Kent İçi Sanayi Alanlarının Dönüşümüne Dair Nitel Bir Araştırma: İzmir Liman Ardı Bölgesi

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 2, 473 - 492, 18.12.2022

Uğurcan Ayik , Cumali Ögel

https://doi.org/10.51800/ecd.1178307

Cited By: 1

Öz

Sanayisizleşme ve fabrika kapatmalar günümüz kentleri için temel bir dönüşüm trendine aracılık eden iki güncel fenomendir. Günümüzde bu iki fenomen üzerine yapılan çalışmalar ağırlıkla makro göstergelerde sanayisizleşme süreçlerini analiz etme ve fabrika kapatma sonrası iş durumlarını, iş yörüngelerini anlamaya odaklanmaktadır. Fakat ilgili literatür, sürecin sonrasındaki mekândaki fonksiyonel değişimi ortaya çıkarma ve yerelin bu değişimden nasıl etkilendiğini açıklamak açısından ise zayıf kalmaktadır. Çalışma bu boşluğu doldurmak amacıyla İzmir’in eski sanayi bölgelerinden olan Liman Ardı’ya odaklanmaktadır. Çalışmanın temel amacı fonksiyonel değişime karşılık gelen fabrika kapatma sonrasında fabrika ile bağı kesilmiş işçilerin deneyimlerini ele almak ve değişimi ana aktörlerin gözünden aktarmaktır. Bunu gerçekleştirmek için Tekel Sigara Fabrikası, Sümerbank Basma Fabrikası ve Halkapınar Cer Atölyesi’nde çalışmış 11 eski fabrika işçisinin kapanma sonrasındaki deneyimlerini açığa çıkarabilmek amacıyla yarı yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Elde edilen görüşmeler transkripsiyon edildikten sonra, MAXQDA 2020 programı vasıtasıyla kodlanmıştır. Görüşmelerden sanayileşme ve sanayisizleşme süreçleri ve İzmir’in gelişim süreci olmak üzere iki tema ortaya çıkmıştır. Çalışma kapsamında Liman Ardı Bölgesi’nde fabrika kapanması sonrasında yerelin dinamiklerini etkileyecek işsizlik, istihdam değişimi gibi süreçlerin ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Ayrıca çalışma alanında fonksiyonel değişimde baskın bir kullanımın ortaya çıkmadığı, atıl halde duran fabrikaların yanı sıra, eğitim fonksiyonu üstlenmiş alanlar da güncel kullanımda karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sanayisizleşme, Fabrika Kapatmalar, Nitel Araştırma, İzmir, Liman Ardı Bölgesi

A Qualitative Study on the Transformation of Urban Industrial Areas: The Behind of Izmır Alsancak Port

Öz

Deindustrialization and factory closures are two currently observed phenomena that result in the fundamental transformation of cities. Recently, studies on these phenomena predominantly focus on the analysis of the deindustrialization process and tracking the employment status after the shutdown of factories through macro indicators. However, relevant literature remains weak to reveal the functional transitions of the area after such processes and does not explain how the locals are affected. To fill this gap, this study is focusing on Liman Ardi, a prior industrial area of Izmir. The main purpose of the study is to discuss the experiences of the employees who were disconnected from the factorial area after the shutdown, which is the cause of such a functional transition, and to shed light on the whole process through the perspective of the main actors. To achieve this, semi-structured interviews were conducted to investigate the experiences of 11 former factory workers who worked in Tekel Tobacco Factory, Sumerbank Factory, and Halkapinar Workshop after the shutdowns. Once the interviews were transcribed, they were coded through the MAXQDA 2020 program. Industrialization/deindustrialization processes and the development of Izmir were the two emerging themes in this study. Within the scope of the study, it was determined that unemployment and significant alterations in the type of employment that emanate from factorial shutdowns severely affected the dynamics of the local area. Moreover, there was no predominant type of usage of the area after the functional transition. While some of the factories were left to stand idle, factory areas currently used are mostly for educational purposes.

