Sağlıklı Ergen Gelişimini Desteklemeye Yönelik Eğitim Programlarının İncelenmesi

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 15, 265 - 292, 01.12.2016

Erol Esen

Öz

Gençlerin yaşamlarında cinsellik önem kazandıkça, cinsel sağlık konularında
bilgi, beceri, sağlıklı tutumlar ve olumlu değerler kazandırmayı yönelik kapsamlı cinsel sağlık eğitimi ihtiyacı da artmaktadır. Cinsel sağlık eğitimi programları,
gençlerin cinsellikle ve cinsel sağlıkla ilgili bilgi ihtiyaçlarını gidermenin yanı sıra
bireyin fiziksel, duygusal ve cinsel gelişimini anlaması, olumlu bir benlik kavramı
geliştirmesi, insan cinselliğine, başkalarının haklarına saygılı bir bakış açısı edinmesi, olumlu davranış biçimi ve değer yargıları geliştirmesi için oluşturulan eğitim
programlarıdır. Ülkemizde cinsellik, benzer gelişmişlik düzeyindeki birçok ülkede
olduğu gibi üstü kapalı bir konu olarak algılanmakta ve bu alanda sunulan eğitimler sınırlı kalmaktadır. Cinsel konuların tabu olduğu ve aile içinde rahat şekilde konuşulamadığı toplumlarda, okullardaki cinsel sağlık eğitimi etkinliklerinin önemi
artmaktadır. Ancak ülkemizde sürekli, eğitim sistemi içinde bütünleşmiş ve geniş
kitlelere ulaşmış bir cinsel sağlık eğitimi veya dersi yoktur. Bu derlemenin amacı cinsel sağlık eğitiminin tanımını, hedeflerini, etkililiğini, ülkemizdeki ve farklı
ülkelerdeki durumunu gözden geçirmektir. Araştırmalar kapsamlı cinsel sağlık
eğitiminin gençler için sağlıklı ve yeterli bilgi alabilecekleri temel cinsel bilgi kaynaklarından biri olma, sorumlu davranışlar geliştirme, riskli cinsel davranışları
azaltma, cinsel ilişkiyi erteleme, benlik saygısını ve karar verme becerilerini arttırma potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Gençlerin büyük çoğunluğunun  cinsel sağlık eğitimi alma isteği de göz önüne alındığında bu alana dair eğitim

programlarının örgün eğitim müfredatı içerisinde sistematik olarak var olması
genç nüfusun büyük bir bölümüne cinsel sağlık eğitimine ulaşma fırsatı verecektir  

