Kamunun Mimarlık Üretiminde Mesleki Etik Bağlamında Özgün Bir Hak Mücadelesi: Behçet Ünsal ve Gelibolu Halkevi Projesi

Yıl 2025, Sayı: 125, 62 - 71, 15.01.2025

Oya Şenyurt , Özden Senem Erol

Öz

Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren bürokratik devlet yönetiminin etkin olduğu 1950’lere kadar uzanan süreç; kamu görevlisi kimliğinin karşısında profesyonel kimliğin belirginleşerek ikilemler barındırdığı bir dönemdir. Yapılan çalışmada tek partili dönemin CHP kurumunda yapılan mimarlık üretiminin irdelenmesiyle dönemin mesleki etik anlayışının ve bu koşullar içerisinde özgün sayılan bir hak arama mücadelesinin ortaya konması amaçlanır. Çünkü Parti Mimarlık Ofisine ait dönemin meslek etiğini anlamaya fırsat veren özellikler ve bu özellikleri görece ispat edebilecek belgeler bulunmaktadır. Çalışmada örnek mücadelenin özgünlüğünü öne çıkarmak niyetiyle; öncelikle devletin tek işveren olduğu dönemin etik anlayışı, ardından kamu mimarlığının bir türü olarak parti mimarlığı özellikleri anlatılmaktadır. Böylelikle son bölümde ele alınan Gelibolu Halkevi inşa sürecinde mimar Behçet Ünsal’ın başından geçen etik ihlali vakası desteklenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mesleki Etik , Mimarlık Mesleği , Kamu Mimarlığı , Bürokrasi , Halkevleri

