7. Sınıf Türkçe Ders Kitabındaki Okuma Metinlerinin Deyim Varlığı Bakımından İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 100 - 133

Eray Nergiz , Bora Bayram

Öz

Türkçe dersinde öğrencilerin, okuduklarından ve dinledikleri/izlediklerinden hareketle, söz varlığını zenginleştirerek dil zevkine ulaşmaları hedeflenmektedir. Hedef kazanımlar doğrultusunda öğrencilerin söz varlığını zenginleştirme çalışmalarında geliştirilmeye çalışılan söz varlığı unsurlarından biri de deyimlerdir. Bu araştırmada 7. Sınıf Türkçe Ders Kitabındaki okuma metinlerinde yer alan deyim varlığının incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın inceleme nesnesini, 2023-2024 eğitim-öğretim yılında 7. sınıflarda ders kitabı olarak okutulmak amacıyla Talim ve Terbiye Kurulu tarafından kabul edilen Dörtel Yayıncılık’a ait kitap oluşturmaktadır. Bu araştırmada, betimsel nitelikteki tarama modeli tercih edilmiş olup çalışmanın verileri nitel veri toplama araçlarından olan doküman incelemesiyle elde edilmiştir. Araştırmada, serbest okuma ve dinleme metinleri incelemenin kapsamı dışında tutulmuş olup okuma metinleri deyim varlığı açısından incelenmiş ve bu metinlerde bulunan deyimler; TDK Türkçe Deyimler Sözlüğü, Ali Püsküllüoğlu ve Ömer Asım Aksoy’un Deyimler Sözlüğü ile tespit edilmiştir. 7. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan okuma metinlerindeki deyimlerin temalara, metin türlerine göre dağılımı, öğretim stratejilerinin neler olduğu belirlenip tablolar ve şekiller hâlinde gösterilmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgular neticesinde metin türleri bazında en fazla deyimin hikâye edici metinlerde, en az deyiminse şiir türü metinlerde kullanıldığı; tema bakımından en fazla deyimin Bilim ve Teknoloji Temasında, en az deyimin ise Millî Kültürümüz Temasında kullanıldığı tespit edilmiştir. En fazla kullanılan deyim öğretim stratejisininse deyimleri araştırarak sınıfta paylaşma stratejisi olduğu görülmektedir. Araştırmanın sonucunda tespit edilen bulgular alan yazındaki diğer çalışmalar ile karşılaştırılıp değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe eğitimi, Türkçe ders kitabı, okuma metinleri, deyim.