Anahtar Kelimeler

gençlik, cinsel sağlık eğitimi, önleme

Kaynakça

• Acer, D. (2005). Okulda cinsel eğitim. Türk HIV AIDS Dergisi, 8(4), 130-134. Advocates for Youth (AFY). (2014). Young people and dating violence. http:// www.advocatesforyouth.org/storage/advfy/documents/Factsheets/young%20people%20and%20dating%20violence.pdf 15 Ekim 2014 adresinden tarihinde indirilmiştir. Advocates for Youth (AFY). (2008). Sciences and Success: Sex education and other programs that work to prevent teen pregnancy, HIV and Sexually Transmitted Infections. http://www.advocatesforyouth.org/storage/document/sciencesuccess. pdf adresinden 10 Mart 2012 tarihinde indirilmiştir. Artan, M.O. ve Baykan, Z. (2010). Kayseri’deki sağlık hizmetleri meslek yüksekokulu öğrencilerinin cinsel yolla bulaşan hastalıklar konusundaki bilgi düzeyleri ve bunu etkileyen faktörler. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 67(3), 127-133. Akalın, A. (2002). Cinsel kimlik gelişimi. N. Fincancıoğlu, A. Bulut (Ed.), Öğretmen ve öğretmen adayları için cinsel sağlık eğitimi (ss: 55-66). İstanbul: Ceren Yayın Dağıtım. Akın, A. ve Özvarış, Ş.B. (2004). Adolesanların/gençlerin cinsel ve üreme sağlığını etkileyen faktörler projesi (özet rapor). Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara. Apay, S.E., Akpınar, R.B. ve Arslan, S. (2013). Öğrencilerin cinsel mitlerinin incelenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16(2), 96-102. Apter, D. (2009). Sexuality education programmes and sexualhealth services; links for better sexual and reproductive health (SRH). Entre Nous, Te European Magazine for Sexual and Reproductive Health, 69, 12–14. Bayhan, P. ve Artan, İ. (2004). Çocuk gelişimi ve eğitimi. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları. Berne, L. ve Huberman, B. (1999). European approaches to adolescent sexual behavior and responsibility. Washington, D.C.: Advocates for Youth. Bruess, C. E. ve Greenberg, J. S. (2008). Sexuality Education : Teory and Practice (5th ed.). Boston : Jones and Bartlett Publishers. Byers, E.S., Sears, H.A., Voyer, S.D., Turlow, J.L., Cohen, J.N. ve Weaver, A.D.(2003). An adolescent perspective on sexual health education at school and at home: I. High school students. Canadian Journal of Human Sexuality, 12, 1-17. Bulut, A. (2004). Gençlerin sağlık bilincinin geliştirilmesi: Türkiye’de cinsel eğitim kavramı. Çocuk Dergisi, 4(1), 8-10. Card, J.J. ve Benner, T.A. (2008). Model programs for adolescent sexual health: evidence –based HIV, STI, and pregnancy prevention interventions. New York: Springer Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği (CETAD). (2007). Gençlik ve Cinsellik-Bilgilendirme Dosyası7. http://www.cetad.org.tr/CetadData/Book/32/269201116835-bilgilendirme_dosyasi_7.pdf. adresinden 1 Ekim 2014 tarihinde indirilmiştir. Civil, B. ve Yıldız, H. (2010). Erkek öğrencilerin cinsel deneyimleri ve toplumdaki cinsel tabulara yönelik görüşleri. Dokuz Eylül Hemşirelik Yüksek Okulu Elektronik Dergisi, 3(2), 58-64. Collins, C., Alagiri, P. ve Summers, T. (2002) Abstinence only vs. comprehensive sex education: What are the arguments? What is the evidence? San Francisco: University of California AIDS Research Institute. Korkmaz Çetin, S., Bildik, T., Erermiş, S., Demiral, N., Özbaşaran, B., Tamar, M. ve Aydın, C, (2008). Erkek ergenlerde cinsel davranış ve cinsel bilgi kaynakları: Sekiz yıl arayla değerlendirme. Türk Psikiyatri Dergisi, 19(4), 390-397. Çetinkaya, S., Nur, N., Demir, Ö.F., Sönmez, S. ve Akan, S. (2007). Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi’nde Verilen Gençlik Danışma Birimi Hizmetleri. