Sosyal Medya Mecraları ile Birey Arasındaki İlişkiye Bruno Latour’un Aktör-Ağ Teorisi Açısından Bir Bakış

Year 2023, Volume: 5 Issue: 1, 53 - 69, 23.06.2023

Esra Yılmaz

https://doi.org/10.55796/dusuncevetoplum.1215787

Abstract

Bruno Latour’un oluşturduğu Aktör-Ağ İlişkisi Teorisi(AAT) toplumsalı yeniden okumaya ve farklı bir etkileşimsel yaratımdan söz ederek betimlemeye dair perspektif sunmaktadır. Bruno Latour, Aktör-Ağ İlişkisi Teorisini oluştururken bireyin konumunu ve toplumsalın tanımlanmasının nasıl gerçekleştirildiğini ve bunları yapan teorisyenlerin, sosyologların ne gibi hatalara düştüğünü açıklarken bilimsel bilginin temellerini sarsan ve insan merkezli bakış açısını reddeden iddialarda bulunmaktadır. Bu çalışma böyle bir noktadan hareketle Aktör-Ağ İlişkisi Teorsi’nin kökenlerini oluşturan kavramların tanımlanması ile dijitalleşen dünyada sosyal medya platformlarının birey üzerindeki eyleyiciliği arasındaki bağlantıyı göstermek amacıyla meydana getirilmiştir. Bu teoride Bruno Latour’un “ortaklıkların sosyologları” olarak adlandırdığı ve AAT’ye göre hareket eden sosyologlar ile geriye kalan “sosyalin sosyologları” arasındaki farklar üzerinden bir ayrım yapılarak bugüne kadar varolan toplumsalı inceleme ve anlama yöntemlerine de derin bir eleştiri sunulmaktadır. Ortaklıkların sosyolojisi olarak adlandırılan yeni ve alternatif bakış açısından hareketle sosyal medya platformlarında aktif kullanıcı olan kişilere ve bu mecralardaki bireylerin Habermas’dan alıntılanarak kullanılan yeni “kamusal alan”larında varolurken hangi motivasyonlar üzerinden harekete geçirildiklerine bakılacaktır. Bu durumda Aktör Ağ Teorisi’nden hareketle bireyin görünümünün sosyal sistem içerisinde diğer eyleyenler(aktant) tarafından ele geçirilme süreçleri ve bu sürecin neticeleri de açıklığa kavuşturulmak istenmektedir. Dijital dünyada varlık göstermek ve sosyal medya platformları aracılığıyla duygu, düşünce, eylem ve beden hakkında paylaşımlar yaparak kişiselliği toplumsala açmak içerisinde bulunduğumuz çağda yaygın olarak kullanılan ve herhangi bir şeyi “duyurma” ve diğerlerini “haberdar etme” amacı taşıyan eylemler olarak kodlanmaktadır. Bunun sınırlarının belirleyicisi birey olarak görülmekte ve “engelleme”, belirli kişilere “özel” hale getirme gibi erişim kontrolünün de inisiyatifi yine kullanıcıya bırakılmaktadır. Ancak bir eylemin sadece bireyin kararları ile sınırlı olmadığını iddia eden Bruno Latour’un teorisinden hareketle duruma farklı bir açıdan bakmakta fayda görülmektedir. İnsan olmayan diğer nesneler ile insan olanlar arasındaki ayrımı kabul etmeyen ve bunun günümüzde daha fazla iç içe geçmiş olduğunu iddia eden Bruno Latour’un gözünden sosyal medya mecraları merkezli açığa çıkan hareketlenmeler nasıl okunmalıdır? sorusuna yanıt arama çabası ile bu metin meydana getirilmiştir.

