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’lfırak. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kahire: Mektebetü İbn Sînâ, ts.
• Basrî, Ebû Urve Ma‘mer b. Râşid. el-Câmiʿ. (Abdurrezzâk es-San’ânî’nin el-Musannef’iyle birlikte). 2. Cilt. thk. Habîburrahmân el-A’zamî. Pakistan: el- Meclisü’l-İlmî/Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1403/1983.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. el-Ba’su ve’n-Nuşûr. thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Merkezü’l-Hidmât vel-Ebhâsi’s-Sekâfiyye, 1406/1986.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’s-sahîh. Riyad: Dâru’s- Selâm, 1999.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. 9 Cilt. thk. Hâşim en-Nedvî v.dğr. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Çağlayan, Harun. “Azabın Neliği ve Çıkış İmkânı”. Dini Araştırmalar 16/43 (2013), 193- 223.
• Çelik, Taha. “Ayet ve Hadisler Çerçevesinde Bir Genel Kabulün Tahlili: “Affı Olmayan Günahlar” Meselesi”. Bilimname 44/1 (2021), 131-161.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman b. el-Fadl b. Behram. Müsnedü’d-Dârimî (Sünenü’d-Dârimî). 4 Cilt. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 1421/2000.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. Kahire: Dâru İbni’l- Cevzî, 1432/2011.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Hilyetü’l-evliyâʾ ve tabakâtü’l-asfiyâʾ. 8 Cilt. thk. Sâmî Enver Câhîn. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1430/2009.
• Erbaş, Muammer. “‘Sünnet Kur’an’a Kâdîdir’ Sözünün Teorik ve Pratik Değeri”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 7/2 (2007), 111-139.
• Gündüz, Şinasi (ed.). Yaşayan Dünya Dinleri. İstanbul: DİB Yayınları, 2. Basım, 2007.
• Hâkim en-Nisâburî. Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek ʿale’s-Sahîhayn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1411/1990.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Kifâye fî maʿrifeti usûli ʿilmi’r-rivâye. 2 Cilt. thk. Ebû İshâk İbrâhîm b. Mustafâ ed-Dimyâtî. Mit Ghamr: Dâru’l-Hüdâ, 1423/2003.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetullâh b. Abdullâh eş-Şâfiî. Târîhu medîneti Dımaşk. 80 Cilt. thk. Muhibbüddîn Ebû Saîd Ömer b. Garâme el- Amrevî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1416/1996.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. el-Cerh ve’t-taʿdîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1953.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Tefsîru İbn Ebî Hâtim. 10 Cilt. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. Sayda: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Müsned. 2 Cilt. thk. Âdil b. Yûsuf el-Gazâvî - Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. 26 Cilt. thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Kıble/Dımaşk: Müessesetü Ulûmu’l-Kur’an, 1427/2006.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Takrîbu’t-Tehzîb. 2. Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1415/1995.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, trs.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbu’s- Sikât. 9 Cilt. thk. Seyyid Şerefüddîn Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1395/1975.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’ani’l-azîm. Dımeşk/Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1994.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları-Dâru Sehnûn, 2. Basım, 1413/1992.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî. Kitâbu’t-Tabakâti’l-kebîr. 11 Cilt. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• İbnü’l-Ca’d, Ebü’l-Hasen Ali b. el-Ca’d b. Ubeyd el-Cevherî el-Bağdâdî. Müsnedü İbni’l-Ca’d. thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü Nâdir, 1410/1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemalüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed, Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. 8 Cilt. thk. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2009.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân eş-Şehrezûrî. ʿUlûmu’l-hadîs. thk. Nûruddîn Itır. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muʿâsır/Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• İclî, Ahmed b. Abdillâh. Maʿrifetü’s-sikât. 2. Cilt. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1405/1985.
• Kâdî Abdülcebbâr, Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr Ebü’l-Hasen el- Hemedânî. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. thk. Ahmed b. el-Hüseyn b. Ebû Hâşim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1422/2001.
• Karaman, Hayrettin v.dğr. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Saîd Şemsüddîn. el-Kevâkibü’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1401/1981.
• Koçkuzu, Ali Osman. Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikât ve Teşri Yönlerinden Değeri. Ankara: DİB Yayınları, 1986.
• Koçyiğit, Talat. “Kasden İnsan Öldürmenin Dindeki Hükmü”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 34/1-4 (1993), 13-23.
• Kutlu, Sönmez. “Mürcie”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/41- 45. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Mizzî, Cemâlüddîn Ebu’l-Haccâc Yûsuf. Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. 35 Cilt. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları-Dâru Sehnûn, 2. Basım, 1413/1992.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. Tsh. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2009.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. Kitâbu’d-Duʿafâ ve’l-metrûkîn. thk. Bûrân ed-Dannâvî- Kemal Yûsuf el-Hût. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1405/1985.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. 18 Cilt. thk. Muhammed Beyyûmî. Kâhire: Dâru’l-Gaddi’l-Cedîd, 1429/2008.
• Okuyan, Mehmet. “Cehennemden Çıkış Var mıdır?”. YouTube. Yayın Tarihi 23 Eylül 2024.
• https://www.youtube.com/shorts/fG3Htix145s
• Özdemir, Veysel. “Cerh Ta‘dîl İlminde Müteşeddit ve Mütesâhil Âlimler ve Uygulamalarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2014), 129-175.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. Usûlü’d-dîn. thk. Hans Peter Linss. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1424/2003.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘. el-Musannef. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. Pakistan: el-Meclisü’l-İlmî/Beyrut: el-Mektebu’lİslâmî, 1403/1983.
• Şehristanî, Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihâl. 3 Cilt. thk. Ahmed Fehmî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1413/1992.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l- Kurʾân. 26 Cilt. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu müşkili’l-âsâr. 16 Cilt. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd. el-Müsned. 4 Cilt. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1419/1999.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. Şerḥu’l-ʿAḳāʾidi’n-Nesefiyye. thk. Ahmed Hicâzî es- Sekâ. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1407/1987.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Câmiʿu’t-Tirmizî. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 1999.
• Toprak, İbrahim. Cennet ve Cehennemin Ebedîliği. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Tunçbilek, Hasan Hüseyin. “İslâm Düşüncesinde Cehennemin ve Cehennem Azabının Ebediyeti ve Fenası Problemi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2006), 15-33.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “A‘râf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/259. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. 4 Cilt. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1382/1963.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. el-Kâşif fî marifeti men lehû rivâyetün fi’lkütübi’s- sitte. thk. Muhammed Avvâme, Ahmed Muhammed Nemr el-Hatîb. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye/Müessesetü Ulûmi’l-Kur’an, 1992.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. el-Muğnî fi’d-duʿafâʾ. 2 Cilt. thk. Nûruddîn Itır. Katar: İdâratu İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, ts.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’lekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1427/20.