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 29(3),104-108. Çok, F. (2003). Ergenlerin cinsel eğitimi: Bir program denemesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Dağ, H., Dönmez, S., Şirin, A. ve Kavlak, O. (2012). Akran eğitiminin üniversite öğrencilerinin cinsel sağlık konusundaki bilgi düzeylerine etkisi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 15(1), 10-17. Departmant of Health and Human Services (HHS). (2012). Pregnancy prevention intervention implementation report. http://www.hhs.gov/ash/oah/oahinitiatives/ teenpregnancy/db/programs/draw_the_line_respect_the_line.pdf adresinden 1 Kasım 2014 tarihinde indirilmiştir. Eroğlu, K. ve Gölbaşı, Z. (2005), Cinsel eğitimde ebeveynlerin yeri: ne yapıyorlar, Ne yaşıyorlar? Atatürk Üniversitesi HYO Dergisi, 8(2), 12-21. Franklin, C. ve Corcoran, J. (2000). Preventing adolescent pregnancy: A review of programs and practices. Social Work, 45(1), 40-52. Gökengin, D., Yamazhan, T., Özkaya, D., Aytuğ, Ş., Ertem, E., Arda, B. ve Serter, D. (2003). Sexual knowledge, attitudes, and risk behaviors of students in Turkey. Journal of School Health, 73(7), 258-263. Gölbaşı, Z. (2003). Sağlıklı gençlik ve toplum için bir adım: Cinsel sağlık eğitimi. Aile ve Toplum. Dergisi, 5(2):6, 33-40. Güler, S. ve Yöndem, Z.D. (2007). Ergenlik ve cinsel sağlık eğitimi ile ilgili grup rehberliğinin 6.sınıf öğrencilerinin bilgi ve tutumlarına etkisi. İlköğretim Online, 6(1), 2-10. Gürsoy, E. ve Gençalp, N.S. (2010). Cinsel sağlık eğitiminin önemi. Aile ve Toplum, 6(23), 29-36. Hedgepeth, E.(1998). Sexuality comfort: Its measurement, and relationship to other variables in sexuality education. Doktora tezi, Union Graduate School for Experimental Colleges and Universities, Cincinnati, OH. Hedgepeth, E. ve Helmich J. (1996). Teaching about sexuality and HIV: Principles and methods for effective education. New York: New York University Press. Irwin, C.E., ve Millstein, S.G. (1990). Biopsychosocial correlates of risk-taking behaviors during adolescence In R.E. Muuss, (Ed.), Adolescent Behavior and Society (4th ed.). New York: McGraw-Hill Publishing Company. İncesu, C., Acar, A. Kazmirci, T., Bingöl, P., Kolaylı, Ş., İpek, V. ve Özkan, F. (2006). Cinsellikle ilgili değerler. Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Araştırması 3. Bölüm. İstanbul: Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği (CETAD) Yayını. İnsan Kaynağı Geliştirme Vakfı (İKGV). (2000). Cinsel Sağlık Bilgileri Eğitimi Öğretmen El Kitabı. İstanbul: Aşama Matbaacılık. İnsan Kaynağı Geliştirme Vakfı (İKGV). (2003). Öğretmen ve Öğretmen Adayları İçin Cinsel Sağlık Eğitimi. İstanbul: Ceren yayın dağıtım. Jones, T. C. K. (1994), Exploring adolescent mothers’ perceptions of school-based sexuality education. Doktora Tezi, Te University of Arkansas for Medical Sciences, Arkansas. Kardam, F., Akman, Y., Özvarış, Ş.B. ve Çağlar, Ş. (2001). Çocuktan genç kızlığa değişim. İstanbul: Veri Araştırma. Kaya, F., Serin, Ö. ve Genç, A. (2007). An investigation into the approaches as to sexual lives of frst class student at Çanakkale Onsekiz Mart University educational faculty. TAF Preventive Medicine Bulletin, 6(6), 441-448. Kelefang, B. (2008). Sexuality education in Sweden: A Study based on research and young people’s service providers in Gothenburg. http://gupea.ub.gu.se /bitstream/2077/17923/1/gupea_2077_17923_1.pdf adresinden 2 Kasım 2014 tarihinde indirilmiştir. Kızıltoprak, E. (2007). Gençlerin cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve güvenli cinsel yaşam konusunda bilgi ve davranışlarına akran eğitiminin etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Harran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa. Kirby, D. (1985). Te effects of selected sexuality education programs: Toward a more realistic view. Journal of Sex Education & Terapy, 11(1), 28-37. Kirby, D., Barth, R.P., Leland, N. ve Fetro, J.V. (1991). Reducing the Risk: Impact of a new curriculum on sexual risk-taking. Family Planning Perspectives, 23(6), 253 – 263. Kirby, D., Short, L., Collins, J., Rugg, D., Kolbe, L., Howard, M., Miller, B., Sonenstein, F. ve Zabin, L.S. (1994). School-based programs to reduce sexual risk behaviors: A Review of effectiveness. Public Health Reports, 109(3), 339–360. Kirby, D. (2001). Emerging answers: Research fndings on programs to reduce teen pregnancy. Washington, DC: National Campaign To Prevent Teen Pregnancy. Kirby, D. (2007). Emerging answers 2007: Research fndings on programs to reduce teen pregnancy and sexually transmitted diseases. Washington, DC: National Campaign to Prevent Teen and Unwanted Pregnancy. Kukulu, K., Gürsoy, E. ve Sözer Ak, G. (2009). Turkish university students’ beliefs in sexual myths. Sexulity Disabilty Journal, 27, 49–59. Kutlu, Ö. ve Çok, F. (2002). 