Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçiş Sürecinde İttihat ve Terakki’nin Ekonomi ve Eğitimi Millîleştirme Politikaları

Year 2025, Issue: 4, 48 - 64, 30.10.2025

Mehmet Alpaslan Eşki

Abstract

İttihat ve Terakki Cemiyeti, Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecini öncelikli olarak askeri alanların yanı sıra ekonomi ve eğitim alanlarını millîleştirme stratejisi çerçevesinde şekillendirmiştir. Cemiyet, Osmanlı ekonomisinde yerli girişimcileri desteklemiş, devlet tekellerini güçlendirmiş ve sermayeyi Türkleştirme yönünde adımlar atıp millî iktisat anlayışını hayata geçirmeye çalışmıştır. Bu kapsamda, özellikle bankacılık ve sanayi yatırımlarında millî sermayenin artırılması hedeflenmiş, ekonomideki yabancı etkiye karşı çeşitli önlemler alınmıştır.
Eğitim alanında ise İttihat ve Terakki, eğitim-öğretim sistemini merkeziyetçi ve milliyetçi bir perspektifle yeniden düzenlemiş; ilköğretimi zorunlu hâle getirmiş, meslekî ve teknik eğitim programlarını güçlendirmiştir. Ayrıca kız çocuklarının eğitimi teşvik edilmiş ve öğretmen yetiştirme kurumları yaygınlaştırılmıştır. Eğitim müfredatında millî değerler ve Osmanlı-Türk kimliği öne çıkarılmış, toplumsal bilinç ve devlet bağlılığı artırılmaya çalışılmıştır. Bu politikalar, hem Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde toplumsal modernleşmenin temel taşlarını oluşturmuş hem de yeni Türk devletinin ekonomik ve eğitsel yapılanmalarına zemin hazırlamıştır. Bu yönelim, millîleştirme ve modernleşmenin bir arada yürütüldüğü bir stratejik çerçeve olarak değerlendirilebilir.

Keywords

İttihat ve Terakki , Ekonomi politikaları , Eğitim politikaları , modernleşme , Cumhuriyet’in temelleri

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

The Policies of Nationalizing Economy and Education of the Committee of Union and Progress in the Transition from the Ottoman Empire to the Republıc

Abstract

The Committee of Union and Progress (CUP) shaped the economic and educational fields of the Ottoman Empire within the framework of a Turkification strategy during the modernization process. The Committee sought to implement the national economy approach by supporting domestic entrepreneurs, strengthening state monopolies, and taking measures to Turkify capital. In this context, the aim was particularly to increase national capital in banking and industrial investments and to reduce foreign economic influence.
In the field of education, the CUP reorganized the teaching system with a centralized and nationalist perspective; primary education was made compulsory, and vocational and technical training programs were strengthened. Moreover, girls’ education was encouraged, and teacher training institutions were expanded. The curriculum emphasized national values and the Ottoman-Türk identity, aiming to enhance social awareness and loyalty to the state These policies not only laid the foundations for social modernization during the transition from the Ottoman Empire to the Republic but also paved the way for the economic and educational structures of the new Türkiye state. This approach can be considered a strategic framework in which Turkification and modernization were pursued simultaneously.

Keywords

Committee of Union and Progress (CUP) , Economic policies , Education policies , Modernization , Foundations of the Republic.