Anahtar Kelimeler

Deindustrialization, Factorial Shutdowns, Qualitative Research, İzmir, Liman Ardı Region

Kaynakça

• Adanalı, R. (2012). Keçiborlu Kükürt Fabrikası'nın kapatılmasından sonra kentin sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerindeki değişim. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Alnıaçık, A. (2008). After deindustrialization, in the midst of urban transformation: The case of Paşabahçe. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü, İzmir.
• Avcı, S. (2000). Türkiye'nin ekonomi politikaları ve coğrafi sonuçları. Coğrafya Dergisi, (8), 29-70.
• Ayik, U. (2018). Ekonomi politikalarının yansıması olarak sanayisizleşme ve mekânsal değişim: İstanbul örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ayik, U., & Avcı, S. (2020). Büyükdere Caddesi’nde sanayileşme ve sanayisizleşme süreçlerinin mekânsal yansımaları (İstanbul-Türkiye). Coğrafya Dergisi, 40, 203-217. doi: https://doi.org/10.26650/JGEOG2019-0054
• Ayönü, Y. (2009). İzmir'de Türk hakimiyetinin başlaması. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, IX (1), 1-8.
• Bailey, D., Chapain, C., & De Ruyter, A. (2012). Employment outcomes and plant closure in a post-industrial city: An analysis of the labour market status of MG Rover workers three years on. Urban Studies, 49(7), 1595-1612. doi: https://doi.org/10.1177/00420980114154
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• Baran, H., & Atay, Ç. (2010). İzmir Alsancak Limanı’nın etki alanı ve İzmir kentinin ekonomik yapısı ile bağı. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi, 2(2), 67-81.
• Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. (1980). Genel nüfus sayımı nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri İzmir. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• Beer, A. (2015). Structural adjustment programmes and regional development in Australia. Local Economy, 30(1), 21-40. doi: 10.1177/0269094214562171
• Beer, A. (2018). The closure of the Australian car manufacturing industry: redundancy, policy and community impacts. Australian Geographer, 49(3), 419-438. doi: https://doi.org/10.1080/00049182.2017.1402452
• Beer, A., Weller, S., Barnes, T., Onur, I., Ratcliffe, J., Bailey, D., & Sotarauta, M. (2019). The urban and regional impacts of plant closures: New methods and perspectives. Regional Studies, Regional Science, 6(1), 380-394. doi:10.1080/21681376.2019.1622440
• Beer, S. (2018). Living the cruel futures of industrial change. Social & Cultural Geography, 19(1), 102-119. doi:10.1080/14649365.2016.1258722
• Bernard, A., Smeets, V., & Warzynski, F. (2017). Rethinking deindustrialization. Economic Policy, 32(89), 5-38.
• Chapain, C., & Murie, A. (2008). The impact of factory closure on local communities and economies: The case of the MG Rover Longbridge closure in Birmingham. Policy Studies, 29(3), 305-317. doi:10.1080/01442870802159962
• Clark, C. (1940). The conditions of economic progress (1.b.). MacMıllan And Co. Limited .
• Cohen, Y., & Kristal, T. (2015). What do computers really do? Computerization, fading pay-setting institutions and rising wage inequality. Social Stratification and Mobility, 42, 33-47. doi: https://doi.org/10.1016/j.rssm.2015.07.001
• Çandır, A. (2021). Geçmişinin peşinde bir kent: İzmir. İzmir Araştırmaları Dergisi, 7(13), 91-108.
• Çetintahra, G. E., & Ünverdi, N. K. (2018). Osmanlı’dan günümüze İzmir mahallelerinin sosyo-ekonomik yapısının mekâna yansımaları. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 39-55.
• Çıkış, Ş. (2009). Endüstriyel bir miras alanında dönüşüm: İzmir Liman Arkası Bölgesi. Ege Mimarlık, 3(70), 10-13.
