Perge Antik Kenti (Aksu -Antalya) Çevresinde Paleocoğrafya-Jeoarkeoloji Araştırmalarının İlk Sonuçları

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı, 111 - 126, 29.10.2023

Aylin Karadaş , Rifat İlhan , Serdar Vardar , Ertuğ Öner , Sedef Çokay Kepçe

https://doi.org/10.51800/ecd.1376661

Öz

Pamphylia kentlerinden biri olan Perge, Antalya Ovası’nda kıyıdan 12 km içeride Aksu ve Düden çayları arasında yer alır. Kentin yerleşme tarihi Geç Neolitik-Kalkolitik dönemde başlamakla birlikte Hellenistik dönem öncesine ait bilgiler azdır. Perge, Hellenistik dönemden itibaren bölgesel olarak önem kazanmış ve Pamphylia’nın öne çıkan kentlerinden biri olmuştur. Roma döneminde ise en parlak dönemini yaşamıştır. Antik kaynaklara göre kentin yakınından geçen Aksu Çayı’nın ulaşıma elverişli olması kıyıdan uzak bir yerleşme olmasına rağmen deniz ticaretinin önem kazanmasını ve kentin zenginleşmesini sağlamıştır. Perge Antik Kenti’nin yer aldığı Aksu Ovası’nda Holosen’de meydana gelen kıyı çizgisi değişikliklerinin ortaya konması ve Antik Perge Limanı’nın yerinin belirlenmesi amacıyla önceki yıllarda delgi sondaj yöntemi ile çalışmalar yürütülmüş ve Orta Holosen’de denizin Boztepe’ye kadar sokulduğu ifade edilmiştir. Bu çalışmada önceki çalışmalarda eksik görülen noktalarda yeni sondajlar yapılarak Perge Antik Kenti çevresinde Holosen kıyı çizgisi değişikliklerinin yeni sondaj verileri ile daha detaylı olarak ortaya konması amaçlanmıştır. Bu amaçla, Aksu Ovası’nda 5 adet yeni sondaj yapılmıştır. Yeni sondaj verileri, Orta Holosen’de transgresyon sırasında yükselen deniz sularının Boztepe’den yaklaşık 2 km kadar daha kuzeye ilerlediğini ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Perge, Paleocoğrafya, Jeoarkeoloji

Etik Beyan

“Perge Antik Kenti (Aksu - Antalya) Çevresinde Paleocoğrafya-Jeoarkeoloji Araştırmalarının İlk Sonuçları” başlıklı makalemiz etik kurul izin belgesi gerektirmediğini makalenin yazarları olarak beyan ederiz.

Teşekkür

Arazi çalışmalarımız sırasında bizlere yardımcı olan öğrencilerimiz Berkay YILMAZ, Dilan DEMİREL ve Başak AKKUŞ’a ayrıca çok teşekkür ederiz.

Preliminary Results of Paleocographical - Geoarcheological Research Around the Perge Ancient City (Aksu - Antalya)

Öz

Perge, one of the ancient city of Pamphylia, is located in Antalya Plain, 12 km inland from the coast, between the Aksu and Düden streams. Although the settlement history of the city started in the Late Neolithic-Chalcolithic period, not enough information could be obtained about the pre-Hellenistic period. Perge has gained regional importance since the Hellenistic period and has become one of the prominent cities of Pamphylia. It experienced its flourishing period during the Roman period. According to ancient sources, the navigability of Aksu Stream, passes near the city, enabled trading to gain importance and the city to become rich, even though it was a settlement far from the coast. In order to reveal the shoreline changes occurred in the Holocene in the Aksu Plain, where the Ancient City of Perge is located, and to determine the location of the Ancient Perge Port, studies were carried out in previous years using the vibracore drilling method. In previous studies it is stated that the sea had reached up to Boztepe during the Holocene. In this study, it was aimed to reveal the Holocene coastline changes around the Ancient City of Perge with new drilling data. For this purpose, 5 new vibracore drillings were made in Aksu Plain. New drilling data revealed that rising sea waters during the transgression in the Mid-Holocene had reached up approximately 2 km further north from Boztepe.

