İRAN MİTOLOJİSİNDE SU, SU İLE İLGİLİ KUTSALLAR VE TÖRENLER

Yıl 2008, Sayı: 1, 7 - 36, 01.01.2008

Nimet Yıldırım

Öz

Eski İran’da en çok kutsanan ögelerden olan su, Zerdüşt inançlarında ikinci kutsaldır. Bundehişn’e göre su, tanrının yarattığı yedi önemli maddenin “ikincisi”dir. Göklerden sonra var edilen, yaratılışı elli gün süren ve dünyanın her bölgesinde yer altında bulunan suyun sorumlusu kutsal ölümsüz Hordâd’tır. Eski İranlıların inanışlarına göre; Elburz eteklerinde “Ferâhkert” adında, yerkürenin üçte birini kapladığına inanılan büyük bir deniz bulunmakta, yeryüzündeki bütün sular taşıdıkları kirlerden temizlendikten sonra ona akmaktadır. Tanrısal nitelikler verdikleri ateşe olduğu kadar, suya da saygı duymuş olan eski İran halkları onu kirletmeği de günah saymışlardır. İnançlarında suyu koruma konusunda hassas dinî emirler de her zaman var olagelmiştir. Bütün bunların yanı sıra su, Zerdüşt ayinlerinde de sürekli bulundurulması gerekli ögelerden biri olmuştur. İran mitolojisinde “su” son derece önemli ögelerden biridir. En eski dönemlerden günümüze kadar bütün İran inanışlarında su ile ilgili çok sayıda kutsal hep var olagelmiştir. Öte yandan “âb-i hayât: hayat suyu”ndan içme düşüncesi, ölümden kurtaracak ilaçlar elde etme amaçlı araştırmalar, en eski dönemlerden beri çeşitli milletlerin tarihleri, kültür ve medeniyetlerinde var olagelmiş ve bu amaçla birtakım tarihî ve efsanevî kahramanlar oluşturulmuştur

Anahtar Kelimeler

Fars Edebiyatı, İran Edebiyatı, İran Mitolojisi, Mitoloji, Mazdeizm, Zerdüşt mitolojisi, hayat suyu, ab-i hayat, zerdüşt inanışunda su, su.

WATER IN IRAN MYTHOLOGY, SACRALS ABOUT WATER AND CEREMONIES

Öz

Water which is among the most blessed elements in Ancient Iran, is the second sacral in Zoroaster belief. According to Bundehishn, water is the “second” of seven important elements which are created by God. Holy, immortal Khordad takes care of water which was created after the creation of heavens within fifty days and found underground in every region of the world. According to the belief of Ancient Iranians; there is a huge sea which is called “ferahkert” is believed to be covered one third of the earth in the hillsides of Elburz; and all waters in the earth run into it after they are cleaned from their dirt. The Ancient Iranıans wieved water as fire which has celestial qualities, they believed that to contaminte water is sin There have been many religious measures over conserving water. In addition, water has become one of the most necessary elements in Zoroaster rituals. “Water” is one of the most important elements in Iranian mythology from primal times to present day there have always been many sacred blief about water in Iran beliefs. On the other hand “âb-i hayât: the idea of drinking from “elixir” and inquiries about finding medicines which wold deliver from death, have been in the history, culture and civilization of the many nations from ancient times and for this purpose many historical and legendary heroes have been developed

Anahtar Kelimeler

Persian Literature, Iran Literature, Iran Mythology, Mythology, Mazdeism Zoroaster Mythology, elixir, ab-i hayat, water in the zoroaster belief, water.

