Yalova / Altınova’dan Bir Kaya Oyma Kült Yapısı

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 34, 83 - 103, 30.04.2025

Cennet Pişkin Ayvazoğlu

https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.1632231

Öz

Bu makalede Antik Bithynia Bölgesi sınırları içinde kalan günümüzdeki Yalova İli'nin Altınova İlçesi'ndeki bir kaya anıtı ele alınmaktadır. Kaya anıtı, üzerinde yapılan teknik çalışmaların yanı sıra benzer anıtlar incelenerek ve karşılaştırılmalar yapılarak yürütülen geniş bir literatür çalışması ile değerlendirilmiştir. Yerleşim yerlerinden uzak, bir dağ sırtı üzerinde ve önündeki geniş vadiye hâkim konumda bulunan Altınova Kaya Anıtı, Anadolu'da yaygın olarak görülen anakayanın yerinde işlenmesiyle oluşturulmuş ve kült alanı olarak kullanılmış kaya oyma yapılarla ortak mimari unsurlara sahiptir. Makalemizde kaya anıtının mimari özellikleri ve işlevi değerlendirilmiş, tarihlendirilmesi ile ilgili tartışmalar yürütülerek öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kaya anıtı, Açık hava kült alanı, Kült peyzajı, Ana Tanrıça, Bithynia

Etik Beyan

Bu makalenin özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama ve bilgi sunumu aşamasında bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi, ayrıca makalenin başka bir yerde değerlendirme sürecinde olmadığını beyan ederim.

A Rock-Cut Cult Structure from Yalova/Altınova

Öz

In this article, a rock-cut structure in the Altınova District of today's Yalova Province, within the borders of the Ancient Bithynia Region, is discussed. The rock-cut structure was evaluated with an extensive literature study conducted by examining and comparing similar structures as well as technical studies conducted on it. The Altınova Rock-cut structure, located far from settlements, on a mountain ridge and dominating the wide valley in front of it, has common architectural elements with rock-cut structures used as cult areas and created by processing the bedrock in situ, which is common in Anatolia. In article, the architectural features and function of this rock-cut structure were evaluated, discussions were carried out regarding its dating and suggestions were presented.

Anahtar Kelimeler

Rock-cut architecture, Open-air cult area, Cultic landscape, Mother Goddess, Bithynia