Kaynakça

• Akçay, A., & Şimşek, T. (2015). Deyimlerin öğretiminde drama ve hikâyeleme yöntemlerinin kullanımının 7. Sınıf öğrencilerinin akademik başarıları ve kalıcılık düzeylerine etkisi. Route Educational and Social Science Journal, 2(4), 324-331.
• Aksan, D. (2006). Ana dilimizin söz denizinde. Bilgi Yayınları.
• Aksan, D. (2006). Türkçenin Sözvarlığı. Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim) 3. Cilt. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (2020). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İnkılâp Kitabevi.
• Atalan, S., & Ünal, F. T. (2021). Aynı sınıf düzeyinde hazırlanmış ders kitaplarının atasözleri ve deyimler açısından karşılaştırılması. Journal of Academic Social Science Studies, 14(84).
• Aydın, B. Ç., & Ünal, T. F. (2015). Şarkılarla deyimlerin öğretimi ve anlamlandırılması. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 430-442.
• Aydın, Ö., & Tümer, C. Ş. (2022). Türkçe ders kitabındaki hikâye edici metinlerin betimleyici unsurlar açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke) Dergisi, 11(3), 1176-1192.
• Bulut, M. (2013). Türkçe eğitimi ve öğretiminde dil ve kültür aktarımı aracı olarak atasözleri ve deyimlerin önemi. Turkish Studies, 8(13), 559-575.
• Çeçen, M. A., & Çiftçi, Ö. (2007). İlköğretim 6. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin tür ve tema açısından incelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, (173), 39-49.
• Çotuksöken, Y. (1988). Deyimlerimiz. Varlık Yayınları.
• Demirel, İ. Z. (2010). 7. Sınıf Türkçe çalışma kitaplarındaki deyimlerin öğretiminde kullanılan etkinliklerin etkililiği. [Yayımlanmış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdal, N. (2023). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 7. Sınıf Ders Kitabı. Dörtel Yayıncılık.
• Geçgel, H., Kana, F., & Öncü, B. (2022). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin kalıplaşmış söz varlığı unsurları bakımından incelenmesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(4), 2214-2230.
• Günay, D. (2007). Sözcükbilime giriş. Multilingual Yayınları.
• Hengirmen, M. (1995). Deyimler Sözlüğü (1000 Temel Deyim). Engin Yayınları.
• Hesapçıoğlu, M. (1994). Öğretim ilke ve yöntemleri eğitim programları ve öğretim. Beta Basımevi. Https://sozluk.gov.tr/Erişim Tarihi: 03.01.2024
• Kaplan, M. (2005). Kültür ve dil. Dergâh Yayınları.
• Karacan, N. (2023). Bağımsal dil bilgisi yaklaşımına göre eski Türkçe edatlarda istem. Eğitim Yayınevi.
• Karacan, N. (2023a). Orhun Yazıtlarında bir metafor olarak ölüm. In R. Eryılmaz (Ed.), VII. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri Tam Metin Kitabı (s. 575-582).
• Karatay, H. (2007). Türkçe dersi kitaplarında kelime çalışmaları. Millî Eğitim Dergisi, 27(1), 141-153.
• Karadağ, Ö. (2011). İlköğretim Türkçe sözlüklerinin hazırlanmasında temel ölçütler. Türklük Bilimi Araştırmaları, 30, 193-207.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Kavcar, C., Sever, S., & Oğuzkan, F. (2004). Türkçe öğretimi Türkçe ve sınıf öğretmenleri için. Engin Yayınları.
• Kavcar, C., Oğuzkan, F., & Sever S. (1995). Türkçe Öğretimi-Türkçe ve Sınıf Öğretmenleri İçin, Engin Yayınevi.
• Kemiksiz, Ö. (2022). Türkçe ve Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarındaki metinlerde yer alan deyimler üzerine bir inceleme. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (41), 1-12.
• Kiral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• MEB. (2019). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). MEB Yayınları. Pilav, S. (2008). Üniversite birinci sınıf öğrencilerinin söz varlığı üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Püsküllüoğlu, A. (2003). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Arkadaş Yayınları.
• Türkben, T. (2019). Türkçe ders ve öğrenci çalışma kitaplarının deyim varlığı ve öğretimi açısından incelenmesi. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 2(2), 63-90.
• Ungan, S., Uysal, F., & Uysal, A. A. (2022). Ortaokul 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerde yer alan deyim varlığının incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 7(1), 264-280.
• Yaman, H., & Gülcan, F. (2009). Sözcük dağarcığını zenginleştirme etkinliği olarak deyim öğretimi: Gösteri tekniği uygulaması. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 11(2), 69-71.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, C., Okur, A., Arı, G., & Yılmaz, Y. (2006). Yeni Öğretim Programına Göre Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi. Pegem Yayıncılık.
• Yiğit, A. (2011). Millî Eğitim Bakanlığı ilköğretim 8. sınıf Türkçe ders kitabındaki (2009) metinlerin kelime serveti açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Varışoğlu, B., Şeref, I., Gedik, M., & Yılmaz, İ. (2014). Deyim ve atasözlerinin öğretilmesinde görsel bir araç olarak karikatürlerin başarıya etkisi. Karadeniz Araştırmaları, 41(41), 226-242.
• Zafer, E. (2013). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının anlam bilgisi yönünden incelenmesi [Yayımlanmış yüksek lisans tezi]. T.C. Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.