Kaynakça

• Alpagut, L. (2010). Erken Cumhuriyet döneminde kızların eğitimi için Ankara’da iki önemli yapı: İsmet Paşa Kız Enstitüsü ve Kız Lisesi. Mimarlık Dergisi, 351. Erişim tarihi 3 Eylül 2024, http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=365&RecID=2289.
• Arif, B. (1935). Roma 13. Mimarlar Kongresi münasebetiyle İtalya'da gördüklerimiz. Arkitekt, 58, 305-308.
• Aşkan, R. ve Çeçen, C. (1944). CHP Halkevi Jimnastik Salonu ve Gazinosu Avan Projesi (İzmir). Arkitekt, 151-152, 161-162.
• Aureli, P. V. (2008). The project of autonomy; Politics and architecture within and against capitalism. New York: Princeton Architectural Press.
• Batuman, B. (2006). Spaces of counter-hegemony: Turkish architects and planners as political agents in the 1970s. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Binghamton University State University of New York.
• Batur, A. (2005). A concise history: Architecture in Turkey during the 20th century. İstanbul: Mimarlar Odası Yayınları.
• Benevolo, L. (1977). History of architecture, Volume 1-2: The tradition of modern architecture. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.
• Boratav, K. (1983). Türkiye'de Devletçilik. M. Belge (Yay. Haz.) Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 2 içinde (ss.412-418). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boratav, K. (2008). İktisat Tarihi (1908-1980). M. Tunçay, C. Koçak, H. Özdemir, K. Boratav, S. Hilav, M. Katoğlu, A. Ödekan (Ed.). Türkiye tarihi 4: Çağdaş Türkiye 1908- 1980 içinde (ss.297-379). İstanbul: Cem Yayınları.
• Bozdoğan, S. (2002). Modernizm ve ulusun inşası: Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde mimari kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
• Deamer, P. (2014). Architecture and capitalism: 1845 to the present. Londra, New York: Routledge.
• Duru, M. C. (1940). Halkevleri postası: Halkevleri ve Halkodaları çalışmaları. Ülkü Halkevleri ve Halkodaları Dergisi,91(Cilt 16),72-84.
• Duru, M. C. (1941a). Halkevleri postası: Halkevleri ve Halkodaları çalışmaları. Ülkü Halkevleri ve Halkodaları Dergisi,95(Cilt 16), 465-466.
• Duru, M. C. (1941b). Halkevleri postası: Halkevleri ve Halkodaları çalışmaları Ülkü Halkevleri ve Halkodaları Dergisi,96(Cilt 16), 549-557.
• Durukan, A. (2006). Cumhuriyetin çağdaşlaşma düşüncesinin yaşama ve mekana yansımaları: Halkevi binaları örneği. [Yayımlanmamış doktora tezi].İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• EPERBİS (Emekli AKademik Personel Bilgi Sistemi) (t.y.). Behçet Ünsal Dipl. No. 438. Erişim tarihi 3 Aralık 2024, http://www.eperbis.yildiz.edu.tr/biyografi.php?id=262
• Erim, A. (1998). Mimarlar Odasında uluslararası ilişkiler: Bir durum değerlendirmesi. Mimarlık, 281, 37-39.
• Erol, Ö. S. (2019). Tek partili dönemin politikalarında köy-kent ayrımı: Uygulamalarıyla Kocaeli’de mekânın örgütlenmesi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Galip, Ö. F. (1931a). Mimarlar Kongresi. Mimar, 2, 67-68.
• Galip, F. (1931b). Proje Müsabakaları. Mimar, 6, 206-208.
• Gurallar Yeşilkaya, N. (1997). İdeoloji mimarlık ilişkisi ve Türkiye’de halkevi binaları; 1932-1946. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Güvenç, K. (2006). Yasaların İçinden TMMOB’in Öyküsü. Ankara: Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği.
• Haberler (1943). Arkitekt,139-140, 187-189.
• İmamoğlu, B. (2010). Architectural production in state offices: An inquiry into the professionalization of architecture in early republican Turkey. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. TU Delft, Institute of History of Art, Architecture and Urbanism.
• İmamoğlu, B. (2016). Söylemin üretimi ile üretim söylemi arasında kamunun mimarlığı: Arkitekt ve Bayındırlık İşleri Dergisi. İdealkent, 18(7), 268-285.
• İmamoglu, B. (2018). Architectural professionalization in Turkey, professionalism and its posts. H. Sadri (Ed.). Neo-liberalism and the architecture of the post professional era içinde (ss.31-49). Springer.
• İmamoğlu, B. (2022). Between bureaucratic tradition and professional discourse: Turkey and the case of SİSAG, 1969–77. Architectural History, 65, 61–80.
• Keyder, Ç. (2015). Türkiye’de devlet ve sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koçak, C. (2010). İktidar ve demokratlar: Türkiye’de iki partili siyasi sistemin kuruluş yılları (1945- 1950). Cilt 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kuruç, B. (1998). Cumhuriyet döneminde iktisat politikaları üzerine gözlemler. Bilanço 1923-1998: Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına toplu Bakış Uluslararası Kongresi içinde (ss.21-33). İstanbul: Tarih Vakfı.
• Larson, M. S. (1977). The rise of professionalism: A sociological analysis. Los Angeles: University of California Press.
• Lihotzky G.S. (1939). Yeni köy okulları bina tipleri üzerinde bir deneme. İstanbul: Maarif Vekilliği.
• Macaroğlu, S. (1933). Bugünkü Türk mimarı ve vazifeleri. Mimar, 28, 97-98.
• Macdonald, K. M. (1995). The sociology of the professions. London: Sage.
• Marcuse, P. (1976). Professional ethics and beyond: Values in planning. Journal of the American Institute of Planners, 42(3), 264–274.
• Mimar Şevki. (1932). V… Mimar, 19-20, 208-209.
• Nalbantoğlu, G. B. (1989). The professionalization of the Ottoman-Turkish architect. [Yayımlanmış Doktora Tezi]. University of Berkeley.
• Odadan. (1983). Mimarlık,197, 38-40.
• Onuncu yıl tak ve sütunları. (1933) Mimar, 35, 351-353.
• Oran, S. (1940). Küçük halkevleri tip projeleri. Arkitekt, 115-116, 159-163. Roma XIIIüncü Arsıulusal Mimarlar Kongresinde görüşülecek mevzular. (1935). Arkitekt, 55-56,238.
• Sadri, H. (2010). Mimarlık ve insan hakları. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Sayar, Z. (1943a). Bir yapı ve imar politikamız var mıdır? Arkitekt, 137-138, 97-98.
• Sayar, Z. (1943b). Biz Ne Yapıyoruz? Arkitekt, 141-142, 193-194.
• Spector, T. (2005). Codes of ethics and coercion, N. Ray (Ed.). Architecture and its ethical dilemmas içinde (ss.101-112). Routledge.
• Şentek, A. (2018). Mimarlık’ın öncülü bir dergi: Mimarlık 1944-1953. Mimarlık, 400, 55-58. Erişim tarihi 3 Eylül 2024, http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=414&RecID=4408
• Tanyeli, U. (1996). Türk Mimarının Etik Sorumluluğu: Bir Tarihsel Değerlendirme Denemesi. Türkiye Mimarlığı Sempozyumu II: Kimlik, Meşruiyet, Etik, 7-9 Ekim 1993, Ankara içinde (ss.108-112). Ankara: Mimarlar Odası Yayınları.
• Tanyeli, U. (2007). Mimarlığın Aktörleri. Türkiye 1900-2000. İstanbul: Garanti Galeri Yayınları.
• Tafuri, M. (1988). Architecture and utopia; Design and capitalist development. Cambridge: The MIT Press.
• TMMOB. (t.y.). TMMOB Hakkında. https://www.tmmob.org.tr/sayfa/tmmob-hakkinda
• TMMOB Mimarlar Odası. (2009). Mesleki Davranış Kuralları Yönetmeliği. https://www.komimod.org/mimarlar-odasi-mevzuati
• Toprak, Z. (1988). Türkiye tarımı ve yapısal gelişmeler (1900-1950). Ş. Pamuk ve Z. Toprak (Der.) Türkiye’de tarımsal yapılar (1923- 2000) içinde (ss.19-37). Ankara: Yurt Yayınları.
• T. Y. Mimarlar Birliği Reisi. (1939). Nafia Vekâleti Yüksek Makamına. Arkitekt, 103-104, 191.
• Weisman, L. K. (1992). Discrimination by design: A feminist critique of the man-made environment. University of Illinois.
• Arşiv Belgeleri Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490-1-0-0/958-709-1. BCA, 490- 01-1750-1108-1. BCA, 490-01-1747-1094-1-1. BCA, 490-01-1750-1106-1 BCA, 490-01-1748-1100-1. BCA, 490-01-1748-1099-1. BCA, 490-1-0-0/958-709-1. BCA, 490-01-1747-1095-1. BCA, 490-01-1748-1098-1. BCA, 030-10-00-00-120-856-28. BCA, 490-01-1747-1097-1. BCA, 490-1-0-0/958-709-1. BCA, 490.01.1749.1101.1. BCA, 490,01.1747.1096.1. BCA, 30-10-0-0-144-36-13. BCA, 490-1-0-0/1684-853-1.