Kaynakça

• AGELİDİS 2009: S. Agelidis, “Cult and Landscape at Pergamon”, (ed. C. Gates, J. Morin and T. Zimmermann) Sacred landscapes in Anatolia and neighboring regions, Oxford: Archaeopress, 47-54.
• AGELİDİS 2014: S. Agelidis, “Pergamon’da Tanrılar ve Kutsal Alanlar” (ed. F. Pirson ve A. Scholl) Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent Pergamon, 380-401.
• AKKUŞ 1999: D. Akkuş, Yalakdere Havzası'nın Jeomorfolojisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• ATEŞ 2013: G. Ateş, “Pergamon’da Ana Tanrıça İnancı. Pergamon Krallarının Kültür Politikası ve Ana Tanrıça Kybele” Aktüel Arkeoloji 32 (Ocak), 138-145.
• ATEŞ 2014: G. Ateş, “Pergamon’da Doğa ve Kült: Ana Tanrıça İnancı ve Doğal Kutsal Alanlar” (ed. F. Pirson ve A. Scholl) Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent Pergamon, 422-435.
• BAMMER ve MUSS 2006: A. Bammer ve U. Muss, “Ein Felsdenkmal auf dem Bülbüldağ von Ephesos”, Anatolia Antiqua XIV, 65-69.
• BARNETT 1953: R.D. Barnett, The Phrygian Rock Facades and the Hittite Monuments, Bibliotheca Orientalis 10/3-4, 78-82.
• BEKSAÇ ve BEKSAÇ 2016: E. Beksaç ve N. Beksaç, “Bithynia'dan Yansıyan Saklı İzler: Kocaeli ve Çevresinde Bulunan Bir Kaç Kült Anıtı”, II. Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildiri Kitabı Cilt I, Kocaeli: Kocaeli Büyük Şehir Belediyesi, 35-41.
• BEKSAÇ ve BEKSAÇ 2022: E. Beksaç ve Ş.N. Beksaç, “Trakya ve Kuzeybatı Anadolu’da Kaya Tapınakları” Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi 6/ 17, 408-447.
• BERNDT-ERSÖZ 1998: S. Berndt-Ersöz, “Phrygian Rock-Cut Cult Façades: A Study of the Fuction of the So-Called Shaft Monuments” Anatolian Studies 48, 87-112.
• BERNDT-ERSÖZ 2006: S. Berndt-Ersöz, Phrygian rock-cut shrines: structure, function, and cult practice, Leiden-Boston: Brill.
• BİEHL 2019: M. Biehl, “Überlegungen zu den kultischen und typologischen Charakteristika der griechischen Felsheiligtümer und der Entwicklung der sog. Nischenwände”, BYZAS 24: Natur und Kult in Anatolien, 199-226. BOYANA 1997: H. Boyana, Bithynia Tanrıları ve Kültleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eski Çağ Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
• DOWLER 2019: A. Dowler, “Bithynia Krallığı”, (ed. O. Tekin) Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu. Krallar, İmparatorlar, Kent Devletleri, , İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 78-88.
• ERDAN 2015: E. Erdan, Demir Çağ ve Sonrası Batı Anadolu'da Frig Kültür Etkileri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Aydın.
• ERDOĞAN 2003: A. Erdoğan, Phokaia Kaya Tapınakları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı, İzmir.
• ERDOĞAN 2018: A. Erdoğan “Phokaia Liman Kaya Kutsal Alanı”, (ed. O. Zunal, Y. Polat, H. Cevizoğlu, G. Gürtekin Demir, G. Polat, G. Günata, E. Doğan Gürbüzer and C. Pişkin Ayvazoğlu) Prof. Dr. Nuran Şahin'e armağan kitabı EPIPHANEIA: a Festschrift for Prof. Dr.Nuran Şahin from her colleagues, friends and former students İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 135-152.
• ERMİŞ 2009: Ü. M. Ermiş, İznik ve Çevresi Bizans Devri Mimari Faaliyetinin Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• ERPEHLİVAN 2021: H. Erpehlivan “Phrygian Traces in the Bilecik Region and the Vezirhan Stele”, TÜBA-AR 28, 155-174.
• ERPEHLİVAN vd. 2024: H. Erpehlivan, H. Nikolayidis ve E.Tuna, “Bilecik İli Arkeolojik Yüzey Araştırması: 2022 Yılı Çalışmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 39/2, 303-320.
• FRANÇOİS vd 1994: V. François, B. Geyer, ve J. Lefort, “Prospection Dans la Region de Bursa 1992”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 11, 65-71.
• GREAVES 2003: A.M. Greaves, Miletos. Bir Tarih, İstanbul: Homer Kitabevi.
• GÜNEY 2014: H. Güney “Hellenistik Dönem Öncesi Bithynia’da Hellen Kolonileri ile Bithynialılar Arasındaki İlişkiler” Belleten, Cilt 78 Sayı 282, 407-434.
• HASPELS 1971: C.H.E. Haspels, The Highlands of Phrygia. Sites and Monuments I-III, Princeton: New Jersey. KAHYA ve EKİNCİ 2015: T. Kahya ve H.A Ekinci, “Temples to the Mother Goddess Discovered on the Düver Peninsula” Adalya 18, 41-72.
• KARAHAN 2018: G. Karahan, Bithynia Bölgesi'nde Kybele Kültü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Kocaeli.
• KARAHAN vd 2022: G. Karahan, S. Gedük ve A. Konak “Kandıra-Yağbolu Meter-Kybele Mağara Kutsal Alanı”, TÜBA-KED 26, 167-184.
