Hellenistik Dönem Yeni Tip Phaselis Amphoraları Üzerine Arkeometrik Çalışmalar

Year 2025, Issue: 35, 107 - 124, 30.10.2025

Uğurcan Orhan , Murat Eroğlu , Yusuf Kağan Kadıoğlu

https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.1647366

Abstract

Phaselis Merkezi Kule (PMK) Seramik Çöplüğü (Bothros) ve Amphora Üretim Alanı’nda yapılan çalışmalarda tespit edilen bir grup amphora üzerine yapılan arkeometrik analizler ve sonuçları bu çalışmanın ana tematiğini oluşturmaktadır. Bu kapsamda çalışmamızda 8 farklı örnek üzerinde Polarizan mikroskobu yardımıyla mineralojik-petrografik analizler, X-Işını Fluoresans analizi (PED-XRF) yardımıyla da kimyasal analizler gerçekleştirilmiştir. Petrografik incelemelerle, seramiklerin mikroskobik tanımlamada doku, mineral ve matriks bileşimi belirlenmiştir. X-Işını Fluoresans analizi (PED-XRF) ile de kimyasal içeriği tespit edilmiştir. Böylelikle kil yapısı olarak benzer, form olarak ayrışan 8 farklı amphora örneği; hem daha önceki Hellenistik Tapınak örneklerinin (APK) analiz verileriyle hem de lagünden (kil yatağından) alınan ham kil ile karşılaştırılarak tutarlılığı ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Bu çalışmada, salt arkeometrik analiz verilerinden ziyade arkeoloji, jeoloji ve coğrafya disiplinleri kapsamda değerlendirmeler ön plana çıkarılmıştır. Nitekim birbirini destekleyen farklı disiplinlerin verileri sayesinde de bu çalışmanın, somut kanıtlarla desteklenerek hipotetik olmaktan çıkarılması amaçlanmıştır. Bu minvalde arkeolojik çalışmalarda ele geçen amphoralar üzerine yapılan arkeometrik araştırmalarla ortaya çıkan sonuçların, Phaselis’in jeolojisi ile de uyumlu olduğu görülmüştür. Ayrıca söz konusu yeni tip Phaselis amphoralarının, özellikle Lagün’den alınan ham kil ve diğer yerel gruplarla olan hamur benzerliği de ortaya konulmuştur. Böylelikle Arkeolojik, Arkeometrik, Jeolojik ve Coğrafi verilerle harmanlanan bu çalışma, disiplinlerarası, birbirini destekleyen kanıtları içermesi bakımından da önem arz etmektedir. Netice itibariyle yapılan tüm bu çalışmaların sonuçlarının hem kentteki amphora çalışmalarına hem de seramolojik araştırmalara önemli katkılar sunacağı düşünülmektedir.

Keywords

Doğu Akdeniz , Phaselis , Merkezi Kule , Seramik Çöplüğü (Bothros) , Amphora Üretimi.

Project Number

This study was supported by Koç University Suna & İnan Kıraç Mediterranean Civilizations Research Center (=AKMED) under project number KU AKMED 2023/P.1073.

Archaeometric Studies on Hellenistic Period New Type Phaselis Amphorae

Abstract

The primary theme of this study pertains to the archaeometric analyses and outcomes derived from a series of amphorae unearthed during the research conducted at the Phaselis Central Tower (PMK) Ceramic Dumpster (Bothros) and Amphora Production Area. In this study, a range of 8 samples were subjected to mineralogical-petrographic analysis using polarising microscopy and chemical analysis via X-Ray Fluorescence (PED-XRF). In order to determine the texture, mineral and matrix composition of the ceramics for microscopic identification, petrographic analyses were used. A total of eight distinct samples of amphora were thus subjected to a comparative analysis, encompassing both the analysis data of the earlier Hellenistic Temple samples (APK) and the raw clay extracted from the lagoon (raw clay). This approach was undertaken with the objective of ascertaining the consistency of the samples.
In this study, the focus was placed on evaluations within the context of archaeology, geology and geography, with the aim of expanding the scope beyond the limitations of archaeometric analysis data alone. Indeed, the objective of this study is to avoid the potential limitations of a hypothetical approach by providing a foundation of concrete evidence derived from diverse disciplinary perspectives. In this regard, the results of the archaeometric studies conducted on the amphorae retrieved during the archaeological excavations were found to be in accordance with the geology of Phaselis. Furthermore, the new Phaselis amphorae type exhibits a high degree of similarity with the raw clay from the Lagoon and other local groups. Consequently, this study, which integrates archaeological, archaeometric, geological and geographical data, is also significant in terms of its interdisciplinary, mutually supportive evidence. In conclusion, it is anticipated that the findings of these studies will make significant contributions to both the amphora studies in the city and the field of ceramology.

Keywords

Eastern Mediterranean , Phaselis , Central Tower , Pottery Dumpster (Bothros) , Amphora Production.

Project Number

This study was supported by Koç University Suna & İnan Kıraç Mediterranean Civilizations Research Center (=AKMED) under project number KU AKMED 2023/P.1073.