12-14 Yaş grubu ergenler için hazırlanmış olan cinsel eğitim programına dayalı cinsel bilgi testinin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 27(123), 3-12. Kükner, S., Vicdan, K., Dabakoğlu, T., Keleş, G., Ergin, T. ve Gökmen, O. (1993). Sexual education level of Turkish adolescents. Istanbul Journal of Obstetrics and Gynecology, 7, 138-144. Lottes, I.L. (2002). Sexual health policies in other ındustrialized countries: Are there lessons for Te United States? Te Journal of Sex Research, 39(1),79-83. McKay, A. ve Holowaty, P. (1997). Sexual health education: A study of adolescents’ opinions, self-perceived needs, and current and preferred sources of information. Te Canadian Journal of Human Sexuality, 6, 29-38. Meaney, Gl. J.( 2004). Satisfaction with sexual health education among recent graduates of Ontario high schools. Doktora tezi, University of Waterloo, Waterloo. Meaney, G.J., Rye, B.J., Wood, E. ve Solovieva, E. (2009). Satisfaction with school-based sexual health education in a sample of university students recently graduated from Ontario high schools. Te Canadian Journal of Human Sexuality, 18, 107-125. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2014). 12-18 Yaş aile eğitim kurs programı. http://hbogm.meb.gov.tr/aileegitimi/programBolumleri/12_18WebTanitim.pdf adresinden 1 Ekim 2014 tarihinde indirilmiştir. Nitirat, P. (2007). Tai adolescents’ sexual behaviors and school-based sex education: Perspectives of stakeholders in Chanthaburi Province, Tailand. Doktora Tezi, Te University of North Carolina, Chapel Hill. Özcebe, H., Ünalan, T., Türkyılmaz, S. ve Coşkun, Y. (2007). 2007 Türkiye gençlerde cinsel sağlık ve üreme sağlığı araştırması ana raporu. Ankara: Damla Matbaacılık. Öztürk, B. (2013). İlköğretim 6. öğrencilerine yönelik cinsel eğitim programının etkililiğinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Patricia, J. S. (2004). Adolescent sexual health. Journal of Family Practice, 53, 3-5. Pedersen, W. ve Samuelsen, O. S. (2003). New patterns of sexual behavior among adolescents. Tidsskrif for den norske legeforening, 123, 3006-3009. Pınar, G. (2008). Üniversite gençlerine yönelik geliştirilen cinsel sağlık ve üreme sağlığı eğitim programının etkinliği. Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Pınar, G., Doğan, N., Ökdem, Ş., Algıer, L. ve Öksüz, E. (2009). Özel bir üniversitede okuyan öğrencilerin cinsel sağlıkla ilgili bilgi tutum ve davranışları. Tıp Araştırmaları Dergisi, 7(2), 105-113. Pınar, G. ve Taşkın, L. (2011). Te efciency of sexual health and reproductive health training program developed for university youth. Gulhane Medical Journal, 53(1), 1-8. Public Health Agency of Canada (PHAC). (2005), 2002 Canadian sexually transmitted ınfections surveillance report. Ottawa: Public Health Agency of Canada. Rabieipoor, S. (2011), Empowering of Oromieh university female students in related to their sexual and reproductive health by peer education method. