Çok Dinli Mekânlar: Farklı İnanç Gruplarına Yönelik Ortak İbadet Mekânlarının Tasarım Analizi

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 10, 444 - 465, 27.09.2025

Teoman Barış Gül , Gamze Ergin

https://doi.org/10.5281/zenodo.17169556

Öz

Kentlerde artan göç hareketleriyle birlikte farklı inanç gruplarının ortak kullandığı mekânlar, çok dinli toplum yapısının mekânlara yansıması olarak, gelişmiş ülkelerde giderek daha görünür hale gelmektedir. Ortak işlevlere sahip olsalar da kullanım biçimleri, simgesel özellikler gibi farklar sebebiyle, bu yapıların bir arada kurgulanmaları çeşitli mimari zorlukları beraberinde getirmektedir. Araştırma, çok dinli mekanları mekânsal tasarım bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır. Seçilen örnek mekanlar, nitel araştırma yaklaşımlarından çoklu durum çalışması ve karşılaştırmalı analiz yöntemleri ile incelenmiştir. Örnekler, işlevsel farklılıklar ve simgesel temsil düzeyleri açısından ele alınmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgulara göre, çok dinli mekânlarda plan şeması, yönelim, simgesel temsil ve ortak alan stratejileri, kullanıcıların deneyimlerini doğrudan şekillendirmektedir. Ayrışma ile birleşmeyi aynı anda mümkün hale getiren mimari çözümler, tarafsızlık ve inançlar arası diyalog konularını destekleyen tasarım ilkeleri olarak öne çıkmaktadır. Yapılan araştırma, çok dinli mekânların nasıl şekillendiğini ortaya koymakta ve literatüre disiplinler arası bir katkı sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Çok Dinli Mekân , İbadethane , Ortak Kullanım , Kutsal Mekân , Mekân Tasarımı

Multi-Faith Spaces: Design Analysis of Shared Places of Worship for Different Faith Groups

Öz

With the increasing migration movements in urban areas, spaces shared by different faith groups have become a visible reflection of multi-faith societal structures, especially in developed countries. Although these spaces serve common functions, differences in usage patterns and symbolic features bring various architectural challenges to their integration. This study aims to examine multi-faith spaces within the context of spatial design. The selected case studies are analyzed through qualitative research approaches, specifically using multiple case study and comparative analysis methods. The cases are evaluated in terms of functional differences and levels of symbolic representation. According to the findings, aspects such as spatial layout, orientation, symbolic representation, and shared area strategies directly shape user experiences in multi-faith spaces. Architectural solutions that enable both separation and unity simultaneously emerge as design principles that support neutrality and interfaith dialogue. This research reveals how multi-faith spaces are shaped and aims to offer an interdisciplinary contribution to the literature.

Anahtar Kelimeler

Multi-faith Space , Place of Worship , Shared Use , Sacred Space , Spatial Design