Kaynakça

• Afîfî, Rahîm, Esâtîr ve Ferheng-i Îrân Der Niviştehâ-yi Pehlevî, Tahran 1374 hş.
• Afîfî, Rahîm, Ferhengnâme-yi Şi‘rî, Tahran 1372 hş. I-III.
• Âmûzgâr, Jâle, Târîh-i Esâtîrî-yi Îrân, Tahran 1381 hş.
• Berzger Hâlıkî, Muhammed Rızâ, Şâh-i Nebât-i Hâfiz, Tahran 1382 hş.
• Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, el-Âsâru’l-bâkiye ‘ani’l-kurûni’l-hâliye (nşr. Eduard Sachau), Leipzig 1923.
• Dâ’iretu’l-ma‘ârif-i Bozorg-i İslâmî, Tahran 1367 hş., I-XI.
• Dihhudâ, Alî Ekber, Luğatnâme-yi Dihhudâ, Tahran 1346 hş. I-L.
• Dusthâh, Celîl, Avestâ, Tahran 1381 hş., I-II.
• Encyclopaedia Iranica/EIr., Komisyon, New York 1985-2000, I-IX
• Enverî, Hasan, Ferheng-i Bozorg-i Sohen, Tahran 1381 hş., I-VIII.
• Furûzanfer, Bedîuzzamân, Şerh-i Mesnevî-yi Şerîf, Tahran 1381 hş. I-III.
• Gerdîzî, Ebu Sâ’îd Abdulhay,Zeynu’l-ahbâr(nşr.Abdulhayy-iHabîbî),Tahran1363hş.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Mesnevî ve Şerhi, Ankara 2000, I-VI.
• Hacaloğlu, Haluk, Zerdüşt “Ahura Mazda”, İstanbul 1995.
• Hançerlioğlu, Orhan, Düşünce Tarihi, İstanbul 1987.
• Harîrîyân, Mahmûd-Şehmîrzâdî, Sâdık Melik-Âmûzgâr, Jâle-Mîr Saîdî, Nâdir, Târîhi Îrân-i Bâstân, Tahran 1382 hş., I.
• Harîrîyân, Mahmûd-Şehmîrzâdî, Sâdık Melik-Âmûzgâr, Jâle-Mîr Saîdî, Nâdir, Târîhi Îrân-i Bâstân, Tahran 1382 hş.
• Hinnells, John Russells, Şınâht-i Esâtîr-i Îrân (çev. Amûzgâr, Jâle-Tefezzulî, Ahmed), Tahran 1382 hş.
• Hurremşâhî, Bahâuddîn, Hâfıznâme, Tahran 1372 hş., I-II.
• Kedkenî, Muhammed Rızâ Şefî’î, Mantıku’t-tayr-i ‘Attâr, Tahran 1383 hş.
• Kezzâzî, Mîr Celaluddîn, Nâme-yi Bâstân, Tahran 1381-1382 hş., I-III
• Mâzenderânî, Huseyn Şehîdî, Ferheng-i Şâhnâme/Nâm-i Kesân ve Câyhâ, Tahran 1377 hş.
• Mes‘ûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Huseyn, Murûcu’z-zeheb ve ma‘âdinu’l-cevher (çev. Ebu’l-Kâsım-i Pâyende), Tahran 1374 hş., I-II.
• Mu’în, Muhammed, Ferheng-i Fârsî, Tahran 1375 hş., I-VI.
• Muhammed Pâdişâh, Ferheng-i Câmi-‘i Fârsî/Ânendrâc (nşr. Muhammed-i Debîrsîyâkî), Tahran 1335 hş.
• Mûsevî, Mustafâ, Bîjen u Menîje, Tahran 1375 hş.
• Nuveyrî, Şihâbuddîn Ahmed b. Abdulvahhâb, Nihâyetu’l-ereb fî funûni’l-edeb
• (www.alwaraq.com).
• Oşîderî, Cihângîr, Dânişnâme-yi Mezdiyesnâ, Tahran 1371 hş.
• Pala, İskender, Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul 2000.
• Pûrdâvûd, İbrâhîm, Ferheng-i Îrân-i Bâstân, Tahran 1380 hş.
• Rezmcû, Huseyn, Kalemrov-i Edebiyyât-i Hamâsi-yi Îrân, Tahran 1381 hş., I-II.
• Rosenberg, Donna, Dünya Mitolojisi, İstanbul 1998.
• Seccâdî, Seyyid Ca’fer, Ferheng-i ‘İrfânî, Tahran 1350 hş.
• Şemîsâ, Sîrûs, Ferheng-i İşârât-i Edebiyyât-i Farsî, Tahran 1375 hş.
• Şemîsâ, Sîrûs, Ferheng-i Telmîhât, Tahran 1375 hş.
• Şeyh Faraşî, Ferhâd, Anâhîtâ Der Bâverhâ-yi Îrân-i Bâstân, Tahran 1382 hş.
• Şükun, Ziya, Ferheng-i Ziyâ, İstanbul 1984.
• The Encyclopaedia of Islam/EI2, Leiden, 1954.
• Yâhakkî, Muhammed Ca'fer, Ferheng-i Esâtîr ve İşârât-i Dâstânî der Edebiyyât-i Fârsî, Tahran 1375 hş.
• Zemânî, Kerîm, Şerh-i Câmi-i Mesnevî-yi Ma‘nevî, Tahran 1382 hş.
• Zumurrudî, Humeyrâ, Nakd-i Tatbîkî-yi Edyân ve Esâtîr Der Şâhnâme-yi Firdevsî
• Hamse-yi Nizâmî ve Mantıku’t-tayr, Tahran 1382 hş.