• KARAHAN ve KAMİLOĞLU 2023: G. Karahan ve O. Kamiloğlu “İlimtepe Kybele Kutsal Alanları ve Kaya Mezarları” Kocaeli Ansiklopedisi Cilt 2 (eds. H. Selvi, M.B. Çelik, İ. Şirin, L. Atalı), Kocaeli: Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşleri Dairesi Başkanlığı Yayınları, 875-876.
• KARAKUŞ 2024: O. S. Karakuş, Roma Egemenliğinde Bithynia: Toplum, Ekonomi ve Din. Bir Roma Eyaletinde Gelişim-Değişim Süreci, İstanbul: Kabalcı.
• KİPFER 2021: Kipfer, B.A., Encyclopedic Dictionary of Archaeology. Springer Nature Switzerland. KODER ve LADSTӒTTER 2011: J. Koder ve S. Ladstӓtter, “Ephesos 2009” Kazı Sonuçları Toplantısı 32/2, 278-296. LADSTӒTTER 2012: S. Ladstӓtter, “Ephesos 2010” Kazı Sonuçları Toplantısı 33/4, 59-91.
• MARANGOU 2002: C. Marangou, “Rock-Art and Landscape In Myrina, Island of Lemnos, Greece”, (ed. W. Whitehead ve L. Loendorf) 1999 International Rock Art Congress (IRAC) Proceedings 2, American Rock Art Research Association, 147-154.
• MARANGOU 2009: C. Marangou, “Carved Rocks, Functional and Symbolic (Lemnos Island, Greece)”, (ed. D.Seglie, M. Otte, L. Oosterbeek ve L. Remacle), Prehistoric Art: Signs, Symbols, Myth, Ideology , Oxford: Archaeopress, 93-102.
• NAUMANN-STECKNER 1983: F. Naumann-Steckner, Die Ikonographie der Kybele in phrygischen und der griechischen Kunst, Tübingen: E. Wasmuth.
• PİŞKİN-AYVAZOĞLU 2021: C. Pişkin-Ayvazoğlu, “Antik Çağ'da Yalova ve 2021 Yılı Yüzey Araştırması” (ed. H. Ceylan ve E. Atay) Yalova Araştırmaları Kongresi (YAK2021) Bildiri Kitabı, Yalova: Yalova Üniversitesi Yayınları, 91-97.
• PİŞKİN-AYVAZOĞLU vd. 2023: C. Pişkin-Ayvazoğlu, R. Aktaş, Ö. Marangoz, A. Vardar, “Yalova İli ve İlçeleri Antik Çağ Yüzey Araştırması-2021” Araştırma Sonuçları Toplantısı 38/1, 295-302.
• PİŞKİN-AYVAZOĞLU vd. 2024: C. Pişkin-Ayvazoğlu, Y. Paydaş, Ş. Özberk, “Yalova İli ve İlçeleri Antik Çağ Yüzey Araştırması-2022” Araştırma Sonuçları Toplantısı 39/1, 397-410.
• PROCOPİUS DE AEDİFİCİİS: Procopius, Of the Buildings of Justinian, (Translate: A. Stewart), Project Gutenberg eBook #65404, Release Date: May 22, 2021.
• ROLLER 2004: L.E. Roller, Ana Tanrıçanın İzinde: Anadolu Kybele Kültü, (Çeviri: B. Avunç), İstanbul: Homer Kitabevi.
• ROLLER 2012: “Frig Dini ve Kült Uygulamaları / Phrygian Religion and Cult Practise”, (ed. T. Tüfekçi Sivas ve H. Sivas) Frigler: Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde / Phrygians: In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 202-233.
• SCHWERTHEİM 1978: E. Schwertheim, “Denkmäler zur Meterverehrung in Bithynien und Mysien”, (ed. E. Schwertheim, S. Sahin ve J. Wagner) Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens Volume 2, 791-837.
• SOYDAN 2014: E. Soydan, “İstanbul Ayazmaları ve Bir inanç Merkezine Dönüşen Meryem Ana Ayazması” Uluslararası İstanbul Tarihi Yarımada Sempozyumu 2013, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 645-651.
• SOYKAL ALANYALI 2001: F. Soykal Alanyalı “Ephesos'ta Phrygialı Bir Tanrıça” Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 1 Sayı 3, 1-12.
• ŞAHİN vd 2008: M. Şahin, D. Yavaş, R. Okçu ve D. Şahin, “İznik Yüzey Araştırması 2006”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 25/1, 11-26.
• TAMSÜ POLAT 2010: R. Tamsü Polat ““Yeni Buluntular Işığında Phryg Kaya Altarları ve Bir Tipoloji Önerisi” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/1, 203-222.
• TAVUKÇU vd 2011: A.Y. Tavukçu, Z. Aydın Tavukçu ve S. Ağaoğlu, “Bozcada (Tenedos) Araştırmaları 2009” Araştırma Sonuçları Toplantısı 28/2, 57-68.
• TERAMAN HEPDİNÇLER 2019: Ö. Teraman Hepdinçler “An Exceptional Rock-Cut Altar from Kolophon” (ed. L. Vecchio) Colofone, città della Ionia. Nuovi studi e ricerche. Atti del Convegno Internazionale di Studi Università degli Studi di Salerno, 20 aprile 2017, 197-206.
• TÜFEKÇİ-SİVAS 1999: T. Tüfekçi Sivas, Eskişehir-Afyonkarahisar-Kütahya il sınırları içindeki Phryg kaya anıtları, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1999.
• TÜFEKÇİ-SİVAS 2004: T. Tüfekçi Sivas, “Friglerde Ana Tanrıça/Matar Kubileya Tapınımına Ait Kült Anıtları Üzerine Yeni Gözlemler”, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, 23-27 Eylül 2002 Mersin, Ankara: Türkiye Kültür Sanat ve Eğitim Vakfı, 935-959.
• VERMASEREN 1987: M.J. Vermaseren, Corpus Cultus Cybelae Attidisque I: Asia Minor, Leiden/New York/København/Köln: Brill.
• YALVAR ve YILMAZ 2022: Yalova İli Köyleri Sözlü Tarih ve Kültür Envanterleri, Bursa: Gaye Kitabevi.