Kaynakça

• Argan, G. C. (1996). On the Typology of Architecture. In K. Nesbitt (Ed.), Theorizing a New Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Theory 1965–1995 (pp. 242–246). New York, NY: Princeton Architectural Press.
• Aydın, K. & Hanağası, U. B. (2017). Sosyoloji ve Siyasal Araştırmalarda Karşılaştırmalı Yöntem. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (33), 57-86.
• Barut, K. M. (2016). Üç Semavi Dinin Klasik Dönem Yapılarında Doğal Aydınlatma Analizi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Bengisu, E. (2020). Geçmişten Günümüze İnanç Kavramının Dini Yapılar Üzerinden İrdelenmesi: Göbeklitepe Örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Bobrowicz, R. (2018). Multi-faith spaces uncover secular premises behind the multi-faith paradigm. Religions, 9(2), 37. https://doi.org/10.3390/rel9020037
• Brill, H. (1985). Sacred spaces and archetypes. Inner Traditions International.
• Burchardt, M., & Giorda, M. C. (2022). Geographies of encounter: The making and unmaking of multi-religious spaces—An introduction. In Geographies of encounter: The making and unmaking of multi-religious spaces (pp. 1-25). Cham: Springer International Publishing.
• Canbolat, A. N. (2024). İslam yerleşimlerinde kutsal-dini mimarinin sembolik dili üzerine bir değerlendirme: Kâbe örneği. Turkish Journal of Sense of Place and Urban Studies, 2(2), 82-91.
• Ching, F. D. K. (2015). Architecture: Form, space, and order (4th ed.). John Wiley & Sons.
• Crompton, A. (2013). The architecture of multifaith spaces: God leaves the building. The Journal of Architecture, 18(4), 474–496. https://doi.org/10.1080/13602365.2013.821149
• Crompton, A., & Hewson, C. (2016). Designing equality: multi-faith space as social intervention. In Religion, equalities, and inequalities (pp. 105-116). Routledge.
• Demirci, C. (2023). Kutsal mekân arketipleri ve temel tasarım ilkeleri kapsamında çağdaş kutsal mekânların göstergebilimsel analizi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Demirci, G., & Arabacıoğlu, B. C. (2022). Mekân tasarımı üzerine sistematik bir süreç araştırması. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 272–281.
• Fabretti, V. (2025). Reconsidering the value of multi-religious spaces. Religions, 16(3), 295-314.
• Faroqhi, S. (1997). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı.
• Frishman, M., & Khan, H. U. (1994). The mosque: History, architectural development and regional diversity. Thames & Hudson.
• Göker, P., Kasap, S., & Bulut, A. B. (2023). Yahudilik ve Yahudi geleneğindeki sinagog mimarisi üzerine bir inceleme. Anadolu Mozaiği 1. Uluslararası Tarih, Dil, İnanç ve Kültür Kongresi (ss. 237–248).
• Guglielmi, M., Breskaya, O., & Sbalchiero, S. (2024). Catholic Parishes and Immigrants in Italy: Insights from the Congregations Study in Three Italian Cities. Societies 2024, 14, 77.
• Gür, N. V. (2015). Yapı kabuğu ve yenilikçi yaklaşımlar. In İ. Koman (Ed.), Yapıda yenilikçi yaklaşımlar: Gündüz Gökçe, Yükselen Ayaydın, Özer Erenman, Aydan Özgen armağanı (pp. 158–185). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınları.
• Güney Yüksel, F. C., Seçer Kariptaş, F. (2019). Konut İç Mekanına Sürdürülebilir Yaklaşımlar, Yakın Mimarlık Dergisi, 2/2:27-28.
• Hayden, R. M., Erdemir, A., Tanyeri-Erdemir, T., Walker, T. D., Rangachari, D., Aguilar-Moreno, M., ... & Bakić-Hayden, M. (2016). Antagonistic tolerance: Competitive sharing of religious sites and spaces. Routledge.
• Hewson, C., & Brand, R. (2011, July 7–9). Multi-faith space: Towards a practice-based assessment [Conference presentation]. International RC21 Conference 2011: The Struggle to Belong—Dealing with Diversity in 21st Century Urban Settings, Amsterdam, The Netherlands.
• Jordan, K. (2022). Between the sacred and secular: Faith, space, and place in the twenty-first century. Architecture and Culture, 10(4), 571–597.
• Karabacak, Ş. (2024). İbadet yapılarında tasarım sorunsalı [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur.
• Kasalı, A. (2020). Tipleri yeniden düşünmek: Mimari tasarım stüdyoları için tip odaklı bir pedagoji önerisi. Megaron, 15(1), 114–125.
• Kermen, Ö. (2019). René Guénon’da dinî sembolizm [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Kieckhefer, R. (2004). Theology in stone: Church architecture from Byzantium to Berkeley. Oxford University Press. https://archive.org/download/Theology_in_Stone/Theology_in_Stone.pdf