• Çiçek, Ü. (2006). İzmir'in tarihçesi. İzmir Ticaret Odası.
• Cinkiş, D. & Erdin, H. E. (2022). Kent merkezlerinde otopark talebinin belirlenmesine ve yönetilmesine ilişkin bir değerlendirme yöntemi, İzmir Alsancak. Planlama Dergisi, 32(3), 408-423. doi: 10.14744/planlama.2022.67984
• Davis, M. (2010). Gecekondu Gezegeni (2.b.). Metis Yayınları.
• Doğançay, M. (2016). Neoliberal kuram bağlamında Turgut Özal ve 24 Ocak Kararları. Turgut Özal Üniversitesi& Turgut Özal Araştırma ve Uygulama Merkezi (Dü.), Uluslararası Turgut Özal Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde, (s. 150-158). 3 Mart, Ankara.
• Dumenil, G., & Levy, D. (2008). Neoliberal (Karşı) Devrim. A. Filho, & D. Johnston (Eds.) içinde, Neoliberalizm(Muhalif Bir Seçki) (s. 25-42) Yordam Yayınları.
• Eştürk, Ö. (2018). Türkiye’de şeker sektörünün önemi ve geleceği üzerine bir değerlendirme. Anadolu İşletme ve İktisat Dergisi, 2(1), 67-81.
• Frey, C., & Osborne, M. (2013). The future of employment: How susceptıble are jobs to computerısatıon? Working Paper. University of Oxford, 1-77.
• Friedmann, J. (1986). The world city hypothesis. Development and Change, 17(1), 69-83. doi: https://doi.org/10.1111/j.1467-7660.1986.tb00231.x
• Gospodini, A. (2009). Post-industrial trajectories of Mediterranean European Cities: The case of Post-Olympics Athens. Urban Studies, 46(5-6), 1157-1186. doi:https://doi.org/10.1177/0042098009103859
• Güngördü, A., & Güner, H. E. (2019). 1922 büyük İzmir Yangını sonrası İzmir Cumhuriyet Meydan’ının oluşumu ve mekânsal gelişiminin incelenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 11(2), 111-130.
• Harvey, D. (2012). Postmodernliğin Durumu (6.b.). Metis Yayınları.
• Hinde, K. (1994). Labour market experiences following plant closure: The case of Sunderland's shipyard workers. Regional Studies, 28(7), 713-724. doi:10.1080/00343409412331348596
• Irving, J., Beer, A., Weller, S., & Barnes, T. (2022). Plant closures in Australia’s automotive industry: Continuity and change. Regional Studies, Regional Science, 9(1), 5-22. doi:10.1080/21681376.2021.2016071
• Işık, Ş. (2005). Türkiye’de kentleşme ve kentleşme modelleri. Ege Coğrafya Dergisi, 14, 57-71.
• İlgürel, M. (1993). Çaka Bey. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8, 186-188.
• Kandžija, V., Tomljanović, M., & Huđek, I. (2017). Deındustrialization as a process in the EU. Ekonomski vjesnik : Review of Contemporary Entrepreneurship, Business, and Economic Issues, 30(2), 399-414.
• Karadağ, A. (2000). Kentsel gelişim süreci çevresel etkileri ve sorunları ile İzmir. Titizler Grafik Baskı.
• Karadağ, A., & İncedere, L. (2020). Kentsel belleğin sürdürülebilirliği açısından İzmir’deki endüstri miras alanlarının önemi: Alsancak Liman Ardı Bölgesi Örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 29(1), 57-71.
• Karataş, N. (2006). Ege Bölgesi’nde sanayi gelişim süreci ve mekânsal yansımaları – İzmir Örneği. Selçuk Üniversitesi Karaman İ.İ.B.F. Dergisi, (11), 191-210.
• Koçman, A. (1993). İzmir'in kentsel gelişimi ve bunu etkileyen faktörler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(3), 267-272.
• Kök, B. (2017). Paşabahçe sanayi emeği havzası'nda mekânı "emek" üzerinden okumak. Yayımlanmamış lisans bitirme tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Mangır, K. (2021, Ağustos 23). İzmir Liman Arkası Bölgesi’nin dünü, bugünü ve geleceği. Kasım, 23 2022 tarihinde İzmir Kalkınma Ajansı: https://kalkinmaguncesi.izka.org.tr/index.php/2021/08/23/izmir-liman-arkasi-bolgesinin-dunu-bugunu-ve-gelecegi/ adresinden alındı.
