DÜZCE’DE TÜRK DÖNEMİ ÇEŞMELERİ

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 51 - 73, 31.07.2025

Erdal Okumuş

https://doi.org/10.55179/dusbed.1660155

Abstract

Düzce, zengin tarihi boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve bu süreçte su mimarisi alanında önemli eserler ortaya konmuştur. Özellikle antik dönemde Konuralp’te, suyun taşınması ve depolanması amacıyla inşa edilen su kemerleri ve sarnıçlar, bölgedeki su mühendisliğinin dikkat çekici örnekleri arasında yer almaktadır. Osmanlı döneminde ise, çeşmeler ve hamamlar gibi suyla ilişkili yapılar inşa edilerek halkın su ihtiyacı karşılanmış, aynı zamanda bu yapılar sosyal yaşamın ve kentsel estetiğin önemli unsurları arasında yer almıştır. Ancak, bölgenin jeolojik konumu nedeniyle sık sık meydana gelen depremler ve çeşitli doğal afetler, çeşme sayısında önemli bir azalmaya yol açmıştır. Bu nedenle günümüze ulaşabilen çeşmelerin, sayıca oldukça az oldukları tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında gerçekleştirilen yüzey araştırmaları sonucunda, Düzce Merkez, Akçakoca ve Gümüşova'da toplamda 6 adet çeşme tespit edilmiştir. Sade bir görünüme sahip olan bu yapılar, köy ve mahalle çeşmelerinin karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır. Başlangıçta bağımsız olarak inşa edilen çeşmelerden bir kısmı, zamanla duvar çeşmesine dönüştürülerek günümüze kadar ulaşmıştır. Genellikle tek cepheli olan çeşmelerden yalnızca biri, meydan çeşmesi özellikleri taşımaktadır. Bu çalışmada, söz konusu çeşmeler, detaylı bir kaynak araştırması ve yörede yaşayanlardan elde edilen bilgiler doğrultusunda incelenmiştir. Mimari tanımları, plan ve cephe özellikleri, süsleme programları, malzeme ve teknik açıdan değerlendirilerek öncelikle kendi içinde, ardından dönemin çağdaş örnekleriyle karşılaştırmalı bir analize tabi tutulmuştur. Ayrıca, söz konusu çeşmelerin Osmanlı mimarisi içindeki konumu ve önemi vurgulanmıştır.

Keywords

Osmanlı , Çeşme , Düzce , Akçakoca , Gümüşova.

FOUNTAİNS OF THE TURKİSH PERİOD İN DÜZCE

Abstract

Düzce has hosted various civilizations throughout its rich history and has produced significant works in the field of water architecture. In particular, during the ancient period in Konuralp, aqueducts and cisterns were constructed for the transportation and storage of water, representing remarkable examples of water engineering in the region. During the Ottoman period, water-related structures such as fountains and baths were built to meet the public's water needs, while also serving as essential elements of social life and urban aesthetics. However, due to the region’s geological location, frequent earthquakes and various natural disasters led to a significant decline in the number of fountains. Consequently, it has been determined that only a limited number of fountains have survived to the present day. As part of the study, surface surveys identified a total of six fountains in Düzce Merkez, Akçakoca, and Gümüşova. These structures, which have a simple appearance, reflect the characteristic features of village and neighborhood fountains. Some of the fountains, which were initially built as independent structures, have gradually transformed into wall fountains over time and have survived to the present day. Most of these fountains have a single-facade design, with only one exhibiting the characteristics of a square fountain. In this study, the aforementioned fountains were examined based on a detailed literature review and information obtained from local residents. Their architectural descriptions, plan and facade characteristics, decorative programs, materials, and construction techniques were first evaluated within their own context and then subjected to a comparative analysis with contemporary examples from the period. Additionally, the significance and position of these fountains within Ottoman architecture were emphasized.

Keywords

Ottoman , Fountain , Düzce , Akçakoca , Gümüşova.

