İstanbul Meyhânelerinde Sıra Dışı Eğlenceler: 17. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Müzik, Raks ve Cinsellik

Yıl 2020, , 101 - 132, 23.07.2020

İhsan Erdinçli

https://doi.org/10.18513/egetid.769953

Öz

Meyhâneler, İstanbul’un fethiyle birlikte ilk olarak Galata’da gayrimüslimlere tanınan imtiyazlar çerçevesinde varlıklarını sürdürmeye devam etmiştir. Zaman içerisinde İstanbul geneline yayılan meyhâneler, belirlenen sınırlar aşıldığında 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren pek çok kapatılma ve yasaklanma müdahalelerine maruz kalsalar da, varlıklarını sürdürmüşlerdi. Meyhâneler, temelde içki, meze ve yiyecekler eşliğinde müşterilerine sohbet ve eğlenme imkânı sunan sosyalleşme mekânlarıydı. Hatta hepsinde olmamakla birlikte bazı meyhâneler, birtakım sıra dışı unsurlarla diğerlerinden farklılaşmışlardı. Bu çalışma, söz konusu unsurlardan müzik, raks ve özel niteliklere sahip meyhâne çalışanlarını ele almaktadır. Müzik, raks ve köçekler ile tavşanoğlanları gibi rakkaslar birçok çalışmada çeşitli yönleriyle incelenmiştir. Ama sözü edilen unsurların meyhânedeki eğlenceler ile ilişkisi üzerinde pek durulmamıştır. Burada ise fizikî güzellikleri, yetenekleri ile öne çıkan köçek, tavşanoğlanı gibi rakkaslar ile meyhânelerin daimî çalışanlarının eğlencelere kattıkları cinsellik motifi ele alınmaktadır. Çalışmada, söz konusu unsurların bazı meyhâneler tarafından müşterilerinden müdavim yaratmak amacıyla kullanıldığı ileri sürülmektedir. Konu, Osmanlı kroniklerine, mümkün olduğu ölçüde arşiv belgelerine, seyahatnamelere ve imparatorluğun son döneminde yazılmış edebî eserlere veya gözlemlere dayanarak incelenmiştir. Kullanılan malzemenin sınırlı sayıdaki arşiv malzemesinden daha ziyade literal olmasının sebebi, incelenen konunun uzun bir dönemde nasıl algılandığı veya tasvir edildiğini ortaya koyabilmektir. Esasen makaleye konu olan olgunun uzun bir dönemde ele alınmasının sebebi de sürekliliğini gösterebilmektir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, meyhâne, müzik, raks, cinsellik, Osmanlı Devleti

The Path to Uncommon Entertainment in Istanbul Wine Houses: Music, Dance and Sexuality from 17th Century to 20th Century

Öz

After the conquest of Istanbul, the Byzantine winehouses, particularly in Galata, continued their activities as in previous years within the framework of privileges (Ahidname) granted to non-Muslims. The winehouses, which have evolved in time, were mainly socializing places offering the customers the opportunity to chat and entertain them with drinks, appetizers and food. However, certain unusual entertainment constituents were used in some winehouses but not in all of them. This study refers to music, dancers and other staff at the winehouses with special qualifications. Music, dance and different kinds of dancers including dancer boys (köçekler) and other ones called tavşanoğlanı have been studied in many studies from various perspectives. The relationship between the mentioned elements, however, and the entertainment in the winehouses have not been emphasized that much. In this study, dancers such as köçeks and tavşanoğlanları, permanent staff and especially the cupbearers (sakî) who stand out with their physical beauty and talent, and the musical elements are described as extraordinary tools that add the element of sexuality to the entertainment. Also, it is suggested that the aforementioned elements were employed by the winehouse owners in order to build a permanent customer base for their winehouses. The subject was examined by surveying the Ottoman chronicles, travelogues and the literary works and the observations of the late Ottoman Empire period. The rather secondary nature of the sources instead of the limited number of the archive material arose from the need to depict how the subject was perceived or described in a long a period of time by also stressing its continuity.
Keywords: , , , , , .

Anahtar Kelimeler

İstanbul, winehouses, music, dance, sexuality, Ottoman Empire

Kaynakça

• Talu 1945. Ercüment Ekrem Talu, Çömlekoğlu ve Ailesi, Berkalp Kitabevi, Ankara.
• Ubucini 1977. J.H.A. Ubucini, 1855’de Türkiye, C. II, Çev. Ayda Düz, Tercüman, İstanbul.
• Uyumaz 2006 Emine Uyumaz, “Türkiye Selçuklu Devleti’nde Resmî Eğlence/Bezm Meclisleri”, Tarih Dergisi, S. 43, s. 37-51.
• Yahya Kemal 2015 Yahya Kemal, Çocukluğum, Gençliğim, Siyasî ve Edebî Hatıralarım, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz 2005 Fikret Yılmaz, “Boş Vaktiniz Var mı? veya 16. Yüzyılda Anadolu’da Şarap, Eğlence ve Suç”, Tarih ve Toplum, S. 1 (241), s. 11-49.
• Zarinebaf 2010 Fariba Zarinebaf, Crime and Punishment in Istanbul:1700-1800, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, California.
• Zat 1994 Vefa Zat, Âdâbıyla Rakı ve Çilingir Sofrası, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Zat 2002a Vefa Zat, Eski İstanbul Barları, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Zat 2002b Vefa Zat, Eski İstanbul Meyhaneleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002.