• Neuman, W. (2014). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar I (7.b.). Yayın Odası.
• Olcay, G., & Nurtekin, H. (2020). İstanbul Basın Ekspres Aksı’nın gelişme ve dönüşme dinamikleri. Planlama Dergisi, 30(3), 404-420. doi:10.14744/planlama.2020.98853
• Öncel, M. (2015). Özelleştirilen Beykoz Kundura Fabrikası'nın sosyal bir komplekse dönüştürülmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özel, H. (2011). Türkiye'de ticari serbestleşmenin tarihsel gelişimi. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 6(2), 73-92.
• Öztürk, Ş., Nas, F., & İçöz, E. (2008). 24 Ocak Kararları, neo-liberal politikalar ve Türkiye tarımı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (2), 15-32.
• Patton, M. (2002). Qualitative Research & Evaluation Methods (3rd Edition ed.). Sage Publications.
• Pinch, S., & Mason, C. (1991). Redundancy in an expanding labour market: A case-study of displaced workers from two manufacturing plants in Southampton. Urban Studies, 28(5), 735-757.
• Rowthorn, R., & Ramaswamy, R. (1999). Growth, trade, and deindustrialization. IMF Staff Popers, 46(1), 18-41.
• Sassen, S. (1991). The global city: New York, London, Tokyo (1st Edition ed.). Princeton University Press.
• Şahin, Ç. (2020). Kapitalizm - mekân ilişkisi: Fordist ‘sanayi/işçi’ kenti ile post-fordist ‘küresel/hizmet’ kenti karşılaştırması üzerinden bir değerlendirme. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 79, 237-275. doi: https://doi.org/10.26650/jspc.2020.79.0048
• Telford, L. (2022). ‘There is nothing there’: Deindustrialization and loss in a coastal town. Competition & Change, 26(2), 1-18. doi:10.1177/10245294211011300
• Tomaney, J., Pike, A., & Cornford, J. (1999). Plant closure and the local economy: The case of Swan Hunter on Tyneside. Regional Studies, 33(5), 401-411. doi:10.1080/00343409950081257
• Tregenna, F. (2016). Deindustrialization and Premature Deindustrialization. G. Kattel, & E. Reinert (Eds) içinde, Handbook of Alternative Theories of Economic Development (s. 710-728). Edward Elgar Publishing Limited.
• Tunçer, İ., & Can, S. (2022). Endüstri mirası yapıların yeniden işlevlendirilmesi: Üç farklı tütün fabrikasının dönüşümü. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 7(1), 333-357. doi:10.26835/my.1073617
• TÜİK. (2022, 16 Eylül). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları, 2021. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=45500 adresinden alındı
• Türkdoğan, O. (2006). İstanbul gecekondu kimliği (1.b.). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Uzun, M. (2014). Endüstri alanı dönüşüm projesi SEKA Park’ın (Kocaeli-İzmit) kıyı kullanımına etkisi. Marmara Coğrafya Dergisi, (30), 154-179. doi:10.14781/MCD.2014308149
• Ünal, Ç. (2019). İzmir’de sanayinin mekânsal gelişimi ve kümelenme analizi. İ.Ü (Dü.), 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiri Kitabı içinde, (s. 280-290). 20-22 Haziran, İstanbul
• Ünal, Ç. (2020). Sanayi’de mekânsal dönüşümler İzmir örneği. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 1-19.
• World Economic Forum. (2020). The future of jobs report. https://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs_2020.pdf adresinden alındı
• Yardımcı, C. (2020). Yapısal dönüşüm ve sanayisizleşme (1.b.). Ekin Basın Yayın Dağıtım.
• Yıldız, M. (2012). İzmir levantenleri üzerine inceleme. Turan: Stratejik Araştırmalar Merkezi, 4(13), 36-54.
• Ziersch, A., Baum, F., Woodman, R., Newman, L., & Jolley, G. (2014). A longitudinal study of the mental health ımpacts of job loss. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 56(7), 714-720. doi:10.1097/JOM.0000000000000193