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Rada, C. (2014). Sexual behaviour and sexual and reproductive health education: A Cross-sectional study in Romania. Reproductive Health, 11, 48. Roper, M. R. (2011). Healthy teen relationships: Using values & choices to teach sex education. Minneapolis: Search Institute Press. Sağlık Bakanlığı (2007), Gençlik danışmanlık ve sağlık hizmet merkezleri CSÜS eğitimi modülü katılımcı rehberi. Ankara: Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü. Santrock, J. W. (2012). Adolescence (14th ed.). Boston, MA: McGraw-Hill. Sasaoğlu, F. (1994). Lise öğrencilerinde doğurganlık ve doğurganlığın kontrolü konusunda bilgi ve tutumlar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Selçuk, Z. (2006). İlköğretim 6. sınıf kız öğrencilerine uygulanan cinsel sağlık eğitiminin cinsel sağlık bilgilerine etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Set, T., Dağdeviren, N. ve Aktürk, Z. (2006). Ergenlerde cinsellik. Genel Tıp Dergisi, 16(3), 137-141 Sexuality Information and Education Council of the United States (SIECUS). (1996). Guidelines for comprehensive sexuality education (2nd Ed.). New York: SIECUS. Sezgin, B. ve Akın, A. (1998). Adölesan dönemi üreme sağlığı. Sağlık ve Toplum, 8(3-4), 27-32. Shrier, L.A. (2004). Sexually transmitted diseases in adolescents: biologic, cognitive, psychologic, behavioral and social issues. Adolesc Med Clin, 15(2), 215–234 Siyez, D.M. ve Siyez E. (2007). Ergenlerin cinsel yaşam deneyimlerinin bazı psiko-sosyal değişkenler açısından değerlendirilmesi. Türk Üroloji Dergisi, 33(1), 56-63. Siyez, D. M. ve Siyez, E. (2009). Üniversite öğrencilerinin cinsel yolla bulaşan hastalıklara ilişkin bilgi düzeylerinin incelenmesi. Türk Üroloji Dergisi, 35(1),49- 55. Siyez, D. M. (2010). Ergenlerde problem davranışlar (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. Strasburger, V. C. (1997). Sex, drugs, rock ‘n’ roll’ and the media: Are the media responsible for adolescent behavior. Adolescent Medicine, 8,403-414. Speizer, I.S., Magnani, R.J. ve Colvin, C.E. (2003). Te Effectiveness of adolescent reproductive health ınterventions ın developing countries: A Review of the evidence. Journal of Adolescent Health, 33(5), 324-48. Tompson, T. M. (2011). Te Influence of sex education on the sexual behaviors of Jamaican youth. Doktora tezi, Johns Hopkins University, Baltimore Maryland. Te Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS). (2008). Report on the global AIDS epidemic 2008. http://www.unaids.org/sites/default/ fles/ en/media/unaids/contentassets/dataimport/pub/globalreport/2008/jc1510_2008 globalreport.pdf adresinden 1 Ekim 2014 tarihinde indirilmiştir. United Nations Educational, Scientifc and Cultural Organization (UNESCO). (2011). Cost and cost-effectiveness analysis of school-based sexuality education programmes in six countries. http://unesdoc.unesco.org/images/ 0021/002116/211604e. pdf adresinden 2 Kasım 2014 tarihinde indirilmiştir. United Nations Population Fund (UNFPA). (2010). Comprehensive sexuality education: Advancing human rights, gender equality and ımproved sexual and reproductive health. http://www.asiapacifcalliance.org/images/stories/APCSRH/ Youth_and_Ed/comprehensive_ sexuality_education_unfpa2010.pdf adresinden 27 Ekim 2014 tarihinde indirilmiştir. Yılmaz, H.B., Kavlak, O. ve Atan, Ş.Ü. (2010). Sexual activity, knowledge and contraseptive usage by gender among university students in Turkey. Te European Journal Of Contraseption and Reproductive Health Care, 15(6), 443-440. Walcott, C. M., Meyers, A. B., ve Landau, S. (2008). Adolescent sexual risk behaviors and school-based sexually transmitted infection/HIV prevention. Psychology in the Schools, 45(1), 38-51. Weaver, H., Smith, G. ve Kippax, S. (2005). School-based sex education policies and ındicators of sexual health among young people: A Comparison of the Netherlands, France, Australia and the United States. Sex Education, 5(2), 171-188. World Health Organization (WHO). (1989). Report of the technical discussions health of youth. Geneva: WHO. World Health Organization (WHO). (1996). Te Status of school health. http:// www.who.int/school_youth_health/media/en/87.pdf adresinden 2 Ekim 2014 tarihinde indirilmiştir. World Health Organization (WHO). (1998). Te World health report 1998 life in the 21st century: A Vision for all Geneva. http://www.who.int/whr/1998/en/whr98_ en.pdf adresinden 1 Ekim 2014 tarihinde indirilmiştir