Selçuklu Dönemi Figüratif Dekorlu Seramik ve Çini Örneklerinin Cumhuriyet Dönemi Kütahya Figüratif Çinileriyle Karşılaştırılması

Yıl 2012, Cilt: 1 Sayı: 1, 33 - 48, 13.08.2014

Nurettin Gülaçtı

Öz

Bu araştırmanın amacı; Anadolu’da 11. yy.dan 14. yy.ın başlarına kadar egemen
olan ve bugünkü Türk Çini Sanatı’nın temelini oluşturan Selçuklu Seramik-Çini
Sanatıyla, Cumhuriyet dönemi Kütahya Seramik-Çini Sanatını figüratif dekor unsurları
açısından karşılaştırmak, mevcut durumda benzerlik ve farklılıkları tespit
edip çözüm önerileri sunmaktır.
Köklü bir geçmişe sahip olan Türk-İslam Sanatında uygulanan dekorlama yöntemleri,
çeşitlilik bakımından da zengin alternatifler sunmaktadır. Anadolu’da Selçuklular
döneminde uygulanan çini dekorlarından birisi de figüratif desenlerdir.
Daha çok mimari süslemeler içerisinde yer alan bu çiniler insan, hayvan ve fantastik
yaratıklar gibi figür tasvirleri içeren, sekiz ve altıgen yıldız, kare ve haç biçimli
levhalardan oluşmaktadır. Desenler şeffaf sır altına işlendiği için bu çinilere Sıraltı
Grubu Çiniler denilmektedir.
Selçuklu döneminin önemli bir ürünü de seramiklerdir. Buluntular arasında
çok sayıda küçük kırık parçalar ile az sayıda formu ve türü belirlenebilen seramiklere
rastlanmıştır. Bu seramiklerin bazılarında kabartma insan başı yer almaktadır.
Cumhuriyet dönemi Kütahya Seramik ve Çinilerine bakıldığında, Selçuklu figüratif
çini dekorlarıyla benzerliğinin çok az olduğu anlaşılmaktadır. Bunun yanında Osmanlı dönemi bitkisel desenli çini sanatı ile Türk Klasik Resim Sanatı ve Sanatçılarının (Osman Hamdi vb.) etkileri görülmektedir. Ayrıca Kütahya’da yöresel motif ve desen dekorlu çini üretiminden çok, İznik bitkisel motiflerin yer aldığı dekorlu çini ürünler de görülmektedir. Siparişler doğrultusunda çok farklı çağdaş gravürlerin yapıldığı da gözlenmektedir. 

Anahtar Kelimeler: Kütahya Çiniciliği, Figüratif Çini, Selçuklu Çinileri

Anahtar Kelimeler

Kütahya Çiniciliği, Figüratif Çini, Selçuklu Çinileri

The Comparison Of Figurative Decoration Ceramics and Tile Samples Of Seljukian Period And Turkish Republic Period Kütahya Figurative Tiles

Öz

The aim of this study is to compare Seljukian ceramics – tile art that was dominant from 11th century to 14th century in Anatolia and became basis for today’s
Turkish tile art and Republic period Kütahya ceramics – tile art at the aspect of
figurative decoration elements and to determine similarity in present situation and
differences and to purpose suggestions for solutions.
Decorating methods that have a rooted past and have been used in Turkish
– Islam art present rich alternatives for diversity. One of the tile decorations applied in Seljukian period in Anatolia is figurative patterns. Existing in architectural
ornamentations, these tiles include humans, animals and fantastic creatures and
they are usually in octagon and hexagon stars and square and the cross shaped
plaques. These tiles are called Sub-glaze Group Tiles because patterns are dented
under glaze.
The most important product of Seljukian period is ceramics. A great number
of small broken pieces and a small number of ceramics whose forms and types
have been determined were found among the relics. On some of these ceramics
relief human head was found.
When Republic period Kütahya ceramics and tiles are examined, it is seen that
there is similarity between Republic period Kütahya ceramics and Seljukian period figurative patterns. In addition, the effects of Ottoman period plant pattern
tile arts and Turkish classical drawing art and artists (like Osman Hamdi) have
been determined. İznik plant motives rather than local motives and patterns are
seen in Kütahya. Moreover, it is seen that very different contemporary engravings
are made for orders. 

Anahtar Kelimeler

Kütahya Tile, Figürative Tile, Seljukian Tiles

Kaynakça

• ALTUN, Ara; Osmanlıda Çini Seramik Öyküsü, İstanbul: Creative Yay., (t.y.).
• ARCASOY, Ateş; Seramik Teknolojisi. İstanbul: Marmara Ün. Yay., No: 457.
• ARIK, M. Oluş; “Anadolu Selçuklu Toplum Hayatında Çini”, Anadolu’daki Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. Gönül Öney (Ed.), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay., 2007.
• ARIK, Rüçhan; “Selçuklu Saraylarında Çini”, Anadolu’daki Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. Gönül Öney (Ed.), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay., 2007.
• ASLANAPA, Oktay; Anadolu’da Türk Çini ve Keramik Sanatı, İstanbul: Baha Matbaası, 1965.
• ASLANAPA, Oktay; Türk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2. Baskı, 1989.
• ATAY Yolal, Ceren; “Başlangıcından Günümüze Kütahya Çinileri ve Çini Motiflerinin Sera- mik Yüzeylerde Yorumlanarak Uygulanması”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Eskişehir: Ana- dolu Ün., 2007.
• BULUT, Lale; “Samsat Kazısı Buluntuları”, Anadolu’daki Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. Gönül Öney (Ed.), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay., 2007.
• BÜYÜK LAROUSSE SÖZLÜK VE ANSİKLOPEDİSİ. C.VI. İstanbul: Milliyet Yay., 1986.
• ÇİNİ, Rıfat; Türk Çiniciliğinde Kütahya, İstanbul: Uycan Yay., 1991.
• DEMİRSAR ARLI, V. Belgin; “Kütahya Çiniciliği”, Anadolu’daki Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Gönül Öney (Ed.), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay., 2007.
• GÜLAÇTI, Nurettin; “Günümüz Kütahya’sında Seramik-Çini Üretimi ve Durum Tespiti”, Ya- yımlanmamış sanatta yeterlilik tezi. Eskişehir: Anadolu Ün., 2011.
• GÜNEY, K. Zeynep ve A. Nihan Güney; Osmanlı Süsleme Sanatı, Ankara: SfN Ltd. Şti., (t.y.).
• GÜNEY, Z. ve N. Güney; Osmanlı Süsleme Sanatı, Ankara: SFN Ltd.Şti., (t.y.).
• GÜRHAN, Sevinç Gök; “Selçuklu Dönemi Kazıları”, Anadolu’daki Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Gönül Öney (Ed.), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay., 2007.
• KIZIL, Mustafa; “Cumhuriyet Dönemi Kütahya Çinisinde Görülen Uygulama Teknikleri ve Yenilikler”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Afyon: Kocatepe Ün. Sosyal Bilimler Ens., 2010.
• ÖNEY, Gönül; İslam Mimarisinde Çini. İzmir: Ada Yay., 1987.
• SÖZEN, Metin; Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1986.
• TDK Sözlük 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay., 1983.
• http://www.nedirnedemek.com/fig%C3%Bcrotif_Sanat_nedir, (26.01.2012, 12:16).