References

• Ahmad, F. (1994). İttihatçılıktan Kemalizme. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin oluşumu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (1999). İttihatçılıktan Kemalizme. Istanbul: Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2004). İttihat ve Terakki 1908-1914. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akın, U. C. (2007). Türkiye'de milli iktisat döneminin ulus devletin inşasına etkisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akşin, S. (1987). İttihat ve Terakki 1908-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akşin, S. (2001). Jön Türkler ve İttihad Terakki. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Akyıldız, A. (2018). Osmanlıda kağıt para maliye ve toplum. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Alp, T. (1917). Harpten sulha ıntikat iktisadiyatı-Devlet iktisadiyatı. İktisadiyat Mecmuası, 2(62-64), 1-3.
• Akt. F. Ahmad, (2004). İttihat ve Terakki 1908-1914. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Arıkan, G. (1994). Osmanlılarda Tanzimat döneminde kadınlarla ilgili gelişmeler: II. Meşrutiyet dönemi. Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Sempozyumu, 327.
• Arslan, O. (2008). I. Dünya Savaşı başında kapitülasyonların İttihat ve Terakki yönetimi tarafından kaldırılması ve bu gelişme karşısında büyük güçlerin tepkileri. Sakarya Üniversitesi.
• Avagyan, A., &Minassian, G. F. (2005). Ermeniler ve İttihat Terakki. İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Avcıoğlu, D. (1974). Türkiye’nin düzeni. Istanbul: Cem Yayınevi.
• Avcıoğlu, D. (2022). İttihat ve Terakki dönemi Sosyo-Ekonomik politikaların analizi. Turkuaz Uluslararası Sosyo-Ekonomik Stratejik Araştırmalar Dergisi, 4(2), 29-28.
• Biçici, M., & Eşki, M. A. (2024). Demokratikleşme sürecinde Türk milliyetçiliği. ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 24, 61–77.
• Biçici, M., & Özlü, Z. Y. (2020). Harf inkılâbı üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde çıkan tartışmalar ve karşıt görüşler. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(1), 180–197.
• Bilici, B. (2023). İttihat Ve Terakki Cemiyeti’nin Milli İktisat Anlayışı (1913-1918): Dönemin Kalkınma Politikaları Üzerine Bir Değerlendirme. ANASAY, 7(25), 68-80.
• Birecikli, İ. B. (2008). Yüzüncü yılında II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine bir inceleme. Akademik Bakış, 2(3), 220.
• Birinci, İ. (1966). İlk Polis Okulları. Hayat Tarih Mecmuası, 1(3), 88.
• Boratav, K. (2010). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2007. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Cavid, M. (1908). İstikrazat. Ulûm-ı İktisâdiye ve İçtimâiyye Mecmuası, 3(10), 257-258.
• Cavid, M. (1908). İstikrazat. Ulûm-ı İktisâdiye ve İçtimâiyye Mecmuası, 3(11), 386-426.
• Cavid, M. (1908). İstikrazat. Ulûm-ı İktisâdiye ve İçtimâiyye Mecmuası, 3(12), 513-554.
• Çavdar, T. (1992). Türkiye’de Liberalizm 1860-1990. Ankara: İmge Yayınları.
• Çavdar, T. (1992). Türkiye’de Liberalizm 1860-1990. Ankara: İmge Yayınları.
• Çavdar, T. (2004). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950. Ankara: İmge Yayınları.
• Çobanoglu, F. (2018). Genderequality in Turkish higher education. ERIC.
• Demir, Z. (2021). İttihat ve Terakki Dönemi İktisat Politikası Tartışmaları. Tarih ve Gelecek Dergisi, 7(1), 193.
• Duman, M. (2020). Kapitülasyonların kaldırılmasıyla birlikte gelişen dış ticaret politikası: İttihatçı ve Lozan dönemi karşılaştırması. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Dumont, P. (2000). Osmanlıcılık: Ulusçu akımlar ve masonluk. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ergin, K. (2013). İttihat ve Terakki döneminde milli iktisat anlayışı (1913-1918). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 114-127.
• Ergün, M. (1996). II. Meşrutiyet devrinde eğitim hareketleri. Ankara: Ocak Yayını.
• Erichsen, R. (2005). Turkish exile of women and their contribution to the development of science. PubMed.
• Eşki, M. A. (2022). Türk milliyetçiliği ve Rusya. (Ed.), M. Biçici, Ankara: İksad Publishing House.
• İstanbul İnas Sultanisi, Erenköy, Çamlıca, Kandilli Kız Liseleri ve Kız Teknik Öğretmen Okulları. (1914). İnas Darü’l-Fünunu.