• Kızıl, H. (2018). Dinî sembolizm üzerine. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(2), 327–351.
• Krinsky, C. H. (1985). Synagogues of Europe: Architecture, history, meaning. MIT Press. https://archive.org/details/synagoguesofeuro0000krin
• Masters, B. A. (2001). Christians and Jews in the Ottoman Arab World: The roots of sectarianism. Cambridge University Press.
• Neufert, E. (2012). Architects’ data (2nd international English ed., V. Jones, Ed.). Blackwell Science.
• Özçakı, M. (2018). Yorumlanan cami mimarisi. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 6(23), 459–483. https://doi.org/10.7816/ulakbilge-06-23-04
• Payaslı Oğuz, G., & Kakdaş Ateş, D. (2020). Diyarbakır Çermik’te bulunan sinagog yapısının mimari belgelenmesi ve koruma problemleri. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 7(49), 115–125. https://doi.org/10.26450/jshsr.1741
• Prideaux, M. (2019). Understanding neighbourhoods as multifaith spaces. Religions, 10(9), 500. https://doi.org/10.3390/rel10090500
• Rodrigues, A. T. (2008). The sacred in architecture: A study of the presence and quality of place-making patterns in sacred and secular buildings [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Teksas A&M Üniversitesi, Teksas. https://hdl.handle.net/1969.1/ETD-TAMU-2998
• Sargın, H. (2012). Havra, kilise ve cami iç mekânlarına ibadethane kimliğini kazandıran mekânsal imge ve sembollerine ilişkin ortak kavramlar [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Solak, C., & Okuyucu, Ş. E. (2022). Dini yapıların dönüştürülmesinde mevcut yapı bileşenlerinin yeni işlevdeki karşılıkları: Kilise ve cami dönüşümleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (49), 191-211.
• Subaşı, M., & Okumuş, K. (2017). Bir araştırma yöntemi olarak durum çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 419-426.
• Szuta, A. F. (2021). Architecture of ecumenical spaces in public buildings in the 21st century: Links among the architecture of multi-faith spaces, their names, and the functions they serve in Polish airports. Frontiers of Architectural Research, 10(4), 274–283. https://doi.org/10.1016/j.foar.2021.01.005
• Tabb, P. (1996). Sacred Place: The Presence of Archetypal Patterns in Place Creation with a Case Study of Castello Di Gargonza, Italy. Academy for Sacred Architectural Studies.
• Turan, N. S. (2011). Andre Raymond ve Osmanlı Dönemi Arap Kent Tarihçiliğine Bakış. Ortadoğu Etütleri, 2(2), 169-190.
• Ulukavak Harputlugil, G. (2016). Enerji verimli bina tasarım stratejileri. Binalarda Enerji Verimliliğinin Artırılması İçin Teknik Yardım Projesi, EuropeAid/134786/IH/SER/TR, Sözleşme No: TR2011/0315.20-01/001. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı & Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP).
• Ülger, G. (2013). Tapınma ritüeli ile ibadet mekânı arasındaki ilişkinin göstergebilimsel bağlamda okunması: Cemevi yapıları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Üye, B. (2021). Semavî dinlere ait ibadethanelerde minimalist mekân yaklaşımı [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Velasco, F. D. D. (2014). Multi-Belief/Multi-Faith Spaces: Theoretical Proposals for a Neutral and Operational Design. RECODE Working Paper Series.
• Yarbrough, D. (2014). Mapping the Discourse: A Case Study in Creating ‘Interfaith Community’on a ‘Multi-Faith’Campus. Journal of Interreligious Studies, (13), 50-66.
• İnternet Kaynakları
• Berthaud, P. (2023, February 16). Abrahamic Family House in Abu Dhabi: The Emirates commit to religious tolerance and coexistence. Abramundi. https://www.abramundi.org/post/abrahamic-family-house-in-abu-dhabi-the-emirates-commit-to-religious-tolerance-and-coexistence Erişim tarihi: 28.04.2025.
• Hawley, S. (2023, Aralık 27). Tri-faith initiative in Nebraska supports one another through the impact of war. NPR. https://www.npr.org/2023/12/27/1221762147/tri-faith-initiative-in-nebraska-supports-one-another-through-the-impact-of-war Erişim tarihi: 11.05.2025.
• Kanyip, J. A. (2023, Ekim 3). ‘House of One’: Institutionalizing interfaith ecumenism. The Star Nigeria. https://www.thestar.ng/house-of-one-institutionalizing-interfaith-ecumenism/ Erişim tarihi: 12.05.2025.
• Görsel Kaynaklar
• Görsel 1a, 1b. Adjaye Associates. (2023). The Abrahamic Family House, Abu Dhabi. Arquitectura Viva. https://arquitecturaviva.com/works/casa-de-la-familia-abrahamica-abu-dabi-2283 Erişim tarihi: 03.05.2025.