Anahtar Kelimeler

Perge, Paleogeography, Geoarchaeology

Kaynakça

• Abbasoğlu, H., & Martini, W. (1996). Perge Akropolisinde 1994 yılında yapılan çalışmalar. 17. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, 121-127.
• Abbasoğlu, H., & Martini, W. (1997). Perge Akropolisinde 1995 yılında yapılan çalışmalar. 18. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. 51-59.
• Abbasoğlu, H. & Martini, W. (1998). Perge Akropolisinde 1996 yılında yapılan çalışmalar. 19. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, 93-105.
• Abbasoğlu, H., & Martini, W. (1999). Perge Akropolisinde 1997 yılında yapılan çalışmalar. 20. Kazı Sonuçları Toplantısı 2,179-194.
• Abbasoğlu, H., & Martini, W. (2003). Historische Schlußfolgerungen. Die Akropolis von Perge. 1. Survey and Sondagen 1994-1997, 179-186.
• Akay, E., Uysal, Ş., Poisson, A., Cravatte, J., & Müller, C. (1985). Antalya Neojen havzasının stratigrafisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni 28, 105-119.
• Akurgal, E. (2021). Anadolu Uygarlıkları. Phonix yayınları. 4. Baskı.
• Brückner, H., Müllenhoff, M., Gehrels, R., Herda, A., Knipping, M., & Vött, A. (2006). From archipelago to floodplain – geographical and ecological changes in Miletus and its environs during the past six millennia (Western Anatolia, Turkey). Zeitschrift für Geomorphologie N.F., Suppl.-Vol. 142, 63-83.
• Brückner, H., & Kelterbaum, D. (2013). The Aksu Çayı (Kestros River) coastal plain and the harbour of Perge. A Paleogeographic and Geoarchaeological Study in Ancient Pamphylia (SW Turkey). In Kalaitzoglou G. & Lüdorf G. (Eds.), Petasos. Festschrift für Hans Lohmann. Mittelmeerstudien 2, 341‐353.
• Çokay Kepçe, Ş.S. (2022). Perge’de Roma İmparatorluk ve Geç Antik Dönem’de görülen ithal keramik malzeme üzerine genel bir değerlendirme. Höyük 9, 67-84.
• Çokay Kepçe, S., Özdizbay, A., Dağlı, İ., & Köseoğlu, N. (2019). Pamphylia’nın yüce kenti Perge: Arkeolojik Rehber. Homer Kitapevi.
• Darkot, B., & Erinç, S., 1951. Aksu batısında Antalya traverten taraçaları. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 1 (2), 53-65, İstanbul.
• Gürer, İ., Arıkan, A., & Çutlu, L. (1980). Beyşehir-Antalya karst alanının hidrometeorolojik girdilerinin analizi, Yerbilimleri Dergisi, 5/6, 48-60.
• Kara, O., & Demirel, M. (2015). Perge Antik Kenti 2012–2014 Yılı Kazıları. Arkeoloji ve Sanat 149, 7-24. Kayan, İ. (1988). Late Holocene sea-level changes on the Western Anatolian coast. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 68(2-4), 205-218.
• Kayan, İ. (1991). Holocene geomorphic evolution of the Beşik plain and changing environment of ancient man. Studia Troica 1, 79-92.
• Kayan, İ. (1997). Türkiye’nin Ege ve Akdeniz kıyılarında deniz seviyesi ve kıyı çizgisi değişmeleri. Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları 1. Ulusal Konferansı Bildiriler Kitabı.
• Kayan, İ. (1999). Holocene stratigraphy and geomorphological evolution of the Aegean coastal plains of Anatolia. Quaternary Science Reviews 18, 541-548.