• Kartal, C. B. (2024). 1930'larda kadınlarla ilgili bir anket. ASOS Journal, 86, 172-181
• Kieser, H.-L. (2018). Talaat Pasha: Father of modern Turkey, architect of genocide. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Kieser, H.-L. (Ed.). (2006). Turkey beyond nationalism: Toward post-nationalist identities. London, UK: I. B. Tauris.
• Kuran, E. (2012). Türkiye’nin batılılaşması ve millî meseleler. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Lewis, B. (2020). Modern Türkiye’nin doğuşu (B. B. Turna, Çev.). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Örmeci, O. (2010). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Yakınçağ Tarihi, VIII, 95-109.
• Özbilgin, M. &Healy, G. (2004). Thegenderednature of career development of university professors: the case of Turkey. Journal of Vocational Behavior, 64(1) 358–371.
• Özçelik, E., & Özdemir, Y. (Eds.). (2022). Politicaleconomy of development in Turkey: 1838–Present. Singapore: Palgrave Macmillan.
• Özkanlı, Ö. (2007). Thesituation of academicwomen in Turkey. Eğitim ve Bilim, 32(144), 1–15.
• Pamuk, Ş. (2005). Osmanlı-Türkiye iktisadi tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları
• Semiz, Y. (2014). İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Türkçülük politikası. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 217-244.
• Shaw, S., & Kural, E. (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye (Cilt II). Istanbul: E Yayınları.
• Solomon, B. (1985). Intheshadow of important men: Thecontribution of femaleémigrés at IstanbulUniversitytoTurkishuniversity reform. WeRefugees Archive
• Somel, S. A. (2001). The Modernization of public education in the Ottoman Empire, 1839–1908: Islamization, autocracy and discipline. Leiden: Brill.
• Suda, E. Z. (2020). Faces of Republican Turkey: Beyond the modernization hypothesis. İstanbul: Istanbul University Press.
• Şeker, N. (2019). Economic developments in the Republican People’s Partyera, 1923–1950. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Şemsi Paşa, M. (1995). Arnavutluk İttihad ve Terakki (A. N. Galitekin, Der.). İstanbul: Nehir Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (1998). Türk iktisat tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Toprak, Z. (1982). Türkiye’de “Millî İktisat” (1908-1918). Ankara: Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (2018). Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1995). Türkiye’de siyasal gelişmeler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2004). Hürriyetin ilanı: İkinci Meşrutiyet’in siyasi hayatına bakışlar. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2007). Türkiye’de Siyasal Partiler Cilt 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2015). Türkiye'de Siyasal Partiler Cilt 1: İkinci Meşrutiyet Dönemi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Türkmenoğlu, M., & Türkmenoğlu, S. (2021). İttihat ve Terakki'nin milli iktisat politikalarının neticesi: Harp zenginleri ve bu zümrenin Türk romanına yansıması. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 70(1), 40–51.
• Uğur, A. (2022). İttihat ve Terakki dönemi Sosyo-Ekonomik politikaların analizi. Turkuaz Uluslararası Sosyo-Ekonomik Stratejik Araştırmalar Dergisi, 4(2), 29-28.
• Uyanık, E. (2009). II. Meşrutiyet Dönemi’nde toplumsal mühendislik aracı olarak eğitim: İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin eğitim politikaları (1908 - 1918). Amme İdaresi Dergisi, 42(2), 67-88.
• Yazar, T., &Averbek, E. (2018). Historicaldevelopment of theuniversities in Turkeyfromthe 1933 University Reform topresent. Journal of TurkishStudies, 13(3), 1341–1360.
• Yenilmez, M. İ. (2016). Women in academia in Turkey: Challengesandopportunities. Yönetim Bilimleri Dergisi / Journal of AdministrativeSciences, 14(28), 289–311.
• Zafer, T. (1995). Türkiye’de Siyasal Gelişmeler. Istanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Zengin, Z. S. (2002). II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi. Ankara: Akçağ Yayını.
• Zürcher, E. J. (1998). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (2. baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2004). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.