References

• ALKAN ET AL. 2011: N. Alkan, E. Çağıran, Ö. H. Ersan, M. Eruş, Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarları, İstanbul.
• ARSLAN and TÜNER-ÖNEN 2021: M. Arslan, N. Tüner-Önen, “Phaselis 2021 Yılı Kazı ve Yüzey Araştırmaları”, Phaselis 7, 147-90. http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5808466
• ÇEKEN 2007: M. Çeken, “Hasankeyf Kazısı Seramik Fırınları, Atölyeleri ve Seramikleri”, In: G. Öney, Z. Çobanlı (Eds.) Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (Sanat Eserleri Dizisi 469). Ankara, 245-261.
• ÇETİNTAŞ 2016: E. Çetintaş, Rhodiapolis Hatalı Üretim Seramiklerinin Deneysel Arkeoloji Yöntemiyle İncelenmesi ve Uygulanması, (Akdeniz Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi), Antalya.
• EROĞLU et al. 2019: M. Eroğlu, K. Deniz, Y.K. Kadıoğlu, M. H. Gates, A. E. Killebrew, J. Tobin, “Küçük Burnaz (Hatay-Erzin) Yerleşmesinde Ele Geçen Amphora ve Tuğla-Kiremit-Künk Örnekleri Arkeometrik Çalişmalari ve Kaynak Değerlendirmeleri”, SRMKA 1, 154-185.
• EROĞLU et al. 2022: M. Eroğlu, K. Deniz, Y. K. Kadıoğlu, M. H. Gates, “Provenance of Kinet Höyük Ceramics Uncovered in Excavations: Petrography, XRF and Raman Analysis”, lnspiring Technologies and lnnovations 2.1, 69-78.
• GÜNEŞ, 2018: A. Güneş, Tekirova (Antalya) Ofiyolitlerinde Yer Alan İzole Daykların Petrolojisi, Jeokimyası ve Petrojenezi, (Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Antalya.
• HASAKI 2002: E. Hasaki, Ceramic Kilns in Ancient Greece: Technology and Organization of Ceramic Workshops, (University of Cincinnati Unpublished Ph.D. diss), Ohio.
• HÜRMÜZLÜ et al. 2020: B. Hürmüzlü, B. Sönmez, İ. Atav Köker, “Seleukeia Sidera Antik Kenti Üretim Faaliyetleri Hakkında Ön Değerlendirmeler”, In: A. Mörel, G. Kaşka, H. Köker, M. Kaşka, M. Fırat, S. O. Akgönül (Eds.) Pisidia ve Yakın Çevresinde Üretim, Ticaret ve Ekonomi, Uluslararası Sempozyum Bildirileri Pisidia Araştırmaları II, Isparta, 140-153.
• İNAL et al. 2008: A. İnal, A. Güneş, D. J. Pilbeam, Y. K. Kadıoğlu, F. Eraslan, “Concentrations of Essential and Nonessential Elements in Shoots and Storage Roots of Carrot Grown in Nacl and Na2SO4 Salinity”, X-Ray Spectrometry 38.1, 45-51.
• İREN 2003: K. İren, Vazo Resimlerinin Işığında Eski Yunan Çömlekçiliği, Istanbul.
• ORHAN 2020: U. Orhan, “Phaselis’ Hellenistic Temple (?) Entrance Slope and Terracotta Finds: A Preliminary Study”, Phaselis 6, 75-86.
• ORHAN 2023a: U. Orhan, Amphora Buluntuları Işığında Phaselis'in Akdeniz Ticaretindeki Yeri, Antalya: E-Book.
• ORHAN 2023b: U. Orhan, “A New Amphora and Pottery Production Area in Phaselis: Evaluation of Discoveries and Finds”, Cedrus 11, 47-60.
• ORHAN 2024: U. Orhan, “A Group of Phaselis Type 3 Amphorae from the Phaselis Central Tower Pottery Dumpster and Amphora Production Area: Amphora Production and Typology”, ADALYA 27, 85-116.
• ORHAN et al. 2022: U. Orhan, M. Eroğlu, Y. K. Kadıoğlu, “Phaselis Klasik Dönem Ticari Amphoraları Üzerine Arkeometrik Çalışmalar.” In: M. Demirel, M. Arslan, S. Atalay, U. Orhan (Eds.) Antalya Müzesi 100 Yaşında: Antalya’nın Arkeolojik Mirası Cilt II, Ankara, 558-574.
• ÖNER 2018: F. Öner, “Phaselis Antik Kenti Küçük Hamam’ı ve Latrina’sında Kullanılan Yapıtaşları ve Bu Yapıtaşların Bozuşmaları”, Phaselis 4, 351-360. http://dx.doi.org/10.18367/Pha.18021
• SARIFAKILIOĞLU et al. 2017: E. Sarıfakılıoğlu, M. Sevin, T. Dilek, Türkiye Ofiyolitleri (MTA Özel Yayın Serisi: 35), Ankara.
• SWAN 1984: V. G. Swan, The Pottery Kilns of Roman Britain, London.
• ŞENEL et al. 1981: M. Şenel, M. Serdaroğlu, R. Kengil, M. Ünverdi, M. Z. Gözler, “Teke Torosları Güneydoğusunun Jeolojisi”, MTA Dergisi 95-96, 13-43.
• ŞENEL 1997: M. Şenel, Türkiye Jeoloji Haritaları No: 3. Antalya Paftası, Ankara.
• VAN DE MOORTEL 2001: A. Van de Moortel, “The Area around the Kiln, and the Pottery from the Kiln and the Kiln Dump”. In: J. W. Shaw, A. Van de Moortel, P. M. Day, V. Kilikoglou (Eds.) ALM IA Ceramic Kiln in South-Central Crete: Function And Pottery Production (Hesperia Suppl. 30), Princeton, 25-110.
• VARGAS and GARCÍA 2004: E. G. Vargas, G. C. García, “Alfares y Producciones Cerámicas En La Provincia de Sevilla: Balance y Perspectivas”, In: D. Bernal, L. Lagóstena (Eds.) Figlinae Baeticae: Talleres Alfareros y Producciones Cerámicas en la Bética Romana (ss. II AC-VII DC), Oxford, 279-348.
• ZHAN 2005: X. Zhan, “Application of Polarized EDXRF in Geochemical Sample Analysis and Comparison with WDXRF”, X-Ray Spectrometry 34, 207-212.