İLKOKULDA OKUTULAN DERS KİTAPLARINDA YAŞLI KARAKTERİNİN TEMSİLİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Year 2025, Volume: 14 Issue: 41, 259 - 276, 30.08.2025

Hayriye Sevinç Tan , Mustafa İnce

Abstract

öz:
Bu makale, 2023-2024 eğitim-öğretim yılında ilkokullarda (ilkokul birinci sınıftan dördüncü sınıfa kadar) okutulan ders kitaplarında yaşlı karakterlerinin nasıl yansıtıldığını incelemektedir. Bir çocuğun yaşama dair değer ve yargıların bilişsel olarak temel oluşturulduğu dönem ilköğretim sürecidir. Bu yaş grubu öğrencilerin eğitim gördüğü kitaplarda bulunan görsellerin ve resimlerin ait olduğu gruba karşı tutum ve yargıları şekillendirmektedir. Araştırmanın amacı; Türkiye'deki ilkokul ders kitaplarında bulunan yaşlı kişilerin resimlerle temsil ve tasvir edilmesinin ilkokul öğrencilerinin zihinlerinde oluşan yaşlı ve yaşlılığa dair algıyı incelemek ve bu algıyı değerlendirmektir. Yaşlı grubun, toplumun önemli bir kesimini teşkil etmesine karşın, eğitim materyallerinde bu gruba dair temsilin yeterli ve uygun şekilde olup olmadığı sorgulanmaktadır. Makalede, yaşlı karakterlerin kitaplarda nasıl temsil edildiği, hangi özelliklerle öne çıkarıldıkları, yaşlı bireylerin fiziksel görünümleri ve toplumsal rollerinin nasıl ele alındığı analiz edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca çalışmada, yaşlı karakterlerin temsilinin, öğrencilerin yaşlılara karşı tutumlarını ve empati düzeylerini nasıl etkileyebileceği de tartışılmaktadır. Çalışmamızda yaşlıların fiziksel özellikleri aktivite düzeyleri bulundukları mekânlara göre sağlık durumlarına göre incelenmesi sonucu genel olarak olumlu ön yargılar oluşturacak şekilde resmedildiği görülmüştür. Yaşlılar genellikle dışarıda, sağlıklı bir duruşa sahip genellikle erkek karakterler bir iş alanında teknik işlerde görevli veya bir satıcı veya bir müdür olarak resmedilmiştir. Genelde bayan karakterler yarı yarıya evde ve dışarıda olarak temsil edilmiş. Bu da genelde anne olmalarından kaynaklı evin genel işlerine yürüten kişiye anne olarak toplumda kodlandığı için ders kitaplarında da bu şekilde resmedilmiş. Yaşlı karakterler genellikle sevecen ve olumlu bir yüz ifadesine sahiptirler, bu da çocuklarda yaşlılara karşı olumlu bir ön yargı oluşmasını sağlayacaktır ve bu çocuklar yaşlı gördüklerinde onlara gülümseyecek ve sevecenlikle yaklaşacağı düşünülmektedir. Yapılan görsellerdeki incelemelere göre yaşlılığın toplumda herhangi bir soruna neden olacak şekilde resmedilmemesi çocuklarda yaşlılığın toplumsal bir sorun olarak görülmemesine sağlamaktadır. Ayrıca hiçbir yaşlı huzurevinde resmedilmemiş çoğu ailesi ile birlikte torunları ile çocukları ile birlikte evde temsil edilmiştir.
Çalışma kapsamında, ilgili kitapların içerikleri incelenerek yaşlı karakterlerin çoğunlukla hangi derslere ait kitaplarda yer aldığı ve bu karakterlerin hikayelere/olaylara nasıl entegre edildiği ortaya konmaya çalışılmıştır.
Çalışmadan elde edilen bulgulara göre, ilkokullarda okutulan kitaplarda yaşlı karakterlerin genellikle ‘bilge’, ‘saygıdeğer’ ve ‘yardıma muhtaç’ gibi kalıplaşmış rollerde temsil edildiği görülmüştür. Bununla birlikte, yaşlıların tecrübeli, kültürel mirasın taşıyıcısı, eğitimde ve yaşamda örnek alınan figürler olarak sunuldukları da gözlemlenmiştir.
Anahtar kelimeler: Yaşlılık, ders kitaplarında yaşlı, ilkokul, yaşlı temsili