• Görsel 2a, 2b. Stolte, R. (2023). House of One Berlin: Architektur denken–Verständigung leben:–Ein Zwischenstand unterwegs–. In Beyond Binaries (pp. 111-136). Brill Schöningh.
• Görsel 3a. American Institute of Architects. (2019). Tri-Faith Commons [Görsel]. https://higherlogicdownload.s3.amazonaws.com/AIA/UploadedImages/a3315575-9c3a-4a7b-b16a-9f1f01b883b7/TriFaith.jpg Erişim tarihi: 02.05.2025.
• Görsel 3b. Tri-Faith Initiative. (2022, Mart). Tri-Faith Commons’a ait drone ile çekilmiş hava fotoğrafı [Fotoğraf]. https://www.trifaith.org/wp-content/uploads/2022/03/2021_0508_TriFaith-Doc-drone-2.00_03_46_18.Still005-1.jpg Erişim tarihi: 02.05.2025.
• Görsel 4a, 4b, 4c. Adjaye Associates. (2023). Casa de la Familia Abrahámica, Abu Dabi. Arquitectura Viva. https://arquitecturaviva.com/works/casa-de-la-familia-abrahamica-abu-dabi-2283 Erişim tarihi: 29.04.2025.
• Görsel 5a, 5b. Deutschland.de. (2024, 28 Mart). House of One: Üç din için bir ev. https://www.deutschland.de/tr/topic/yasam/house-of-one-uc-din-icin-bir-ev Erişim tarihi: 30.04.2025.
• Görsel 6a, 6b, 6c. Tri-Faith Initiative. (2022 Tri-Faith Commons. https://www.trifaith.org/thecommons/ Erişim tarihi: 02.05.2025.
• Görsel 7a. MEP Middle East. (2020, February 6). 5 things to know about the Abrahamic Family House. MEP Middle East. https://www.mepmiddleeast.com/projects/5-things-to-know-abrahamic-family-house Erişim tarihi: 03.05.2025.
• Görsel 7b. Adjaye Associates. (2023). Casa de la Familia Abrahámica, Abu Dabi. Arquitectura Viva. https://arquitecturaviva.com/works/casa-de-la-familia-abrahamica-abu-dabi-2283 Erişim tarihi: 03.05.2025.
• Görsel 7c. Abrahamic Family House [@abrahamicfh]. (2023, February 20). Açılışa dair paylaşılmış görsel içerikli tanıtım tweeti [Tweet]. X. https://x.com/abrahamicfh/status/1627317516266618880?lang=ar Erişim tarihi: 03.05.2025.
• Görsel 8a. BD+C Staff. (2014, Haziran 23). Berlin House of One will accommodate Muslims, Jews, and Christians. Building Design+Construction. https://www.bdcnetwork.com/home/news/55158590/berlin-house-of-one-will-accommodate-muslims-jews-and-christians Erişim tarihi: 01.05.2025.
• Görsel 8b. Deutschland.de. (2024, 28 Mart). House of One: Üç din için bir ev. https://www.deutschland.de/tr/topic/yasam/house-of-one-uc-din-icin-bir-ev Erişim tarihi: 30.04.2025.
• Görsel 9a. Slaggie Architects. (2020, January). American Muslim Institute iç mekân görseli [Photograph]. Slaggie Architects. https://www.slaggie.com/wp-content/uploads/2020/01/AIISC_INT-2_1200x800.jpg Erişim tarihi: 05.05.2025.
• Görsel 9b. HGA. (2021). Tri-Faith Commons: Countryside Community Church render görseli [Photograph]. Squarespace. https://images.squarespace-cdn.com/content/v1/5f6e6d93e5464d602d0929d2/1627517571771-GK8NBF59I5Y1X6XN6JWS/01_3615_004_00_200910CG_HGA_TriFaith_Countryside_030+copy.jpg Erişim tarihi: 05.05.2025.
• Görsel 9c. Sterling Ridge. (n.d.). Tri-Faith. Sterling Ridge. https://www.sterlingridge.com/our-development/tri-faith/ Erişim tarihi: 05.05.2025.
• Görsel 10a. Adjaye Associates. (2023). Casa de la Familia Abrahámica, Abu Dabi. Arquitectura Viva. https://arquitecturaviva.com/works/casa-de-la-familia-abrahamica-abu-dabi-2283 Erişim tarihi: 03.05.2025.
• Görsel 10b. Watt, A. (2024, Şubat 16). Guide to visiting The Abrahamic Family House in Abu Dhabi. Glimpses of UAE. https://glimpsesofuae.com/abrahamic-family-house-in-abu-dhabi/ Erişim tarihi: 05.05.2025.
• Görsel 10c. Jewish News. (2023, Şubat 16). After a century, first purpose-built shul in the Gulf dedicated in Abu Dhabi. Jewish News. https://www.jewishnews.co.uk/after-a-century-first-purpose-built-shul-in-the-gulf-dedicated-in-abu-dhabi/ Erişim tarihi: 05.05.2025.
• Görsel 11a, 11b. Stolte, R. (2023). House of One Berlin: Architektur denken–Verständigung leben:–Ein Zwischenstand unterwegs–. In Beyond Binaries (pp. 111-136). Brill Schöningh.
• Görsel 12a. American Muslim Institute. (n.d.). Gallery. https://www.amiomaha.org/gallery Erişim tarihi: 05.05.2025.
• Görsel 12b. Alley Poyner Macchietto Architecture. (n.d.). Countryside Community Church. https://www.alleypoyner.com/design/project/countryside-community-church/ Erişim tarihi: 05.05.2025.
• Görsel 12c. Tri-Faith Initiative. (2022 Tri-Faith Commons. https://www.trifaith.org/thecommons/ Erişim tarihi: 02.05.2025.