• Kayan, İ. (2012). Kuvetarner’de deniz seviyesi değişmeleri. N. Kazancı & A. Gürbüz (Eds) içinde Kuvaterner Bilimi, (s. 59-78). Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Kelterbaum, D. (2005). Palaogeographische Untersuchungen zur holozänen Küsten-veränderung im Mündungsgebiet des Kestros (Aksu Çayı) im Umfeld der antiken Stadt Perge, Pamphylien (SW-Türkei) (Diploma thesis Philipps-Universität Marburg).
• Koçyiğit, A., Akyol, E., Bozkurt, E., & Beyhan, A. (1997). Antalya körfezi karasal çöküntüsünün neotektonik özellikleri, depremselliği ve daha önceki denizaltı çalışmaları ile karşılaştırılması. TÜBİTAK YDABÇAG Proje No: YDABÇAG-437/G.
• Martini, W., Brückner, H., Eschbach, N., Kelterbaum, D., & Recke, M. (2008). Der Flusshafen von Perge in Pamphylien. Ein geoarchäologischer Survey löst ein altes Problem. Archäologischer Anzeiger, 163-179.
• Öner, E. (2009). Asi Delta Ovasında alüvyal jeomorfoloji ve paleocoğrafya araştırmaları. Ege Coğrafya Dergisi 17 (1-2), 1-25.
• Öner, E. (2016). Ege ve Akdeniz kıyılarımızda paleocoğrafya-jeoarkeoloji araştırmaları. Ege Coğrafya Dergisi, 25/1, 51-66. Öner, E., Vardar, S., Karadaş, A., & İlhan, R. (2019). Türkiye’nin batı ve güney kıyılarındaki antik yerleşmelerin paleocoğrafya ve jeoarkeolojik özellikleri. TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi, 11, 9- 50.
• Özdizbay, A. (2008 a). Perge’nin M.S. 1.-2. Yüzyıldaki Gelişimi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Özdizbay, A. (2008b). Pamphylia - Perge Tarihi ve Roma İmparatorluk dönemi öncesi perge’nin gelişimi: güncel araştırmalar ışığında genel bir değerlendirme. İ. Delemen, S. Çokay-Kepçe, A. Özdizbay & Ö. Turak (Eds.), Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı - Euergetes – Festschrift für Prof. Dr. Abbasoğlu zum 65. Geburtstag, Cilt 1, 858–861.
• Pekman, A. (1989). Perge Tarihi – History of Perge. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Poisson, A., Yağmurlu, F., Bozcu, M., & Şentürk, M. (2003). New data concerning the age of Aksu Thrust in the South of the Aksu valley, Isparta Angle (SW Turkey): concequences for the Antalya Basin and the Eastern Mediterranean, Geological Journal, 38, 311-327.
• Poisson, A., Wernli, R., Sağular, E.K., & Temiz, H. (2003a). New insights on the tectonic setting and evolution around the apex of the Isparta Angle (SW Turkey). Geological Journal, 38, (3-4), 257-282.
• Üner, S. (2009). Aksu (Antalya) miyosen havzasının jeolojik evrimi. Hacettepe Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Vrielynck, B., Bonneau, M., Danelian, T., Cadet, J.P. & Poisson, A. (2003). New insights on the Antalya Nappes in the apex of the Isparta Angle: the Isparta Çay unit revisited. Geological Journal 38, 283–293.
• Wasoo, M.H., & Koç, A. (2021). Aksu Havzası’nın (Antalya, Türkiye) Neojen stratigrafisi ve yapısal unsurları. Türkiye Jeoloji Bülteni 64, 83-128.
• Wilson, M. (2011). Biblical Turkey: A guide to the Jewish and Christian sites of Asia Minor. Ege Yayınları.
• https://antalya.ktb.gov.tr/TR-310900/perge.html (erişim tarihi: 22/19/2023)