Keywords

yaşlılık , ders kitaplarında yaşlılar , ilkokul , yaşlı temsili

References

• Aközer, M., Nuhrat, C., & Say, Ş. (2011). Türkiye’de Yaşlılık Dönemine İlişkin Beklentiler Araştırması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, XXVII,27:103-128. https://doi.org/10.21560/spcd.73482
• Altun, A. ve Demirel, B. (2020). Üniversite öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığıyla ilgili tutumları: Keskin MYO örneği. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, IX,1:423-434.
• Ardahan, Y. D. D. M. (2010). Yaşlılık ve Huzurevi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, XX,20:25-32. https://doi.org/10.21560/spcd.08548
• Candan, D. G., & Ergen, G. (2014). 3. Sınıf Hayat Bilgisi Ders Kitaplarının Temel Evrensel Değerleri İçermesi Bakımından İncelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,VII,1:134-161 https://doi.org/10.12780/UUSBD283
• Çapoğlu, E., & Okur, A. (2015). Ortaokul 8.Sınıf Türkçe Ders Kitaplarındaki Şiirlerde Yer Alan Değerler. Sakarya University Journal of Education, V,3: 90-104. https://doi.org/10.19126 /suje.53194
• Çataloğlu, S. (2018). Yaşlılık, Değer ve Teknoloji. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, I,1: 27-35. https://doi.org/10.35235/uicd.434005
• Çunkuş, N., Taşdemir Yiğitoğlu, G., & Akbaş, E. (2019). Yaşlılık ve Toplumsal Dışlanma. Geriatrik Bilimler Dergisi, II,2:58-67.
• Dinçer, Y., Usta, E., & Bulduk, S. (2016). Üniversite Öğrencileri Gözüyle Yaşlılık Nasıl Algılanıyor? Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, IX,1:26-38.
• Doğan, Y., & Torun, F. (2018). SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARI NEREYE DOĞRU GİDİYOR? The Journal of International Lingual Social and EducationalSciences,IV,2:111-125. https://doi.org/10.34137/jilses.491670
• Doğanay, G., & Erhan, G. (2023). İlkokul Hayat Bilgisi Ders Kitaplarındaki Yaşlı Karakterlerin İncelenmesi. Senex: Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, VII,1:3-16.
• Faiz, M., & Karasu Avcı, E. (2018). 4.ve 5.Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitapları “Etkin Vatandaşlık” Öğrenme Alanında Yer Alan Becerilerin Ve Değerlerin İncelenmesi. International Journal of New Approaches in Social Studies, II,1:1-21.
• Hali, S. (2014). Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2014,3:158-166. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2023-53710 28/05/2024
• https://www.dogrulukpayi.com/dogruluk-kontrolu/unesco-nun-yaslilik-tanimi-bulunuyor-mu28/05/2024
• Kayhan, S. (2022). Dezavantajlı grupların Türkçe ders kitaplarında temsili. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (29):1-18. https://doi.org/10.29000/rumelide.1163989
• Koç, M. (2002). Gelişim Psikolojisi Açısından Yaşlılık Döneminde Ruhsal Gelişim. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I,12: 287-304.
• Kuruoğlu, H., & Salman, S. (n.d.). Medyada yaşlılık ve Türk sinemasında yaşlılık temsili. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, II,3:1-23.
• Özütürker, S., Özütürker, M., & Körmeçli, T. (2024). İlköğretim Ders Kitaplarında Yaşlı Karakterlerinin Özellikleri ve İçerik Bakımından İncelenmesi. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi, VIII,2:316-336.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, IV(1):227-250. http://doi.org/10.33400/kuje. 843306
• Soyuer, F., & Soyuer, A. (2008). Yaşlılık ve Fiziksel Aktivite. Journal of Turgut Ozal Medical Center, XV,3:219-224. Şahin, M. (2014). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Görsel Tasarım Ġlkeleri Açısından Değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XXIII,1:31-46.
• Şentepe, A. (2015). Yaşlılık Döneminde Dini Başaçıkma. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmalar Dergisi,IV,1:186-205. https://doi.org/10.15869/itobiad.03791
• Taneri, A., & Yüksel, S. (2020). Hayat Bilgisi Ders Kitaplarının Anahtar Yetkinlikler Açısından İncelenmesi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, VI,2:185-209.
• Tanman Zıplar, Ü. (2015). Dünyada ve Türkiye’de Yaşlılık Hizmetleri. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, VI,2:173-194.
• Tereci, D., Turan, G., Kasa, N., Öncel, T., et al. (2016). Yaşlılık Kavramına Bir Bakış. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, XVI,1:84-116.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, M. (2012). Bağlanma Kuramı Açısından Yaşlılık Dönemine Genel Bir Bakış. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, XXXVI,1:1-30.