13. Yüzyıl Doğu Türkçesiyle Yazılmış Bir Kur’ân Risalesi

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 32, 133 - 150, 30.05.2023

Irmak Kaçar

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1263864

Öz

Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra yazılan ilk dönem eserlerin günümüze sınırlı sayıda ulaşması, özellikle Orta Asya coğrafyasında yazılmış henüz tespit edilen ya da edilecek her eseri, dönemin dil özelliklerini daha iyi anlayabilmek bakımından kıymetli kılmaktadır. Çalışmamızda, daha önce Ahmet Ateş tarafından varlığına dikkat çekilen ve 13. yüzyıl Doğu Türkçesi ile yazıldığı düşünülen bir Kur’ân risalesinin metni neşredilerek yazım, dil ve muhteva özellikleri açısından incelemesi yapılacaktır. Çalışmamızın konusu olan eser, İzmir Tire Necip Paşa Kütüphanesi 82 numarada kayıtlı olan bir mecmuanın 196a-197b sayfaları arasında bulunmaktadır. Söz konusu risalenin bulunduğu mecmuada yer alan ve Abû Nasr el-ǾIrâkî’ye ait olan el-İşâra bi-latîf isimli Arapça eserin istinsah kaydında 12 Zilkade 679/4 Mart 1281 tarihinde istinsah edildiği bilgisi bize bu risalenin de söz konusu tarihe yakın zamanlarda telif veya istinsah edildiğini düşündürmektedir. 4 babdan oluşan bu risale Kur’ân-ı Kerim’in sûrelerinin, âyetlerinin, kelimelerinin, harflerinin sayısı hakkındaki farklı görüşleri aktarmaktadır. Risaleyi dil açısından incelediğimizde 13. yüzyıl Türkçesinin öne çıkan dil özelliklerini taşıdığını görmekteyiz. Çalışmanın sonuna risalenin şimdilik bilinen tek nüshasının renkli görüntüleri eklenmiştir. Bu risalenin bulunduğu mecmuanın önemli bir yönü de Abû Nasr el-ǾIrâkî’ye ait olan el-İşâra bi-latîf’i 12 Zilkade 679/4 Mart 1281 tarihinde istinsah eden Ali b. Hüseyin el-Farâbî tarafından yazılan altı beyitlik Türkçe bir şiiri de içermesidir. Çalışmamıza bu şiirin metni, diliçi çevirisi ve renkli görüntüleri de eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

13. yüzyıl, Doğu Türkçesi, Kur’ân, risale, mecmua.

A Treatise on the Qur'an Written in 13th Century Eastern Turkish

Öz

The scarcity of works taken in the Turkish of the Karakhanid period, which is one of the historical periods of Turkish, makes every work that is newly identified and whose texts will be published important in terms of understanding the language characteristics of this period. In this study, the text of a Qur'anic treatise, which was previously noted by Ahmet Ateş and thought to belong to the Karakhanid period, will be published and examined in terms of language and content features. The work that we are subject to our study is located between pages 196a-197b of a journal registered at Izmir Tire Necip Paşa Library number 82. There is also a work called al-Isâra bi-latîf, which belongs to Abû Nasr al-Irâkî, in the journal in which the treatise is the subject of our study. It is recorded that this work was copied on 12 Dhu'l-Qada 679/4 March 1281. This information makes us think that this pamphlet was also copyrighted or excluded close to the date in question. This treatise, which consists of 4 chapters in total, conveys different views on the number of suras, verses, words and letters of the Qur'an. When we examine this work in terms of language features, we see that it has the prominent language features of the Karakhanid period. In our study, the text of this Qur'anic treatise will be published and information will be given about its language and content features. At the end of our study, color images of the only known copy of the work have been added. There is another important aspect of the journal in which this treatise is found. Ali Husayn al-Farâbî copied the other work in the journal on 12 Zilkade 679/4 March 1281 and added a Turkish poem of six couplets to the end of the work. The text, intralingual translation and colorful images of this poem have been added to our work.

Anahtar Kelimeler

13th Century, Eastern Turkish, Koran, treatise, journal.

Kaynakça

• ATİK, Kemal (1987). “Übey b. Ka’ab ve Kuran İlmindeki Yeri”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4: 149-177. AYDAR, Hidayet (2005). “Muavizeteyn Üzerine Bir Değerlendirme”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11: 1-34.
• AYDIN, Akif (2002). “Kuran-ı Kerim Okumanın ve Dinlemenin Fazilet ve Adabı”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7: 127-152.
• BIYIKOĞLU, Yakup (2019). “Rivayet Türü Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Bilgisi Bağlamında Değeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28: 39-57.
• BİRIŞIK, Abdulhamit (2009). “Sure”. İslam Ansiklopedisi, 37, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 538-539.
• CAFEROĞLU, Ahmed (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• CLAUSON, Sir Gerard (1959). “The Turkish Numerals”. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 1/2: 19-31.