References

• Atak, E. & Okumuş, E. (2022). Osmanlı Mimarisinde Etkin Bir Kadın Bâni: Kethüdâ Canfedâ Hatun’un İmar Faaliyetleri. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24(46), 319-360.
• Bolu Vilâyeti Salnâmesi R.1341 / M.1925, (2008). Hazırlayan Hamdi Birgören, Bolu: Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi.
• Budak, Ö. vd., (2014). Düzce Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. 1. Baskı, Düzce: T.C. Düzce Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Can, H. (2015). Bolu ve Yöresinde Bulunan Tarihi Çeşmeler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Çelik, M. Y. & Sel, H. (2008). Afyon’daki Tarihi Çeşmelerde Doğal Taş Kullanımı ve Restorasyonu. Türkiye VI. Mermer ve Doğaltaş Sempozyumu, 26-27 Haziran, Afyonkarahisar.
• Demirtaş, M. (2022). Çankırı Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Derici, D. (2017). Malatya Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Dikmen, Ç. B. & Toruk, F. (2017). Prusias ad Hypium Antik Kenti Üzerinde Bir Yerleşim: Konuralp. Researcher: Social Science Studies, 5(4), 176-210.
• Düzce Resimleri-Gezilecek Yerler (2025). 1922 Düzce Saat Kulesi, https://duzceresim.com/1922-duzce-saat-kulesi-fotograflari/ (E.T.: 14.03.2025)
• Eyice, S. (1993). Çeşme. TDV İslam Ansiklopedisi, C.VIII, (ss.277-297), İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Geyik, G. (2007). İzmir Su Yapıları (Çeşme, Sebil, Şadırvan). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Gökler, B. M. (2018). Kocaeli Çeşmelerinde Batı Etkili Süslemeler. Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV Bildirileri, 24-26 Mart, Kocaeli.
• Işıkakdoğan, A. (2013). Balıkesir Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Karademir, M. (2007). Edirne Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Karasu, G. (2006). Afyon Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kaşıkeman, Ö. (2005). Tokat İli ve Niksar İlçesi Çeşme ile Şadırvanları Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kavalçalan, E. (2015). Kıbrıs'taki Osmanlı Dönemi Su Yapıları (Çeşme ve Hamamlar). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Kültür Envanteri (2021). Emetullah Gülnuş Sultan Çeşme ve Sebili, https://kulturenvanteri.com/yer/yeni-valide-camii-sebili-ve cesmesi/#17.1/41.024776/29.015532 (E.T.: 10.03.2025)
• Kültür Envanteri (2021). Topçuzade Mehmet Ağa Çeşmesi, https://kulturenvanteri.com/yer/topcuzade-mehmet-aga-cesmesi/#17.1/40.905434/31.144451 (E.T.: 16.03.2025)
• Okumuş, E. & Gülbudak, Ö. (2018). Türk Sanatında İnşa Edilen (12.-20. Yüzyıllar) Çeşme Üslupları Üzerine Bir Deneme. Osmanlı Sanatına Dair Denemeler (ss.85-122), İstanbul: Cinius Yayınları.
• Okumuş, E. (2016). Çorum’dan Birkaç Çeşme Örneği. XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 2-5 Kasım, Sakarya.
• Okumuş, E. (2017). Çorum Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Ölmez, F. (2012). Kocaeli Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Önal, G. (2011). Osmanlı Devri Kastamonu Vilayeti Salnamelerinde Bolu Sancağı I-II Cilt. Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi.
• Önge, Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: Tarih Kurumu Yayınları.
• Özbalkan, S. (2019). Aydın Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Özçelik, F. (2013). Cumhuriyet Döneminde Düzce (1946-1960). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Özlü, Z. (2008). Batı Karadeniz’de Antik Bir Osmanlı Kenti Prusias Ad Hypium, Üskübü (Konuralp). 1. Baskı, İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Özlü, Z. (2015). 19. Yüzyılda Bir Batı Karadeniz Kenti Gümüşâbâd/Gümüşova (Sosyal-Kültürel ve Ekonomik Durum). 1. Baskı, İstanbul: Fırat Basım.
• Özlü, Z. (2015). İlk Çağdan Cumhuriyet’e Bir Batı Karadeniz Kenti Düzce (Ahali-yi Sadıka/Sefine-i Nuh). 1. Baskı, İstanbul: Fırat Basım.
• Sevim, A. (2015). Nevşehir ve İlçelerindeki Çeşme Mimarisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Taş, E. (2023). Ali Ağa Çeşmesi. Kocaeli Ansiklopedisi, C. I, (ss.99-100), İstanbul: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşleri Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Taş, E. (2023). Veli Ahmet Çeşmesi. Kocaeli Ansiklopedisi, C. 3, (ss.2087-2088), İstanbul: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşleri Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Turani, A. (2015). Sanat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Uçar, H. (2009). Manisa Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Verim, Y. (2019). Kütahya Çeşmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Yerlikaya, E. T. (2001). Akçakoca Yöresi. Lisans Tezi, Yakın Doğu Üniversitesi, Fen - Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Lefkoşa.