Keywords

sosyal medya, aktant, toplumsal sistem, kamusal alan, etkileşimsellik

References

• Akgül, S. K., ve Pazarbaşı, B. (2020). Dijital(in)Ritmi İletişim, Medya ve Kültür Alanında Yeni Perspektifler. Hiperyayıncılık.
• Aydın, H. (2018). Sosyal Medya Trendi Olan Fomo'nun Pazarlama Alanında Kullanımı Üzerine Bir Literatür Taraması. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-9.
• Baudrillard, J. (2010). Nesneler Sistemi. (O. Adanır, Çev.) Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bauman, Z. (1997). Postmodernity and its Discontents. Polity Press.
• Baydilli, İ. (2021). Covid-19 Sürecinin Sosyal Medyaya Yansıması (Bir Metasentez Çalışması). Erciyes İletişim Dergisi, 8(2), 551-573.
• Candan, G. (2020). Glokalizasyon Bağlamında Netflix Reklamları: Göstergebilimsel Bir Analiz. Medya ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, 2(1), 3-15.
• Caplan, S. (2007). Relations Among Loneliness, Social Anxiety,and Problaematic Internet Use. Cyber Psychology and Human Behavior, 10(2), 234-242.
• Chul Han, B. (2015). Şeffaflık Toplumu. (H.Barışcan, Çev.). Metis Yayınları.
• Çömlekçi, M. F., ve Başol, O. (2019). Gençlerin Sosyal Medya Kullanımı Amaçları İle Sosyal Medya Bağımlılığı İlişkisinin İncelenmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(4), 173-188.
• Dossey, L. (2014). FOMO, Digital Dementia, and Our Dangerous Experiment. Explore: The Journal of Science and Healing, 10(2), 69-73.
• Eşitti, Ş. (2015). Bilgi Çağında Problemli İnternet Kulanımı ve Enformasyon Obezitesi:Problemli İnternet Kullanımı Ölçeğinin Üniversite Öğrencilerine Uygulanması. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 49, 75-97.
• Gedik, Y. (2020). Pazarlamada Yeni Bir Çerçeve:Sosyal Medya ve Web 2.0. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3(1), 252-269.
• Ghahramani, Z. (2015). Probabilistic Machine Learning and Artificial Intelligence. Nature, 521, 452-459.
• Gökler, M. E., Aydın, R., Ünal, E., ve Metintaş, S. (2016). Sosyal Ortamlarda Gelişmeleri Kaçırma Korkusu Ölçeğinin Türkçe Sürümünün Geçerlilik ve Güvenirliğinin Değerlendirilmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 17, 53-59.
• Habermas, J. (2003). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. (M. Sancar, T.Bora, Çev.). İletişim Yayınları.
• Habermas, J. (2009). Doğalcılık ve Din Arasında: Felsefi Denemeler. (A.Nalbant, Çev.) Yapı Kredi Yayınları.
• Köroğlu, C. K. (2013). Klasik Kamusal Alan Modelleri ve Türkiye'nin Kamusal Alan Tecrübesi Üzerine Bir Değerlendirme. The Journal of Academic Social Science Studies, 4(6), 913-936.
• Kuşay, Y. (2013). Sosyal Medya Ortamında Çekicilik ve Bağımlılık Facebook Üzerine Bir Araştırma. Beta Yayınları.
• Küçükbostancı, H. (2020). Sosyal Medya Kullanımının Kişiler Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 13(4), 435-441.
• Latour, B. (2008). Biz Hiç Modern Olmadık. (İ. Malak Uysal, Çev.). Norgunk Yayınclık.
• Latour, B. (2018). Rota;Politikada Yönümüzü Nasıl Bulacağız? (O. Türkay, Çev.). Kolektif Yayıncılık.
• Latour, B. (2021). Toplumsalı Yeniden Toplama Aktör-Ağ Teorisine Giriş. (N. Bingöl, Çev.). Tellekt. Mcluhan, M., ve Powers, B. (2020). Global Köy 21.Yüzyıl Yaşamında ve Medyada Meydana Gelecek Dönüşümler. (B.Öcal Düzgören, Çev.). Scala Yayıncılık.
• Oktay, A. (2002). Türkiye'de Popüler Kültür. Everest Alfa Yayınları.
• Özbudun, S. (2003). Kültür Halleri Geçmişte, Ötelerde, Günümüzde. Ütopya Yayınevi.
• Jenkins, R. (2016). Bir Kavramın Anatomisi Sosyal Kimlik. (G. Bostancı, Çev.). Everest Alfa Yayınları.
• Sarıbay, B., ve Durgun, G. (2020). Dokunmatik Toplumların Fobileri: Netlessfobi, Nomofobi ve Fomo Kavramları Üzerine Bir İçerik Analizi Çalışması. İstanbul Yaşar Üniversitesi e-Dergisi, 15(Special Issue on Business and Organization Research), 280-294
• Sarıgül, F. A. (2019). Popüler Kültür Nedir? Ne Değildir?. Altınbaş Üniversitesi Yayınları.
• Seyfi, M., ve Arpacı, İ. (2016). The Relationship Between Appearence Concerns and Selfie Sharing on Social Media. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 51, 143-154.
• Şener, A., ve Yücel, S. (2020). Sosyal Medyanın Y Kuşağı Satın Alma Davranışları Üzerindeki Etikisi: Bir Literatür İncelemesi. Dumlupınar Üniversitesi Soyal Bilimler Dergisi, 65, 265-284.
• Torun, T. (2020). Jürgen Habermas'ın Kamusal Alan Kavrayışı: Rasyonel Politik İrade Oluşumu. Kaygı, 19(1), 220-238.
• Uluç, G., ve Yarcı, A. (2017). Sosyal Medya Kültürü. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 52, 88-102.
• Yüzer, T. V., Kurubucak, G., ve Okur, M. (2018). Dijital Okuryazarlık. Eskişehir Anadolu Üniversitesi Basımevi.